Αθλητική αστική ευθύνη

1. Εννοιολογική διάκριση - Μεθοδολογία
Εισαγωγικώς, επιβάλλεται εννοιολογική διάκριση μεταξύ της αθλητικής αστικής ευθύνης και της αθλητικής πειθαρχικής ευθύνης, για τις οποίες υφίστανται διαφορετικοί δικαιολογητικοί λόγοι θέσπισης, διαφορετικές προϋποθέσεις και διαφορετικές έννομες συνέπειες.
Η αθλητική αστική ευθύνη είναι η αστική ευθύνη για συμπεριφορές (θετικές πράξεις ή παραλείψεις) που εκδηλώνονται κατά τη διεξαγωγή ή στο πλαίσιο διεξαγωγής (επίσημων ή φιλικών, αδειοδοτημένων ή μη) αθλητικών αγώνων ή προπονήσεων και που στοιχειοθετούν in concreto παραβίαση της προσωπικότητας ή/και αστικό πταίσμα-αδικοπραξία (faute civile) και επιφέρει έννομες συνέπειες αστικού δικαίου, π.χ. καταβολή αποζημίωσης ή χρηματικής ικανοποίησης για ηθική βλάβη λόγω τραυματισμού αθλητή, προπονητή, διαιτητή, φιλάθλου, αστυνομικού κ.λπ. Η ευθύνη αυτή καθιερώνεται με σκοπό την προστασία της προσωπικότητας των θυμάτων και ρυθμίζεται με διατάξεις του ΑΚ (π.χ. άρθρα 57, 59, 914, 922, 923, 924, 925,
Σελ. 24932 ΑΚ και άρθρο 105 ΕισΝΑΚ) ή και άλλων ειδικών νόμων (π.χ. άρθρο 8 του Ν 2251/1994).
Αντιθέτως, η αθλητική πειθαρχική ευθύνη είναι η πειθαρχική ευθύνη για συμπεριφορές (θετικές πράξεις ή παραλείψεις) που εκδηλώνονται κατά τη διεξαγωγή ή στο πλαίσιο διεξαγωγής αθλητικών αγώνων ή προπονήσεων και που στοιχειοθετούν in concreto παράβαση κανόνων παιδιάς-αθλητικό πταίσμα (faute sportive/technique) και επιφέρει έννομες συνέπειες αμιγώς αγωνιστικού και πειθαρχικού χαρακτήρα, π.χ. φάουλ ή πέναλτι ή καταλογισμό αντικανονικού χτυπήματος ή αποβολή από τον αγώνα ή αφαίρεση βαθμών από πρωτάθλημα ή διεξαγωγή αγώνων εκτός της έδρας της ομάδας ή διεξαγωγή αγώνων κεκλεισμένων των θυρών κ.λπ. Η ευθύνη αυτή καθιερώνεται με σκοπό την τήρηση των αθλητικών/τεχνικών κανόνων διεξαγωγής των οικείων αθλημάτων και την εύρυθμη διεξαγωγή αθλητικών αγώνων και ρυθμίζεται με διατάξεις κανονισμών των οικείων αθλητικών ομοσπονδιών και αθλητικών ενώσεων.
Ορθώς παρατηρείται ότι κατά τον έλεγχο συνδρομής αθλητικής αστικής ευθύνης δεν επαρκεί η άκαμπτη εφαρμογή των γενικών κανόνων του αστικού δικαίου, αλλά αντιθέτως απαιτείται εξιδιασμένη συναρμογή αυτών με ειδικά εννοιολογικά μεγέθη και κανόνες του αθλητικού δικαίου, η οποία οδηγεί στη διαμόρφωση μιας αστικής ευθύνης προσαρμοσμένης (responsabilité adaptée) στην ιδιαιτερότητα (specificité) του αθλητισμού (άρθρο 165 ΣΛΕΕ), που διατρέχει εξάλλου όλο το αθλητικό δίκαιο και υιοθετείται εμπειρικώς και από τη νομολογία. Για την ακριβή οριοθέτηση της αθλητικής αστικής ευθύνης κρίνεται μεθοδολογικά απαραίτητη η δικαιοσυγκριτική επισκόπηση θεωρίας και νομολογίας επί των ζητημάτων που ανακύπτουν, ιδίως με λήψη υπόψη των αξιολογήσεων στο γαλλικό και ελβετικό δίκαιο, εν όψει των συγκλίσεων του ελληνικού δικαίου αστικής ευθύνης με το αντίστοιχο γαλλικό και ελβετικό, του δικαιοπολιτικού επηρεασμού της ελληνικής αθλητικής νομοθεσίας (Ν 75/1975, στον οποίο στηρίχθηκε ο Ν 2725/1999) από την αντίστοιχη γαλλική νομοθεσία (Ν Mazeaud 75-988 της 29.10.1975) καθώς και της διαπίστωσης σχεδόν πλήρους αξιολογικής συμπόρευσης της ομολογουμένως δυστυχώς ευάριθμης ελληνικής νομολογίας με την απροσμέτρητη συναφή γαλλική και ελβετική νομολογία, η οποία ούτως ή άλλως παρίσταται πρόσφορη για τη συγκεκριμενοποίηση των γενικών ρητρών του δικαίου της αστικής ευθύνης με τη διαμόρφωση τύπων εφαρμογής τους.

