Κείμενο
Α. Εισαγωγή
Κατά την ΑΚ 1519 (Σημαντικά ζητήματα επιμέλειας τέκνου), Όταν η επιμέλεια ασκείται από τον έναν γονέα ή έχει γίνει κατανομή της μεταξύ των γονέων, οι αποφάσεις για την ονοματοδοσία του τέκνου, για το θρήσκευμα, για ζητήματα της υγείας του, εκτός από τα επείγοντα και τα εντελώς τρέχοντα, καθώς και για ζητήματα εκπαίδευσης που επιδρούν αποφασιστικά στο μέλλον του, λαμβάνονται από τους δύο γονείς από κοινού. Τα δύο τελευταία εδάφια του άρθρου 1510 και το άρθρο 1512 εφαρμόζονται αναλόγως.
Για τη μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου που επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας του γονέα με τον οποίο δεν διαμένει το τέκνο, απαιτείται προηγούμενη έγγραφη συμφωνία των γονέων ή προηγούμενη δικαστική απόφαση που εκδίδεται μετά από αίτηση ενός από τους γονείς. Το δικαστήριο μπορεί να διατάξει κάθε πρόσφορο μέτρο.
Ο γονέας στον οποίο δεν έχει ανατεθεί η άσκηση της επιμέλειας έχει το δικαίωμα να ζητά από τον άλλο πληροφορίες για το πρόσωπο και την περιουσία του τέκνου.
Ειδικώς η § 2 είχε εισαχθεί με το άρθρο 139 του Ν 4714/2020, αλλά η άδεια προϋπέθετε οριστική δικαστική απόφαση.
Συνεπώς για τα λεγόμενα σημαντικά ζητήματα (θρήσκευμα, υγεία, εκπαίδευση) απαιτείται πάντοτε από κοινού απόφαση, αλλιώς αποφασίζει το δικαστήριο και ειδικώς για τη μεταβολή της διαμονής του ανηλίκου, χορηγεί δικαστική άδεια, εφόσον απουσιάζει η έγγραφη συμφωνία. Τέσσερα χρόνια μετά από τη θέσπισή της, η ΑΚ 1519 ανήκει στις διατάξεις που απασχολούν πολύ συχνά τη νομολογία. Για το λόγο αυτό θα επιχειρηθεί η παρουσίαση των αποφάσεων και θα ακολουθήσουν οι παρατηρήσεις.
Β. Η ονοματοδοσία και τα λοιπά σημαντικά ζητήματα (ΑΚ 1519 § 1)
Ι. Η νομολογία
Η ΑΠ 119/2023 ασχολήθηκε με την ονοματοδοσία τέκνου γεννημένου εκτός γάμου, το οποίο είχε αναγνωρισθεί εκουσίως. Η απόφαση, αφού επισημαίνει ότι εφόσον το τέκνο αναγνωρισθεί εκουσίως ή μετά από αγωγή του πατέρα, εξομοιώνεται και ως προς τη γονική μέριμνα με τέκνο που γεννήθηκε σε γάμο, τονίζει ότι ο πατέρας αποκτά και ασκεί τη γονική μέριμνα από κοινού με τη μητέρα, όπως εάν υπήρχε γάμος. Περιεχόμενο της γονικής μέριμνας, συνεχίζει η απόφαση, αποτελεί και η ονοματοδοσία του ανηλίκου, περί της οποίας οι γονείς αποφασίζουν από κοινού, σε περίπτωση δε που αυτοί διαφωνούν, αποφασίζει το δικαστήριο. Το Ακυρωτικό έκρινε ως ορθή την κρίση Εφετείου ότι το συμφέρον του ανηλίκου επέβαλε να δοθεί σε αυτό το όνομα με το οποίο προσφωνείται από την αρχή της ζωής του και με το οποίο έχει καθιερωθεί στις προσωπικές και κοινωνικές του σχέσεις, ανταποκρινόμενο με προθυμία σε αυτό.
Σελ. 314 Η ΜΕφΑθ 2761/2024 ασχολήθηκε επίσης με την ονοματοδοσία τέκνου γεννημένου εκτός γάμου, το οποίο είχε αναγνωρισθεί εκουσίως. Η απόφαση απέρριψε την έφεση εναντίον της πρωτοδίκου απόφασης ΜΠρΑθ 9300/2022. Η πρωτόδικος είχε αναθέσει την αποκλειστική επιμέλεια στη μητέρα τέκνου εκουσίως αναγνωρισθέντος (γενν. 2020) και όρισε το κύριο όνομα του παιδιού αίροντας τη διαφωνία των γονέων. Ας σημειωθεί ότι οι διάδικοι δεν μένουν μαζί από τότε που το παιδί είναι τριών μηνών. Το Εφετείο συμφώνησε με τον πρώτο βαθμό : Η ονοματοδοσία θα ακολουθούσε την αρχική συμφωνία των γονέων η οποία δεν είχε σχέση με την πατρική ή τη μητρική γραμμή. Το δικαστήριο σημειώνει ότι περιεχόμενο της γονικής μέριμνας αποτελεί και η ονοματοδοσία του ανηλίκου, περί της οποίας οι γονείς αποφασίζουν από κοινού, σε περίπτωση, δε που αυτοί διαφωνούν αποφασίζει το δικαστήριο. Κατευθυντήρια γραμμή για την άσκηση της γονικής μέριμνας ή της επιμέλειας στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων των τέκνων και της προσφυγής τους στο δικαστήριο, αλλά και πυρήνας για τον προσδιορισμό της άσκησής της είναι το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου. Το συμφέρον του τέκνου συνιστά αόριστη νομική έννοια με αξιολογικό περιεχόμενο, το οποίο εξειδικεύεται από το δικαστήριο της ουσίας, η κρίση του οποίου ως προς το αν, ενόψει των περιστάσεων (για την ύπαρξη των οποίων κρίνει ανέλεγκτα), εξυπηρετείται το συμφέρον του τέκνου, υπόκειται στον αναιρετικό έλεγχο.
Η ΕφΠειρ 47/2024 ανέβαλε την έκδοση απόφασης εναντίον της πρωτοδίκου που είχε επιλέξει τη διπλή ονομασία για λόγους ισότητας των διαδίκων, που είχαν προφανώς προτείνει διαφορετικό όνομα και διέταξε πραγματογνωμοσύνη, επειδή υπήρχε μεμονωμένη χρήση του ονόματος εκάστου ονόματος της διπλής ονομασίας από κάθε οικογένεια, και όχι χρήση του διπλού ονόματος. Η απόφαση τονίζει ότι Το Δικαστήριο δύναται, εφ’ όσον αυτό επιβάλλεται από το συμφέρον του τέκνου να μην αποδεχθεί κάποιο από τα αντιθέτως προτεινόμενα από τους διαδίκους γονείς ονόματα, αλλά να επιλέξει διαφορετικό μη προτεινόμενο όνομα. Το δικαστήριο δικαιολογεί την πραγματογνωμοσύνη, λόγω του ότι απαιτούνται ειδικές γνώσεις ψυχολογίας για: α) το αν η μεμονωμένη χρήση επιφέρει σύγχυση σε θέματα που άπτονται της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας του ανηλίκου, σε ποιο βαθμό και με ποιες συνέπειες, β) αν η απαλοιφή κάποιου από τα δύο ονόματα θα επέφερε στον ανήλικο μεγαλύτερη σύγχυση και γ) αν θα ήταν ενδεδειγμένη η πλήρης αλλαγή του ονόματος.
