Κείμενο

1. Γενικά
Στον Αστικό Κώδικα προβλέπεται κοινή υιοθεσία του ίδιου προσώπου από τους δύο συζύγους (βλ. άρθρο 1545 ΑΚ, όπως διαμορφώθηκε με το άρθρο 19 του νόμου 2521/1997).
Όταν καθιερώθηκε στη Χώρα μας το σύμφωνο συμβιώσεως για ετερόφυλα πρόσωπα με το Ν 3719/2008 (που τροποποιήθηκε με το νόμο 4356/2015, ο οποίος προβλέπει και σύμφωνο συμβιώσεως μεταξύ ομόφυλων προσώπων), δεν υπήρξε και ρύθμιση υιοθεσίας από πρόσωπα που συνδέονται με σύμφωνο συμβιώσεως (από «συμβίους»).
Λόγω της ελλείψεως ειδικής ρυθμίσεως, υπήρξε (και υπάρχει) αμφισβήτηση ως προς το επιτρεπτό κοινής υιοθεσίας από συμβίους. Κατά μία γνώμη, χωρεί αναλογική εφαρμογή. Κατά άλλη γνώμη, επικρατεί το επιχείρημα εξ αντιδιαστολής: αφού για άλλα ζητήματα προβλέπεται ανάλογη εφαρμογή διατάξεων για τους συζύγους, τέτοια όμως πρόβλεψη δεν υπάρχει ως προς την κοινή υιοθεσία, αποκλείεται η αναλογική εφαρμογή της ΑΚ 1545 και στους συμβίους. Το επιχείρημα αυτό μπορεί να ενισχυθεί και με τη ρύθμιση του άρθρου 51 του Ν 4837/2021 (βλ. παρακάτω, αρ. 2.1).
[Πρόκειται και εδώ για το γενικότερο πρόβλημα της σχέσεως argumentum per analogiam και argumentum e contrario].
Είχε (έχει) προταθεί και μέση λύση: κοινή υιοθεσία από ετερόφυλους – όχι και από ομόφυλους – συμβίους, με επιχειρήματα ιδίως πρακτικής φύσεως.
2. Η ρύθμιση του νέου άρθρου 1579 ΑΚ
2.1. Με το νόμο 4837/2021, τροποποιήθηκε το άρθρο 1579 ΑΚ και έχει πλέον ως εξής: «Η υιοθεσία ενηλίκου επιτρέπεται μόνο όταν: α) ο υιοθετούμενος είναι συγγενής ώς και τον τέταρτο βαθμό εξ αίματος ή εξ αγχιστείας αυτού που υιοθετεί, ή β) αυτός που υιοθετεί υπήρξε ανάδοχος γονέας του υιοθετούμενου».
[Το άρθρο 1579, όπως θεσπίσθηκε με το νόμο 2447/1996, προέβλεπε δυνατότητα υιοθεσίας ενηλίκου, όταν ο υιοθετούμενος είναι τέκνο του συζύγου του υιοθετούντος. Ο περιορισμός της υιοθεσίας ενηλίκου οφειλόταν και στις διαπιστωθείσες καταχρήσεις του θεσμού αυτού.
Εντούτοις, με το νόμο 2915/2001, άρθρο 25 § 5, αντικαταστάθηκε το άρθρο 1579 και προέβλεπε πλέον υιοθεσία ενηλίκου, που είναι συγγενής του υιοθετούντος έως και τον τέταρτο βαθμό εξ αίματος ή εξ αγχιστείας.
Το άρθρο 1579 τροποποιήθηκε και πάλι με το νόμο 4837/2021.
Οι τροποποιήσεις αυτές του άρθρου 1579 ΑΚ – και μάλιστα ενόψει του ότι η Νομοπαρασκευαστική Επιτροπή του νόμου 2447/1996 κατά συντρι
Σελ. 202πτική πλειοψηφία είχε ταχθεί κατά της υιοθεσίας ενηλίκου γενικά – εύκολα μπορεί να δημιουργήσουν υπόνοιες για «φωτογραφικές» διατάξεις … Πρέπει, βέβαια, να σημειωθεί, ότι και αυτού του είδους οι διατάξεις δεν αποκλείεται τελικά να ρυθμίζουν γενικότερα προβλήματα].
2.2. Η τροποποίηση του άρθρου 1579 ΑΚ συνίσταται σε προσθήκη της περιπτώσεως β΄: δυνατότητα υιοθεσίας ενηλίκου από τον ανάδοχο γονέα του.
Prima facie η τροποποίηση αυτή μπορεί να θεωρηθεί δικαιολογημένη από τη σχέση που δημιουργείται μεταξύ ανάδοχου γονέα και υπό αναδοχή τέκνου.
Εντούτοις, η αποσπασματική ρύθμιση του θέματος έχει επιπτώσεις γενικότερες σε (κοινωνικοπολιτικά) ζητήματα υιοθεσίας. Αν ως προς τα ζητήματα αυτά πρόκειται για ετερογονία των σκοπών ή για στοχευμένη ρύθμιση, δεν προκύπτει από την ελλειπτική Αιτιολογική Έκθεση σχετικά με τη νέα ρύθμιση.
3. Η έννοια του ανάδοχου γονέα
Συνήθως, ενόψει και της χρησιμοποιούμενης ορολογίας, «ανάδοχος γονέας» θεωρείται ότι είναι ένα ενήλικο, ικανό κ.λπ. πρόσωπο.