2. Ευθύνη από παράβαση κανόνα παιδιάς
Ως προς την υποκειμενική αθλητική αστική ευθύνη για ζημία που προκαλείται μεταξύ αθλητών κατά τη διεξαγωγή ή στο πλαίσιο διεξαγωγής αθλητικών αγώνων ή προπονήσεων, διαπιστώνεται ότι κατ’ αρχήν το θεμελιώδες παράγγελμα του ολυμπιακού κινήματος πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά (citius, altius, fortius), το οποίο διατυπώνεται σε συγκριτικό βαθμό, επιτάσσει πράγματι υπέρβαση των δυνάμεων των αθλητών και συναφώς και αποδοχή από τους διαγωνιζομένους των σχετικών συνήθων, σύμφυτων με τον αθλητισμό και προβλέψιμων κινδύνων (acceptation des risques ordinaires, inhérents et prévisibles) για τη σωματική τους ακεραιότητα, ιδίως αυτών που μπορούν να προκληθούν σε αθλήματα σωματικής επαφής (sports
Σελ. 25 de contact), π.χ. ποδόσφαιρο, καλαθοσφαίριση, χειροσφαίριση, υδατοσφαίριση, ράγκμπυ, ή μονομαχίας (sports de combat), π.χ. πάλη, πυγμαχία, καράτε, ταεκβοντό, κικ μπόξινγκ, μουάι τάι, ή πάνω στην ένταση της δράσης του αγώνα (dans le feu de l’action). Στις περιπτώσεις αυτές υποστηρίζεται πειστικώς η κατ’ αρχήν συνδρομή λόγου άρσης του αδίκου αφ’ ενός λόγω σιωπηρής συγκατάθεσης (consentement tacite) των αθλητών σε συνήθεις και προβλέψιμες σωματικές βλάβες και αφ’ ετέρου λόγω της κοινωνικής προσφορότητας του αθλητισμού ως υπό προϋποθέσεις επιτρεπόμενης επικίνδυνης δραστηριότητας.

Ωστόσο, η αποδοχή των κινδύνων αυτών και η κοινωνική προσφορότητα του αθλητισμού δεν θα πρέπει να οδηγούν στον παντάπασι αποκλεισμό οποιασδήποτε αστικής ευθύνης για ζημία που προκαλείται μεταξύ αθλητών, καθώς κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε με ανεπίτρεπτη αποδοχή μιας σχετικής αμνηστίας (immunité relative). Για τη διερεύνηση της στοιχειοθέτησης αστικής ευθύνης στην περίπτωση αυτή, θα πρέπει να ερευνάται, κατ’ απόκλιση από την αρχή της μη δικαιοδοτικής υποκατάστασης της αθλητικής δράσης, αν υπάρχει σφάλμα (πράξη ή παράλειψη) από παράβαση των κανόνων παιδιάς ή τεχνικών κανόνων εν στενή εννοία (faute caractérisée par une violation des règles du jeu), π.χ. λόγω παράβασης των κανόνων σχετικών με το φάουλ στο ποδόσφαιρο και την καλαθοσφαίριση. Πράγματι, η αθλητική πειθαρχική ευθύνη λαμβάνεται υπόψη και αποτελεί κατ’ αρχήν σημαντική ένδειξη (indice important) για τη στοιχειοθέτηση και αθλητικής αστικής ευθύνης κατά τη διεξαγωγή ή στο πλαίσιο διεξαγωγής αθλητικών αγώνων ή προπονήσεων.
Πάντως, εν όψει του διαφορετικού δικαιολογητικού λόγου θέσπισης και των διαφορετικών προϋποθέσεων των δύο αυτών τύπων ευθύνης, το αθλητικό πταίσμα, δηλαδή η παράβαση κανόνα παιδιάς (faute sportive/technique), δεν συνεπάγεται άνευ ετέρου αστικό πταίσμα (faute civile), και επομένως η παράβαση κανόνα παιδιάς που (θα πρέπει να) οδηγεί σε αθλητική πειθαρχική ευθύνη είναι αυτόνομη από την παράβαση του ΑΚ ή άλλων ειδικών νόμων που (θα πρέπει να) οδηγεί σε αθλητική αστική ευθύνη: η αθλητική αστική ευθύνη δεν προϋποθέτει απαραίτητα αθλητική πειθαρχική ευθύνη (faute civile retenue en l’absence de faute technique), π.χ. είναι δυνατόν να στοιχειοθετείται αθλητική αστική ευθύνη ανεξάρτητα από το αν συγκεκριμένη πράξη ή παράλειψη έχει τιμωρηθεί από το αρμόδιο αθλητικό δικαιοδοτικό όργανο, π.χ. έχει κριθεί ως φάουλ ή πέναλτι ή αντικανονικό χτύπημα, και, αντιστοίχως, η αθλητική πειθαρχική ευθύνη δεν συνεπάγεται απαραίτητα και
Σελ. 26 αθλητική αστική ευθύνη (faute civile écartée en présence de faute technique), π.χ. είναι δυνατόν να μη στοιχειοθετείται αθλητική αστική ευθύνη, ακόμα και αν συγκεκριμένη πράξη ή παράλειψη έχει τιμωρηθεί από το αρμόδιο αθλητικό δικαιοδοτικό όργανο, π.χ. έχει κριθεί ως φάουλ ή πέναλτι ή αντικανονικό χτύπημα. Περαιτέρω, θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι ακόμη και σε περίπτωση αθλητικού πταίσματος, τούτο δεν αποκλείεται να μην έχει οδηγήσει σε αθλητική πειθαρχική ευθύνη, είτε επειδή η συγκεκριμένη συμπεριφορά διέλαθε την προσοχή του αρμόδιου αθλητικού δικαιοδοτικού οργάνου είτε επειδή αυτό προέβη σε εσφαλμένη εκτίμησή της.