Η ΜΕφΑθ 1159/2024 αντιθέτως απέρριψε την έφεση κατά του διπλού ονόματος, τονίζοντας ότι κατευθυντήρια γραμμή για την άσκηση της γονικής μέριμνας ή της επιμέλειας στην περίπτωση διαφωνίας των γονέων (και για την ονοματοδοσία) των τέκνων και της προσφυγής τους στο Δικαστήριο, αλλά και πυρήνας για τον προσδιορισμό της άσκησής της είναι το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου.
Η ΜΕφΠειρ 200/2024 απέρριψε έφεση κατά της απόφασης του πρωτοβάθμιου δικαστηρίου που ανέθεσε την επιμέλεια στην μητέρα και τόνισε τα εξής : Σωστά δεν όρισε συγχρόνως ότι ειδικά για τις αποφάσεις που αφορούν στην εγγραφή σε σχολείο, φροντιστήριο ή όποια άλλη δραστηριότητα των παιδιών- εκτός εννοείται κι αν οι αποφάσεις αυτές επηρεάζουν αποφασιστικά το μέλλον τους- θα λαμβάνουν απόφαση από κοινού οι δύο γονείς. Εξάλλου το αίτημα του εκκαλούντος πατέρα να υποχρεωθεί η εφεσίβλητη με δικαστική απόφαση να τον ενημερώνει για θέματα που αφορούν στα τέκνα τους και να μπορεί εκείνος να λαμβάνει ενημερώσεις για την πρόοδο αυτών (από σχολεία, φροντιστήρια κλπ), καθώς η αντίδικος τον έχει αποκλείσει μονομερώς, χωρίς να του έχει αφαιρεθεί το λειτούργημα της συνάσκησης της γονικής μέριμνας, από κάθε πτυχή της ζωής των τέκνων τους, απαραδέκτως μεν υποβάλλεται το πρώτον ενώπιον του παρόντος δευτεροβάθμιου Δικαστηρίου, αλλά σε κάθε δε περίπτωση το δικαίωμα ενημέρωσης για την πρόοδο των τέκνων αποτελεί δικαίωμα που έχει ο εκκαλών εκ του νόμου και με το οποίο οφείλει να συμμορφώνεται ο έτερος γονέας βάσει της διατάξεως του άρθρου 1519 παρ. 3 ΑΚ.
Η ΜΕφΑθ 2688/2024 ανέθεσε οριστικά την άσκηση της επιμέλειας του προσώπου του ανηλίκου τέκνου των διαδίκων (γενν. 2018), στην ενάγουσα - εναγομένη μητέρα του, μόνον όμως ως προς το θέμα της εγκατάστασης και κατοικίας του ανηλίκου, για το οποίο ορίζεται ότι κατοικία του ανηλίκου είναι αυτή της μητέρας του, στην οποία το ανήλικο θα διαμένει σταθερά και ως προς τα θέματα που αφορούν την μόρφωση και επαγγελματική εκπαίδευση καθώς και την υγεία του ανηλίκου, τα οποία, ομοίως, ανατίθενται στη μητέρα και ορίζει ότι όλες οι λοιπές εκφάνσεις της επιμέλειας του ανηλίκου, δηλαδή τα θέματα που ανάγονται στην επίβλεψη του ανηλίκου και τα σωφρονιστικά μέτρα που κατά καιρούς πρέπει να ληφθούν, καθώς και τα θέματα που άπτονται της άσκησης του δικαιώματος της γονικής μέριμνας, που περιλαμβάνει τη διοίκηση της περιουσίας του ανηλίκου, την εκπροσώπησή του, δικαστική ή εξώδικη, αυτές οι εκφάνσεις της επιμέλειας και της γονικής μέριμνας θα ασκούνται από κοινού από αμφότερους τους διαδίκους γονείς. Η απόφαση τονίζει ότι οδηγήθηκε στην κρίση αυτή με βάση το γεγονός ότι ουδέποτε ο ανήλικος (γενν. 2018) έχει αποχωριστεί τη μητέρα του, διατηρεί έντονη συναισθηματική σχέση μ' αυτήν και έχει εγκλιματιστεί πλήρως στο νέο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον, ότι η ενάγουσα - εναγόμενη είναι ικανή να του προσφέρει ένα ήρεμο και σταθερό οικογενειακό περιβάλλον, και υπάρχει αναγκαιότητα χορήγησης φαρμακευτικής αγωγής του ανηλίκου (ο οποίος πάσχει από υποκλινικό υποθυρεοειδισμό).
Η ΜΠρΑθ 5816/2024 (Ασφ.) ανέθεσε προσωρινά την επιμέλεια δύο τέκνων 15,5 ετών στη μητέρα τους, η οποία ασκεί εν τοις πράγμασι την επιμέλεια αυτών και δη φροντίζοντας για τις καθημερινές ανάγκες τους. Το δικαστήριο έκρινε μη σύννομο το αίτημα της δεύτερης αίτησης ως προς την ρύθμιση συνεπιμέλειας των τέκνων ως προς τα ζητήματα υγείας και εκπαίδευσης των τέκνων, αφού εκ του νόμου και δη του άρθρου 1519 ΑΚ, οι αποφάσεις για τα εν λόγω ζητήματα λαμβάνονται από τους δύο γονείς από κοινού, έστω κι αν μόνος ένας εξ αυτών ασκεί την επιμέλειά τους.
Η ΜΠρΧαλκ 180/2024 ασχολήθηκε με αγωγή μητέρας που ασκεί επιμέλεια βάσει συναινετικού διαζυγίου στην ανήλικη θυγατέρα που γεννήθηκε το 2010. Ο πατέρας μιλούσε υβριστικά κατά την επικοινωνία και για την απούσα μητέρα και προς τη θυγατέρα και η μητέρα ζήτησε να αποκλεισθεί η διά ζώσης επικοινωνία. Ζήτησε ακόμη να απόσχει από κάθε προσβο
Σελ. 315λή της προσωπικότητας της ενάγουσας και του τέκνου τους και ειδικότερα να απαγορευθεί σε αυτόν να προσεγγίζει την ενάγουσα ή να επικοινωνεί μαζί της καθ’ οιονδήποτε τρόπο, με την απειλή χρηματικής ποινής. Το δικαστήριο όρισε ότι η επικοινωνία του εναγομένου με την ανήλικη θυγατέρα του, η οποία γεννήθηκε στις 6/3/2010, θα πραγματοποιείται σε ημερήσια βάση αποκλειστικά μέσω τηλεφώνου και οπτικοακουστικών κλήσεων, καθώς και μέσω σύγχρονων τεχνολογικών μέσων (λ.χ. SKYPE, VIBER, MESSENGER κ.τ.λ.) και για χρονικό διάστημα που δεν θα υπερβαίνει τα είκοσι λεπτά ανά ημέρα και παρέπεμψε την προσβολή της προσωπικότητας στο πολυμελές πρωτοδικείο. Το δικαστήριο επέτρεψε στην ενάγουσα μητέρα να αποφασίζει, κατά μόνας και χωρίς την συγκατάθεση του εναγομένου, για κάθε ζήτημα που άπτεται της ψυχικής και σωματικής υγείας και της εκπαίδευσης του ανηλίκου τέκνου των διαδίκων, καθώς και να επιλέγει Ψυχολόγο και Ψυχίατρο για την παρακολούθηση συνεδριών από μέρους της ανήλικης θυγατέρας των διαδίκων, να επιλέγει οποιονδήποτε Ιατρό χρειαστεί για κάθε ιατρική πράξη, καθώς και να επιλέγει κατάλληλους για την εκπαίδευση του ανηλίκου τέκνου των διαδίκων παιδαγωγούς.