Εντούτοις, κατά το νόμο 4358/2018, που περιέχει ειδική ρύθμιση των θεμάτων της αναδοχής, η εντύπωση αυτή για την έννοια του ανάδοχου γονέα δεν ευσταθεί:
Κατά το άρθρο 8 § 1 του νόμου 4538/2018, «Κατάλληλοι για να γίνουν ανάδοχοι, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις, είναι οικογένειες που αποτελούνται από συζύγους ή έχοντες συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, με ή χωρίς παιδιά, ή μεμονωμένα άτομα, άγαμα, ή διαζευγμένα, ή σε χηρεία, με ή χωρίς παιδιά, που μπορεί να είναι συγγενείς εξ αίματος οποιουδήποτε βαθμού με το ανήλικο τέκνο (συγγενική αναδοχή). Μεταξύ περισσοτέρων κατάλληλων υποψήφιων αναδόχων γονέων η επιλογή γίνεται πάντα με γνώμονα το συμφέρον του ανηλίκου, υπό το πρίσμα και της Διεθνούς Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού, που κυρώθηκε με το Ν 2101/1992 (Α 192). Η συγγενική αναδοχή πρέπει να προτιμάται».
Από τη ρύθμιση του άρθρου αυτού προκύπτουν τα ακόλουθα:
(α) Ανάδοχος γονέας μπορεί να είναι ένα φυσικό πρόσωπο ή ζεύγος φυσικών προσώπων, τα οποία συνδέονται με γάμο ή με σύμφωνο συμβιώσεως (οπότε μπορεί να πρόκειται για ζεύγος ετερόφυλων ή για ζεύγος ομόφυλων προσώπων).
(β) Τα πρόσωπα που γίνονται ανάδοχοι μπορεί να είναι εξ αίματος συγγενείς του ανήλικου τέκνου ή να μην είναι.
(γ) Αν είναι συγγενείς εξ αίματος, η αναδοχή είναι «συγγενική» και προτιμάται αυτή, αν για το ίδιο ανήλικο τέκνο υπάρχουν και άλλοι υποψήφιοι ανάδοχοι.
4. Το λειτούργημα του αναδόχου
Με την αναδοχή δημιουργείται οιονεί οικογενειακή σχέση.
Ο ανάδοχος έχει ως προς το ανήλικο υπό αναδοχή τέκνο λειτουργικό δικαίωμα (συνυφασμένο με αντίστοιχη υποχρέωση), που παρουσιάζει αναλογία προς το λειτουργικό δικαίωμα της γονικής μέριμνας.
Αν οι ανάδοχοι γονείς είναι δύο (ζεύγος ετερόφυλων ή ομόφυλων προσώπων), έχουν το λειτούργημα του αναδόχου «από κοινού και εξ αδιαιρέτου», όπως οι γονείς έχουν τη γονική μέριμνα. Άλλο θέμα, ότι μεταξύ τους μπορεί να συμφωνηθεί καταμερισμός αρμοδιοτήτων και έργων. Προς το ενιαίο του λειτουργήματος αντιστοιχεί και το ενιαίο της ευθύνης.
5. Υιοθεσία ανηλίκου από τον ανάδοχο γονέα
Ο ένας ανάδοχος γονέας μπορεί να υιοθετήσει το υπό αναδοχή ανήλικο τέκνο κατά τις γενικές διατάξεις.
Αν ανάδοχος είναι ζεύγος ετερόφυλων ή ομόφυλων προσώπων, μόνο ένα πρόσωπο από το ζεύγος μπορεί να υιοθετήσει το υπό αναδοχή ανήλικο. Το ζεύγος μπορεί να προβεί σε κοινή υιοθεσία, μόνο αν συνδέεται με γάμο· όχι όμως και στην περίπτωση που συνδέεται με σύμφωνο συμβιώσεως (βλ. παραπάνω, αρ. 1).
6. Υιοθεσία ενηλίκου από τον ανάδοχο γονέα
Κατά το νέο άρθρο 1579 ΑΚ, «Η υιοθεσία ενηλίκου επιτρέπεται, όταν … β) αυτός που υιοθετεί υπήρξε ανάδοχος γονέας του.
(α) Αν ανάδοχος γονέας είναι ένα φυσικό πρόσωπο, ο ανάδοχος αυτός γονέας μπορεί να υιοθετήσει το ενηλικιωθέν υπό αναδοχή τέκνο, αν συντρέχουν και οι άλλες προϋποθέσεις.
(β) Αν το λειτούργημα της αναδοχής ασκείται από ζεύγος ετερόφυλων ή ομόφυλων προσώπων, το ζεύγος αυτό μπορεί να υιοθετήσει το ενηλικιωθέν υπό αναδοχή τέκνο, αν συντρέχουν και οι άλλες προϋποθέσεις.
(γ) Αν η σχέση του ζεύγους διαλύθηκε, δεν χωρεί εφαρμογή της ΑΚ 1579 περ. β΄. [Έρευνα των τυχόν δημιουργούμενων προβλημάτων εκφεύγει των ορίων του παρόντος].
7. Υιοθεσία ενηλίκου από ομόφυλους συμβίους
Ενόψει των εκτιθεμένων παραπάνω, καθίσταται πρόδηλο, ότι με τη νέα ρύθμιση (ΑΚ 1579) ζεύγος ομόφυλων προσώπων που είχε ανήλικο τέκνο υπό αναδοχή μπορεί να προβεί σε κοινή υιοθεσία του ενηλικιωθέντος ανηλίκου αυτού, αν συντρέχουν οι λοιπές προϋποθέσεις.