ΙΙ. Παρατηρήσεις - Κριτική
1. Ονοματοδοσία. Φαίνεται ότι όχι τυχαία το ζήτημα της ονοματοδοσίας ανοίγει την αυλαία των σημαντικών ζητημάτων. Δυστυχώς η διαφωνία για την ονοματοδοσία υποδηλώνει ότι οι έριδες ξεκινούν πολύ νωρίς. Η ονοματοδοσία φαίνεται ότι αποτελεί συχνά μείζον ζήτημα διαφωνίας των γονέων και η επιλογή του διπλού ονόματος είναι πλέον λιγότερο δημοφιλής και διαιωνίζει την αντιδικία, διότι δεν το επιθυμεί κανένας από τους γονείς. Κάθε γονέας αποκαλεί το ανήλικο με δικό του όνομα. Παλαιότερα είχα υποστηρίξει ότι προτιμότερη είναι η ανάθεση της ονοματοδοσίας σε ένα γονέα στο πλαίσιο της λειτουργικής κατανομής της επιμέλειας, ώστε να προσλαμβάνει και το τέκνο όσο το δυνατόν ενωρίτερα όνομα. Αυτό δεν μπορεί να πλέον γίνει δεκτό με τη σημερινή διατύπωση της ΑΚ 1519 § 1, το εδ. 2 της οποίας παραπέμπει μεν στην ΑΚ 1512, η οποία δίνει ευρεία εξουσία στο δικαστήριο επί διαφωνίας, αλλιώς απαιτεί συναπόφαση. Είναι εξάλλου ορθές οι σκέψεις του Εφετείου που διέταξε πραγματογνωμοσύνη, αλλά και η αλλαγή του ονόματος από το Εφετείο δεν θα έλυνε το πρόβλημα.
Διαφαίνεται ότι μια ρεαλιστική αντιμετώπιση οδηγεί το δικαστήριο προς την επιλογή ονόματος που οι γονείς είχαν επιλέξει πριν από τη διάρρηξη της σχέσης τους και το οποίο δεν φέρει κανείς από τους γονείς των γονέων. Αν δεν είχε επιλεγεί και από τους δύο γονείς, ενδείκνυται η δικαστική επιλογή ονόματος απομακρυσμένου από τις αιτίες διαφωνίας των γονέων.
2. Λοιπά σημαντικά ζητήματα. Το αίτημα για υποχρεωτική συνεπιμέλεια στα σημαντικά ζητήματα της ΑΚ 1519 ορθά απορρίπτεται από τη νομολογία ως μη σύννομο, ακριβέστερα ως νόμω αβάσιμο, διότι είναι περιττό, αφού τα ζητήματα αυτά ρυθμίζονται υποχρεωτικά με συναπόφαση των γονέων είτε η επιμέλεια ασκείται από τον ένα γονέα είτε έχει κατανεμηθεί η άσκησή της. Πράγματι δεν απαιτείται ειδικό αίτημα για τα ζητήματα αυτά, διότι ανήκουν στα σημαντικά ζητήματα της ΑΚ 1519. Εξάλλου το δικαίωμα ενημέρωσης υπάρχει από το νόμο (ΑΚ 1513 εδ. 2), χωρίς να χωρεί παραίτηση.
Ερωτάται αν οι γονείς μπορούν να περιλάβουν τα σημαντικά ζητήματα στη συμφωνία που συνάπτουν στο πλαίσιο της παρέκκλισης από την από κοινού άσκηση της γονικής μέριμνας. Οι γονείς μπορούν να εξειδικεύσουν τομείς που περιλαμβάνονται στα ζητήματα, όπως η υγεία και η εκπαίδευση, διότι οι τομείς αυτοί έχουν ποικιλία. `Η εξειδίκευση δεν μπορεί όμως να φθάσει στην κατάργηση της συναπόφασης όταν το ζήτημα προκύψει.
Ερωτάται αν το δικαστήριο μπορεί στο πλαίσιο της λειτουργικής κατανομής της επιμέλειας να αναθέσει τα σημαντικά ζητήματα στον ένα γονέα ή να τα κατανείμει, π.χ. εκπαίδευση και υγεία. Για παράδειγμα, η απόφαση ΕφΑθ 2688/2024, που μνημονεύθηκε παραπάνω, όρισε ως προς τα θέματα που αφορούν την μόρφωση και επαγγελματική εκπαίδευση καθώς και την υγεία του ανηλίκου, ότι αυτά ανατίθενται στη μητέρα. Η ίδια απόφαση ανέθεσε στη μητέρα και την εγκατάσταση και κατοικία του ανηλίκου.
Πρέπει να ομολογήσουμε ότι η λειτουργική κατανομή είναι πρακτική και επιτρέπει ταχείες αποφάσεις. Με τη σημερινή όμως διατύπωση της ΑΚ 1519 δεν μπορεί να γίνει δεκτή για τα σημαντικά ζητήματα, τουλάχιστον η απεριόριστη κατανομή. Το δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει τη λειτουργική κατανομή, όχι όμως απεριόριστα και για τα θέματα εκπαίδευσης και υγείας. Μπορεί μόνον να εξειδικεύσει τα ζητήματα εκπαίδευσης και υγείας, χωρίς η κατανομή να αποκλείει τον ένα γονέα εντελώς από τη λήψη απόφασης. Σε ορισμένα σημαντικά ζητήματα, όπως το θρήσκευμα και η ονοματοδοσία, εκ των πραγμάτων δεν μπορεί να γίνει κατανομή, διότι δεν έχουν υποπεριπτώσεις.
Ειδικώς ως προς τα ζητήματα υγείας και εκπαίδευσης, η παραπάνω μνημονευθείσα ΜΠρΧαλκ 180/2024 όρισε “να αποφασίζει (η μητέρα), κατά μόνας και χωρίς την συγκατάθεση του εναγομένου, για κάθε ζήτημα που άπτεται της ψυχικής και σωματικής υγείας και της εκπαίδευσης του ανηλίκου τέκνου των διαδίκων”. Η διατύπωση της απόφασης δεν παραπέμπει στην απλή εξειδίκευση και φαίνεται ότι ήταν αποτέλεσμα της παντελούς αδυναμίας συνεργασίας των γονέων. Μόνον για τα ζητήματα υγείας θα πρότεινα να μπορεί να αποφασίζει ο ένας γονέας με την ανάθεση του δικαστηρίου και μόνον όταν αυτά είναι επείγοντα. Άλλωστε και το γράμμα της ΑΚ 1519 § 1 εξαιρεί τα επείγοντα από τη συναπόφαση. Αξίζει εξάλλου να σημειωθεί ότι το δικαστήριο μπορεί με την ευρεία αυτή διατύπωση να αποφασίζει στην πραγματικότητα αυτό επί διαφωνίας των γονέων για ένα συγκεκριμένο ζήτημα υγείας, οπότε δεν υπάρχει πρόβλημα.
Γ. Μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου
Ι. Η νομολογία
Η ΑΠ 157/2022 έκρινε ότι σε περίπτωση αυθαίρετης αλλαγής τόπου κατοικίας στην αλλοδαπή της μητέρας πεντάχρονου ανηλίκου, με σκοπό τη συγγραφή διδακτορικής διατριβής, δηλαδή σπουδών, το συμφέρον επέβαλε τη μη απομάκρυνση του παιδιού από τη μητέρα.
Σελ. 316 Η ΜΠρΓιανν 322/2022 (Ασφ.) χορήγησε άδεια για μεταβολή κατοικίας από το Ν. Πέλλης στη Γερμανία, λόγω ευρέσεως καλής εργασίας σε δικηγορικό γραφείο της άνεργης μητέρας δίχρονου ανηλίκου. Διεύρυνε την επικοινωνία σε 15 ημέρες τα Χριστούγεννα και άλλες τόσες το Πάσχα, ένα μήνα το καλοκαίρι και επτά Σαββατοκύριακα, τα τελευταία των αντίστοιχων μηνών, τρία εκ των οποίων με έξοδα της αιτούσας μητέρας και τέσσερα με έξοδα του πατέρα. Η απόφαση τονίζει ότι το δικαστήριο δεν μπορεί να απαγορεύσει τη μεταβολή, ιδίως προς εύρεση εργασίας.
H ΜΕφΘεσ 954/2022 επεκύρωσε την πρωτόδικο απόφαση του Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης που χορήγησε άδεια μεταβολής κατοικίας από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη, καθώς και την αποκλειστική επιμέλεια δύο ανηλίκων νηπίων στη μητέρα. Αυτή μετακόμισε στη Θεσσαλονίκη όπου βρήκε στήριξη από τη μητέρα της και ιδιόκτητη στέγη, ενώ στην Αθήνα το ενοίκιο ήταν υψηλότερο από το επίδομα ανεργίας και ο πατέρας είχε καταδίκη για ναρκωτικά. Το Δικαστήριο έκρινε αρμόδιο για την άδεια το Δικαστήριο της Θεσσαλονίκης λόγω της ΑΚ 56 § 1 εδ. 2, σύμφωνα με την οποία ο ανήλικος έχει ως κατοικία την κατοικία του γονέα με τον οποίο διαμένει.
Η ΜονΠρΚαβ 390/2022 (ασφ., αδημ), απέρριψε το αίτημα μεταβολής της κατοικίας δύο ανηλίκων 10 και 4 ετών από το χωριό Κ του Ν. Καβάλας στην Ξάνθη (45 - 48χλμ), όπου η μητέρα ισχυρίζεται ότι είχε βρει εργασία, διότι έκρινε ότι ήταν συμφερότερο για τα παιδιά να παραμείνουν στο χωριό Κ, τόπο κατοικίας των παππούδων από τη μητρική γραμμή. Τα παιδιά είχαν μετακομίσει με τη συναίνεση του πατέρα τους πρόσφατα από το χωριό Λ του Ν. Καβάλας στο οποίο μεγάλωναν και όπου κατοικούσαν οι παππούδες από την πατρική γραμμή στο χωριό Κ και που απείχε 10 χλμ και τους δινόταν έτσι η ευκαιρία να είναι κοντά στο περιβάλλον που είχαν μεγαλώσει χωρίς να μετέχουν ακουσίως στις φιλονικίες των γονέων τους. Το δικαστήριο έκρινε ότι με τη νέα αλλαγή τα παιδιά θα έχαναν ό,τι θετικό είχαν κερδίσει με την πρώτη, ενώ δεν αποδείχθηκε ότι η μητέρα δεν μπορούσε να ανεύρει εργασία στο χωριό. Κατά τα λοιπά, το δικαστήριο απεφάνθη υπέρ της μόνιμης κατοικίας με την μητέρα και της συνεπιμέλειας. Η απόφαση θέτει ως κριτήριο το συμφέρον των τέκνων, ακόμη και όταν δεν δυσχεραίνεται η επικοινωνία, τουλάχιστον σημαντικά.
Η ΜΠρΘεσ 7353/2023 ασχολήθηκε με τη μεταβολή του τόπου μόνιμης κατοικίας ανηλίκου τέκνου (γενν. 2014). Η απόφαση τονίζει ότι η δικαστική απόφαση που απαιτείται για τη μεταβολή, όταν δεν συμφωνούν οι γονείς, μετά την ισχύ του Ν 4800/2021, δεν απαιτείται πλέον να είναι οριστική. Ως εκ τούτου η ρύθμιση αυτή μπορεί να διαταχθεί επί συνδρομής επείγουσας περίπτωσης με απόφαση ασφαλιστικών μέτρων χωρίς να αποκλείεται και η σχετική έκδοση προσωρινής διαταγής. Εξάλλου το δικαστήριο δέχεται ότι η απαγόρευση μονομερούς μεταβολής της κατοικίας του ανηλίκου τέκνου συντρέχει μόνο έναντι του γονέα που συμβιώνει με αυτό και όχι έναντι του ασκούντος δικαίωμα επικοινωνίας με το τέκνο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η μητέρα του ανηλίκου, γεωργιανής καταγωγής, βρήκε δουλειά στο Βέλγιο. Το δικαστήριο δέχθηκε την αγωγή και όρισε ότι για την επικοινωνία ο ανήλικος θα ταξιδεύει στη Θεσσαλονίκη αεροπορικώς μία φορά το μήνα και γιά τις διακοπές με έξοδα της μητέρας.
Στη ΜΠρΘεσ 9622/2023 (Ασφ.), η μητέρα των ανηλίκων τέκνων υπέβαλε αίτηση για την προσωρινή ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας αυτών στην ιδία και παροχής δικαστικής άδειας για να μεταβάλει τον τόπο διαμονής της ιδίας, από τη Θεσσαλονίκη σε χωριό της Ξάνθης, όπου βρήκε εργασία πλήρη, γεγονός που βεβαιώνει ο εργοδότης, ενώ δεν έχει σημασία κατά την απόφαση, ο ισχυρισμός ότι θα είναι υποψήφια στις αυτοδιοικητικές εκλογές. Ο πατέρας υπέβαλε αντίθετη αίτηση για την προσωρινή ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας αυτών σε εκείνον, με επικουρικό αίτημα για τη συνεπιμέλεια επί των ανηλίκων, άλλως για τη ρύθμιση του δικαιώματος επικοινωνίας του μαζί τους. Και αυτή η απόφαση δέχεται ότι κατά τα άρθρο 1519 ΑΚ, ως τροποποιήθηκε διά του Ν 4800/2021, είναι δυνατή με απόφαση ασφαλιστικών μέτρων και όχι οπωσδήποτε με οριστική απόφαση, η παροχή άδειας σε γονέα να μεταβάλει τον τόπο κατοικίας του τέκνου του. Προς τούτο απαιτείται σχετική αίτηση του γονέα με τον οποίο συμβιώνει το τέκνο. Η παραπάνω ρύθμιση κατά την απόφαση, δεν αντίκειται στην απαγόρευση της ολοσχερούς ικανοποίησης του ασφαλιστέου δικαιώματος διά ασφαλιστικών μέτρων σύμφωνα με το άρθρο 692 § 4 ΚΠολΔ.
Η ΜΠρΠατρ 229/2024 ανέθεσε την επιμέλεια τέκνου γενν. 2021 στη μητέρα και επέτρεψε τη μεταβολή του τόπου διαμονής του ανηλίκου από την πόλη της Πάτρας στην πόλη του Αγρινίου, στο οποίο η μητέρα διορίσθηκε και στην εκάστοτε κατοικία όπου θα κατοικεί η ενάγουσα. Για την επικοινωνία με τον πατέρα που κατοικεί στην Πάτρα, αλλά βαρύνεται με ενδοοικογενειακή βία, όρισε εκτός από τις διακοπές, κάθε πρώτο και τρίτο Παρασκευοσαββατοκύριακο του μήνα από ώρα 19.00 της Παρασκευής έως ώρα 20.00 της Κυριακής. Ο εναγόμενος, τις λοιπές ημέρες, θα επικοινωνεί καθημερινά με βιντεοκλήση με τον ανήλικο. H απόφαση διεπίστωσε πως ο πατέρας καταδεικνύει ότι δεν διαθέτει την ανάλογη σύνεση, ωριμότητα, διαλλακτικότητα, που απαιτούνται κατά την άσκηση της γονικής μέριμνας, ώστε να προτάξει το συμφέρον του ανήλικου τέκνου του και παράλληλα να συνεργαστεί αρμονικά με τη σύζυγό του στα ζητήματα της επιμέλειας.
Η ΜΠρΡόδ 157/2023 τονίζει ότι ο γονέας που επιθυμεi να προβεί σε σημαντική μετακίνηση με το παιδί σε εθνικό ή διεθνές επιπεδο πρέπει να μη δρα μονομερώς, αλλα να προσφεύγει προληπτικά στις αρμόδιες αρχές, για να έχει ο άλλος γονέας ομαλή επικοινωνία. Η απόφαση που ορίζει νέο τόπο διαμονής του τέκνου είναι διαπλαστική και όχι καταψηφιστική. Στην συγκεκριμένη περίπτωση ζητήθηκε όχι η αλλαγή του τόπου κατοικίας του ανήλικου, διότι για την αλλαγή είχε δοθεί η άδεια ήδη με προσωρινή διαταγή στο πλαίσιο της άσκησης αίτησης ασφαλιστικών μέτρων που υπέβαλε η μητέρα λόγω μετάθεσής της. Η μητέρα είχε μετατεθεί από τη Ρόδο στα Χανιά, χωρίς να το ζητήσει η ίδια και για να καλύψει υπηρεσιακές ανάγκες της εταιρείας στην οποία εργαζόταν και επέτυχε προσωρινή διαταγή για τη μετακίνηση του παιδιού, καθώς και οριστική απόφαση για αποκλειστική επιμέλεια. Παρά ταύτα ζήτησε στο πλαίσιο της δίκης διατροφής, να ορίσει το δικαστήριο τα Χανιά ως τόπο κατοικίας του τέκνου. Η απόφαση ορί
Σελ. 317ζει πράγματι ως τόπο κατοικίας του παιδιού την κατοικία της μητέρας και αυτεπαγγέλτως την επικοινωνία με τον πατέρα.
Και η ΜΠρΧαν 49/2024 (ασφ.) δέχεται ότι η μεταβολή δύναται περαιτέρω να διαταχθεί επί συνδρομής επείγουσας περίπτωσης με απόφαση ασφαλιστικών μέτρων χωρίς να αποκλείεται και η σχετική έκδοση προσωρινής διαταγής. Η απόφαση όρισε τόπο διαμονής τον τόπο διαμονής της μητέρας, μετά από αίτημα του πατέρα να μη μεταβληθεί η διαμονή.
Η ΜΠρΡόδ 304/2023 (ασφ.) ασχολήθηκε με την αντιδικία για την επιμέλεια και κατοικία τέκνου γενν. το 2018. Αρχικώς κατετέθησαν αιτήσεις ασφαλιστικών μέτρων για την ανάθεση της επιμέλειας του ανηλίκου και η μητέρα ασκούσε με προσωρινή διαταγή την επιμέλεια. Ο αιτών πατέρας έμαθε στη συνέχεια ότι η καθηγήτρια μητέρα η οποία είχε και ανήλικο τέκνο από προηγούμενο γάμο, ζήτησε και επέτυχε απόσπαση από τη Ρόδο σε πόλη της Ηπείρου. Στη συνέχεια κατετέθη αίτηση από τη μητέρα με την οποία ζητούσε την άδεια για τη μεταβολή διαμονής του τέκνου. Ο πατέρας κατέθεσε και αυτός αντίθετη αίτηση την ίδια ημέρα και επικαλούμενος επείγουσα περίπτωση ζήτησε να απαγορευθεί προσωρινά να μεταβληθεί ο τόπος κατοικίας του ανηλίκου τέκνου των διαδίκων. Το δικαστήριο των ασφαλιστικών μέτρων δέχθηκε ότι οι τεταμένες διαπροσωπικές σχέσεις των γονέων καθιστούν δύσκολη την επικοινωνία και τη συναπόφαση για ζητήματα επιμέλειας, άρα δεν μπορεί να λειτουργήσει η από κοινού άσκησή της. Αμφότεροι οι γονείς είναι κατάλληλοι και έχουν θέληση να ασχοληθούν συστηματικά με το τέκνο, συνεπώς προτάσσεται η συνεπιμέλεια κατανεμημένη χρονικά (15 ημέρες κάθε γονέας) μέσω της εναλλασσόμενης κατοικίας του ανηλίκου. Ως προς τη μεταβολή του τόπου διαμονής του τέκνου, το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου επιτάσσει την απρόσκοπτη συμμετοχή και του πατέρα στην ανατροφή του. Έτσι κρίθηκε διά της χρονικής κατανομής της επιμέλειας ότι δεν θα πρέπει να μεταβληθεί ο τόπος κατοικίας του τέκνου (από Ρόδο σε πόλη της Ηπείρου). Η απόφαση τονίζει : Το δικαστήριο στις περιπτώσεις αυτές δεν εμποδίζει βεβαίως τον γονέα, με τον οποίον διαμένει το παιδί, να μεταβάλλει τον τόπο της δικής του κατοικίας, αλλά, όπως γίνεται δεκτό και σε αλλοδαπές έννομες τάξεις, όπου ισχύει ήδη ο κανόνας της νέας διάταξης ΑΚ 1519 παρ. 2 εδ, β, μπορεί ιδίως να μεταβάλλει τους όρους της από κοινού άσκησης της επιμέλειας, να αναθέσει την άσκηση της επιμέλειας στον άλλο γονέα ορίζοντας ως τόπο διαμονής του παιδιού την κατοικία του άλλου γονέα, να μεταρρυθμίσει την άσκηση του δικαιώματος επικοινωνίας του παιδιού με τον άλλο γονέα ή να επιβαρύνει με τη δαπάνη μετακίνησης του άλλου γονέα για την επικοινωνία του με το παιδί με τον γονέα με τον οποίο διαμένει το παιδί, ή με την αυτούσια καταβολή της δαπάνης με την υποχρέωση να μεταφέρει το παιδί ο γονέας που μετακινήθηκε από τον τόπο προηγούμενης διαμονής του. Κριτήριο για την απόφαση αυτή του δικαστηρίου στις περιπτώσεις αλλαγής του τόπου κατοικίας του γονέα, με τον οποίον το παιδί διαμένει συνήθως, είναι η προαγωγή του συμφέροντος του παιδιού ... το δικαστήριο πρέπει να αποφασίσει ποια είναι η λιγότερο βλαπτική για το παιδί λύση, δηλαδή να μετοικήσει με τον γονέα με τον οποίο διαμένει ήδη ή να παραμείνει στον ίδιο τόπο διαμένοντας εφεξής με τον άλλο γονέα.
Στην υπόθεση που έκρινε η ΜΠρΧαν 49/2024 (ασφ.) ο πατέρας ανηλίκου 2,5 ετών υπέβαλε και αίτημα να μη μεταβάλει η μητέρα τον τόπο διαμονής του ανηλίκου και μάλιστα να της απαγορευθεί η μεταβολή. Η απόφαση ορίζει προσωρινά ως τόπο κατοικίας της ανήλικης τον έως τότε τόπο κατοικίας της μητέρας της, δηλαδή εμμέσως δέχθηκε το αίτημα.
Η ΜΠρΑθ 5505/2023 ανέθεσε την άσκηση της επιμέλειας του προσώπου των δίδυμων ανηλίκων τέκνων των διαδίκων, που γεννήθηκαν την 15.06.2010, από κοινού σε αμφοτέρους τους διαδίκους, ως προς όλες τις εκφάνσεις της, πλην αυτής του προσδιορισμού του τόπου της διαμονής τους, την οποία αναθέτει αποκλειστικά στην ενάγουσα μητέρα. Το δικαστήριο διέταξε την παραχώρηση στην ενάγουσα της οικογενειακής στέγης (ιδιοκτησίας του πατέρα), προκειμένου να διαμείνει η ίδια με τα ανήλικα τέκνα των διαδίκων. Το δικαστήριο τονίζει ότι εφόσον μετά την προσωρινή ανάθεση της συνεπιμέλειας ανηλίκου τέκνου στους δύο γονείς του, οι τελευταίοι επιδεικνύουν πνεύμα συνεργασίας για την ρύθμιση όλων των ζητημάτων που το αφορούν, τελεί προς το προφανές συμφέρον του τέκνου να μην μεταβληθεί ο μέχρι πρότινος τρόπος ζωής του και η διατήρηση της άσκησης της επιμέλειάς του από κοινού από τους δύο γονείς του, με ταυτόχρονη ρύθμιση επικοινωνίας με τον άλλο γονέα των διδύμων, εκ των οποίων το ένα έχει μεγάλη παραλυσία.
Η ΜΠρΑθ 884/2024 έκρινε αίτηση μεταρρύθμισης ασφαλιστικών μέτρων με την οποία είχε ανατεθεί η επιμέλεια τέκνου γεννημένου εκτός γάμου (έτος γεννήσεως 2018) αποκλειστικά στη μητέρα και όρισε συνεπιμέλεια των γονέων ως προς το ζήτημα καθορισμού του τόπου διαμονής του ανήλικου τέκνου τους. Και οι δύο γονείς ζήτησαν τη μεταρρύθμιση της απόφασης ασφαλιστικών μέτρων, με αίτηση η μητέρα και ανταίτηση ο πατέρας. Η μητέρα, ως προς το ζήτημα του τόπου διαμονής, ζητώντας και τη μεταβολή από την Αθήνα στην Πάτρα. Ο πατέρας, διότι “από τέλη Αυγούστου 2023 η μητέρα αποχώρησε αυτοβούλως μαζί με την ανήλικη από την Αθήνα και εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Πάτρα παρακωλύοντας το δικαίωμα επικοινωνίας του με την κόρη του”. Ο πατέρας ζητεί να ανατεθεί σε αυτόν η επιμέλεια του τέκνου με διαμονή στο Ν. Αττικής και επικουρικά να ανατεθεί από κοινού η επιμέλεια στους δύο γονείς και επικουρικότερα να ρυθμισθεί το δικαίωμα επικοινωνίας του κατά τα ειδικώς αναφερόμενα στην αίτηση. Το δικαστήριο τονίζει ως προς τη μεταβολή των πραγμάτων ως προϋπόθεση μεταρρύθμισης απόφασης ασφαλιστικών μέτρων ότι πρέπει να αναφέρεται σε ουσιώδη στοιχεία, δηλαδή στοιχεία που τελούν σε αιτιώδη σύνδεσμο με το ασφαλιστέο δικαίωμα ή την συνδρομή επείγουσας περίπτωσης και επί των οποίων να στηρίχθηκε η έκδοση της απόφασης. Ως νέα στοιχεία μπορούν να θεωρηθούν και προγενέστερα της προσβαλλόμενης απόφασης στοιχεία που αποκαλύφθηκαν εκ των υστέρων χωρίς να συνεκτιμηθούν αρχικά από το δικαστήριο και βάσει των οποίων θα είχε εκδοθεί διαφορετική απόφαση. Το δικαστήριο έλαβε υπόψη την αυτόβουλη μετοίκηση του παιδιού από τη μητέρα χωρίς να υπάρχει ιδιαίτερος λόγος, ούτε η εξεύρεση εργασίας την οποία θα μπορούσε να ανεύρει και στην Αθήνα και συγχρόνως ότι ο πατέρας ήταν συνεπής στην καταβολή της διατροφής και στην επικοινωνία, αν και ταξίδευε στην Πάτρα. Τελικώς το δικαστήριο δέχθηκε την ανταί
Σελ. 318τηση του πατέρα και του ανέθεσε αποκλειστικώς την επιμέλεια, με συνέπεια την κατάργηση της υποχρέωσης διατροφής.
ΙΙ. Παρατηρήσεις - Κριτική
Η μεταβολή του τόπου διαμονής του ανηλίκου όταν επιδρά ουσιωδώς στο δικαίωμα επικοινωνίας και δεν συμφωνεί ο έτερος γονέας, μόνον μετά από δικαστική άδεια (νέα ΑΚ 1519 § 2), συγκαταλέγεται στις θετικές διατάξεις του Ν 4800/2021. Αποτελεί μάλιστα βελτίωση σε σχέση με την προηγούμενη βραχύβια ρύθμιση που απαιτούσε οριστική δικαστική απόφαση, διότι αρκεί και η απόφαση των ασφαλιστικών μέτρων. Δεν συμφωνώ όμως με την αυτοτελή αίτηση να μη μεταβληθεί η διαμονή. Η ΑΚ 1519 § 2 εδ. 1 αναφέρεται σε μεταβολή μετά από αίτηση του γονέα και όχι σε “απαγόρευση εξόδου”. Το εδ. 2 τονίζει ότι το δικαστήριο διατάσσει κάθε πρόσφορο μέτρο, αλλά σε σχέση με το δικαίωμα επικοινωνίας.
Η αλλαγή του τόπου κατοικίας με άδεια είναι σε κάθε περίπτωση καλύτερη από την απουσία άδειας. Το δικαστήριο έχει την ευχέρεια να μη χορηγήσει την άδεια αλλαγής, αν αυτό συμφέρει πιο πολύ τον ανήλικο. Δεν πρέπει να εκβιάζεται από τετελεσμένες καταστάσεις, όπως η αποχώρηση από την εργασία και η ανεύρεση εργασίας στο νέο τόπο, σε συνδυασμό με μίσθωση κατοικίας. Έχει παρατηρηθεί στην πράξη να ζητείται με αίτηση ασφαλιστικών η αλλαγή τόπου κατοικίας, να απορρίπτεται η προσωρινή διαταγή και παρολ’ αυτά μέχρι να εκδικαστούν τα ασφαλιστικά, να έχει συντελεσθεί η μετοίκηση. Αν το δικαστήριο αποφασίζει συγχρόνως για την επιμέλεια, κάτι που εξαρτάται βεβαίως από τους διαδίκους, έχει την ευκαιρία για μια συνολικότερη εκτίμηση της κατάστασης και του συμφέροντος των τέκνων.
Μπορεί επίσης το δικαστήριο να διαπιστώσει ότι ήδη έχει χορηγηθεί άδεια για τη μετακίνηση του ανηλίκου και ζητείται εκ νέου. Ενώ δεν τίθεται περιορισμός της επανάληψης στη χορήγηση αδειών, μπορεί το δικαστήριο να απορρίψει το αίτημα, αν διαταράσσεται και αναστατώνεται η καθημερινότητα του ανηλίκου.
Στην πλούσια νομολογία της ΑΚ 1519 § 2 φαίνεται να επικρατεί η άποψη ότι η μεταβολή της διαμονής του ανηλίκου είναι επιτρεπτή και με απόφαση ασφαλιστικών μέτρων, χωρίς αυτό να οδηγεί σε ικανοποίηση του δικαιώματος (ΚΠολΔ 692 § 4), ακόμη και με προσωρινή διαταγή. Στην τελευταία περίπτωση οπωσδήποτε πρέπει να ακουστούν και οι δύο γονείς (ΚΠολΔ 691 §2 εδ. 1). Γενικώς η παροχή άδειας με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων πρέπει να γίνει δεκτή.
Στο πλαίσιο της εξειδίκευσης της επιμέλειας το δικαστήριο ορίζει τον τόπο διαμονής του τέκνου. Αυτό είναι δυνατό (ΑΚ 1514 § 3 περ. α), όχι όμως στη συνέχεια η μονομερής μεταβολή της διαμονής (ΑΚ 1519 § 2). Μάλιστα τον ορισμό του τόπου μπορεί να ορίσει ρητώς το δικαστήριο παραλλήλως με την απόρριψη του αιτήματος για τη μεταβολή της διαμονής.
Αρμόδιο για να χορηγήσει την άδεια είναι το δικαστήριο της έως τώρα κατοικίας και όχι της μελλοντικής, μετά δηλαδή από την άδεια. Αλλιώς θα μεταβάλει κατοικία η μητέρα ή ο πατέρας και μετά θα ζητεί επικύρωση από το δικαστήριο του νέου τόπου στον οποίο μετακόμισε αυθαίρετα. Από αυτή την άποψη, κατανοώ την παραπάνω απόφαση ΕφΘεσ 954/2022 που θέλησε να βοηθήσει τον ανήλικο, αλλά δεν την επικροτώ.
Η επαγγελματική απασχόληση του γονέα που ζητεί τη μεταβολή φαίνεται ότι είναι σημαντική για το δικαστήριο. Η επαγγελματική απασχόληση έχει σημασία, αλλά πρέπει να μην αποτελεί πρόσχημα και να μην οδηγεί το δικαστήριο προ τετελεσμένης κατάστασης. Για παράδειγμα, αν μπορεί να ευρεθεί ανάλογη εργασία χωρίς να μεταβληθεί ο τόπος διαμονής, θα απορριφθεί η αίτηση. Η πρωτοβουλία για τη μετάθεση ή απόσπαση λειτουργεί εναντίον του γονέα που την έχει ζητήσει. Η ανεύρεση εργασίας είναι πάντως εν μέρει διαφορετική, όταν συνδέεται με την έως τώρα ανεργία του γονέα. Εξάλλου η κακή συμπεριφορά του ενός γονέα μπορεί να επηρεάσει και την απόφαση του άλλου να ζητήσει τη μεταβολή, αλλά και την απόφαση του δικαστηρίου. Ιδίως η μη συμμόρφωση με την υποχρέωση διατροφής του ανηλίκου που επιδεικνύει ο ένας γονέας, λειτουργεί υπέρ της παροχής άδειας μεταβολής της κατοικίας, αν ο άλλος γονέας έχει βρει καλύτερες συνθήκες εργασίας.
Ιδιαιτέρως πρέπει να μνημονευθούν δύο από τις παραπάνω αποφάσεις, οι οποίες δεν απέρριψαν απλώς το αίτημα για την μεταβολή του τόπου διαμονής του ανηλίκου αλλά μεταρρύθμισαν την επιμέλεια.
Η ΜΠρΑθ 884/2024 (ασφ.) μεταρρύθμισε την επιμέλεια, επειδή η μητέρα μετέβαλε μονομερώς τον τόπο διαμονής του τέκνου και ζήτησε εκ των υστέρων τη μεταρρύθμιση της απόφασης των ασφαλιστικών μέτρων, η οποία είχε συνεπιμέλεια των γονέων ως προς το ζήτημα καθορισμού του τόπου διαμονής του ανήλικου τέκνου τους. Στην περίπτωση που εξέτασε η απόφαση, ο πατέρας του εκτός γάμου τέκνου ζήτησε την αποκλειστική επιμέλεια και επικουρικώς τη συνεπιμέλεια. Η συμπεριφορά της μητέρας δεν επιδοκιμάζεται σε καμία περίπτωση, μάλιστα η αρχική απόφαση τόνισε ότι στο ζήτημα του τόπου διαμονής πρέπει να υπάρχει συναπόφαση, δηλαδή η απόφαση επανέλαβε αυτό που έτσι κι αλλιώς προβλέπει η ΑΚ 1519 § 2. Από την άλλη μεριά, η μητέρα “τιμωρείται” με την ανάθεση της επιμέλειας στον πατέρα ενός εξάχρονου παιδιού που διέμενε έως τότε με τη μητέρα του. Στην ουσία τιμωρείται το παιδί. Νομίζω ότι τουλάχιστον θα μπορούσε το δικαστήριο να δεχθεί τη συνεπιμέλεια την οποία ζήτησε επικουρικώς ο πατέρας ή να αφήσει την αποκλειστική επιμέλεια στη μητέρα, ορίζοντας ως τόπο διαμονής του τέκνου την κατοικία της μητέρας στην Αθήνα. Με τον τρόπο αυτό δεν θα μεταβαλλόταν δραματικά η καθημερινότητα του ανηλίκου. Ο τόπος διαμονής μπορεί να ορισθεί από το Δικαστήριο, όπως τονίσθηκε, στο πλαίσιο της εξουσίας του δικαστηρίου, το οποίο μπορεί να κατανείμει και να εξειδικεύσει τον τρόπο άσκησης της γονικής μέριμνας στα κατιδίαν θέματα (ΑΚ 1514 § 3 περ. α).
Η δεύτερη απόφαση, η ΜΠρΡόδ 304/2023 (ασφ.) εκδίκασε το αίτημα μεταβολής της διαμονής και το αντίστοιχο αίτημα “απαγόρευσης” της μεταβολής μαζί με τα παλαιότερα αιτήματα και των δύο γονέων για την αποκλειστική ανάθεση. Επικουρικώς ο πατέρας είχε ζητήσει συνεπιμέλεια, όπως ορίζει ο νόμος. Το αίτημα για την απαγόρευση μεταβολής μεταφράζεται ως αίτημα απόρριψης της μεταβολής. Εδώ το δικαστήριο απέρριψε την αίτηση μεταβολής της διαμονής, συνεκτιμώντας και τη μεγάλη απόσταση (από Ρόδο στην Ήπειρο) και τη μη επιδοκιμαζόμενη συμπεριφορά της μητέρας, η οποία με αίτησή της έλαβε απόσπαση πριν να υποβάλει την αίτηση για τη μεταβολή της διαμονής. Το δικαστήριο είδε τη χρονική κατανομή της επιμέλειας ως τη μοναδική λύση στην έντονη αντιδικία των γονέων. Νομίζω ότι θα μπορούσε να διαπιστώσει αν ήταν δυνατή η ανάκληση της απόσπασης από τη μητέρα για να
Σελ. 319μην αναγκασθεί αυτή σε παραίτηση ή άδεια άνευ αποδοχών και τη βοήθεια που θα είχε από την οικογένειά της στην ανατροφή των παιδιών. Τα στοιχεία αυτά αποτελούν βεβαίως δευτερεύουσες περιστάσεις.
Επίσης η χρονική κατανομή δεν ήταν αναγκαία συνέπεια της απόρριψης του αιτήματος μεταβολής της κατοικίας. Το αίτημα θα μπορούσε να απορριφθεί και με την ανάθεση της αποκλειστικής επιμέλειας στη μητέρα ή με το να ορίσει το δικαστήριο ότι ο πεντάχρονος ανήλικος θα έμενε με την μητέρα του και κατά τα λοιπά θα υπήρχε συνεπιμέλεια. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πατέρας είχε ζητήσει επικουρικώς τη συνεπιμέλεια, όχι ειδικώς τη χρονική κατανομή. Νομίζω πάντως ότι το δικαστήριο μπορεί στο πλαίσιο εξειδίκευσης και κατανομής της επιμέλειας (ΑΚ 1514 § 3 α) να καθορίζει χρονική κατανομή και όταν αυτή δεν ζητείται.
Αντιθέτως νομίζω ότι δεν είναι καταρχάς ορθό να απορρίπτει το δικαστήριο το αίτημα της μεταβολής της κατοικίας του ανηλίκου που υποβάλλει ο ένας γονέας και να αναθέτει την επιμέλεια στον άλλο που δεν έχει υποβάλει σχετικό αίτημα. Έχει το δικαστήριο ευρεία αρμοδιότητα ως προς τα “πρόσφορα μέτρα” της ΑΚ 1519 § 2, αλλά αυτά αναφέρονται περισσότερο στην επικοινωνία. Επίσης έχει ευρεία αρμοδιότητα στο πλαίσιο ρύθμισης της διαφωνίας των γονέων και της παρέκκλισης της από κοινού άσκησης της γονικής μέριμνας (ΑΚ 1514), αλλά είναι προς το συμφέρον του τέκνου τουλάχιστον να έχει εκδηλώσει ο άλλος γονέας τη θέληση να αναλάβει την επιμέλεια ή να συμμετάσχει σε αυτή. Αυτό δεν προκύπτει μόνον από την αντίρρηση στη μεταβολή του τόπου διαμονής. Σε κάθε περίπτωση η απόφαση δεν πρέπει να ενεργεί τιμωρητικά.
Αντιστρόφως, δεν επικροτώ την παραπάνω ΑΠ 157/2022, η οποία έκρινε ότι σε περίπτωση αυθαίρετης αλλαγής τόπου κατοικίας στην αλλοδαπή της μητέρας πεντάχρονου ανηλίκου, με σκοπό τη συγγραφή διδακτορικής διατριβής, δηλαδή σπουδών, το συμφέρον επέβαλε τη μη απομάκρυνση του παιδιού από τη μητέρα. Η αυθαίρετη αλλαγή μπορεί να συνιστά κακή άσκηση της γονικής μέριμνας και οι σπουδές της μητέρας δεν είναι τόσο σημαντικές όσο η ανάγκη του παιδιού να μην απομακρύνεται κατά το δυνατόν από τον πατέρα του. Όλα τα παραπάνω θα έπρεπε να ληφθούν σοβαρά υπόψη κατά την ανάθεση της επιμέλειας, χωρίς να παραθεωρείται η αρχή της φειδούς που επιβάλλει την επιλογή του ηπιότερου μέτρου.
Γενικώς η απόρριψη του αιτήματος μπορεί να συνδυάζεται με τη μεταβολή της επιμέλειας μόνον αν αυτή είναι αναγκαία και συμφέρει στον ανήλικο.
Δ. Τελικές παρατηρήσεις
Περισσότερο φαίνεται να απασχολεί την εντελώς πρόσφατη νομολογία η ονοματοδοσία και κυρίως η μεταβολή του τόπου διαμονής, για την οποία έχει εκδοθεί εντυπωσιακός αριθμός αποφάσεων. Τα σημαντικά ζητήματα προϋποθέτουν συναπόφαση και δεν μπορούν να ανατεθούν από τους ίδιους τους γονείς ή το δικαστήριο εκ των προτέρων στον ένα γονέα. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην δικαστική απόρριψη της μεταβολής όταν αυτή συνδυάζεται με μεταβολή της επιμέλειας. Η απόφαση δεν πρέπει να είναι τιμωρητική και να μεταβάλει την επιμέλεια όταν αυτή δεν χρειάζεται να μεταβληθεί κατά το συμφέρον του ανηλίκου. Στις περισσότερες περιπτώσεις θα αρκεί η απόρριψη του αιτήματος μεταβολής της διαμονής. Η αυθαίρετη μεταβολή πάντως ή η περιφρόνηση προς το δικαστήριο δεν επιβραβεύεται. Με άλλα λόγια, το συμφέρον του κάθε γονέα δεν προηγείται ποτέ του συμφέροντος του ανηλίκου.