Εν όψει τούτων, κατά τον έλεγχο της στοιχειοθέτησης αθλητικής αστικής ευθύνης για ζημία που προκαλείται μεταξύ αθλητών κατά τη διεξαγωγή ή στο πλαίσιο διεξαγωγής αθλητικών αγώνων ή προπονήσεων επιτρέπεται η δικαιοδοτική κρίση επί των κανόνων και αποφάσεων της αθλητικής έννομης τάξης που έχουν αμιγώς τεχνικό χαρακτήρα, με πρωταρχικό μεν σεβασμό στις ήδη ληφθείσες αποφάσεις των διαιτητών, αλλά περαιτέρω και με έρευνα προεχόντως ως προς το εάν συγκεκριμένη συμπεριφορά στοιχειοθετεί πράγματι παράβαση των κανόνων παιδιάς ή τεχνικών κανόνων εν στενή εννοία τέτοιας φύσης που να συνεπιφέρει και αστική του ευθύνη. Έτσι, όσο εντονότερη (αντικειμενικά και υποκειμενικά) παρίσταται η παράβαση αθλητικών κανόνων, που αποσκοπούν και στην προστασία της σωματικής ακεραιότητας των αθλητών, τόσο δυσκολότερα θα μπορούσε να γίνει λόγος για σιωπηρή συγκατάθεση των αθλητών στις σχετικές σωματικές τους βλάβες. Μάλιστα, κατά τον έλεγχο αυτό, τα όποια τυχόν λοιπά αποδεικτικά μέσα (π.χ. βίντεο, ένορκες καταθέσεις μαρτύρων κ.λπ.) δεν έχουν προφανώς υποδεέστερη αποδεικτική σημασία από τις διαπιστώσεις του αρμόδιου αθλητικού δικαιοδοτικού οργάνου.

Στο πλαίσιο αυτό, η ιδιαιτερότητα του αθλητισμού και δη η κοινωνική προσφορότητά του ως υπό προϋποθέσεις επιτρεπόμενης επικίνδυνης δραστηριότητας επιβάλλει εν προκειμένω την τελολογική συστολή της γενικής αρχής ουδείς αδικείται εκών (volenti non fit iniuria), ώστε αστική ευθύνη αθλητών από παράβαση κανόνα παιδιάς να καταγιγνώσκεται μόνο σε περίπτωση σοβαρού ατυχήματος, το οποίο δεν θα συνέβαινε φυσιολογικά κατά τη συνήθη ροή του αθλητικού αγώνα (grave accident qui ne pouvait normalement s’inscrire dans le cours normal du jeu), εκφεύγει των συνήθων και αποδεκτών κινδύνων (excéde les risques normaux et admissibles) και οφείλεται σε σφάλμα ορισμένης σοβαρότητας (faute d’une certaine gravité) υπό τη μορφή παράβασης των θεμελιωδών αρχών και κοινώς αναγνωρισμένων κανόνων (lege artis) της αθλητικής «επιστήμης» και δη του καθήκοντος επιμέλειας (devoir de diligence) που αναμένεται από το μέσο εκπρόσωπο του οικείου κύκλου αθλητών.

Ειδικότερα, αστική ευθύνη αθλητών από παράβαση κανόνα παιδιάς καταγιγνώσκεται σε περίπτωση ηθελημένης ή χονδροειδούς παράβασης (violation volontaire ou grossière) κανόνα παιδιάς και δη σε περίπτωση ζημί
Σελ. 27 ας που προκαλείται μεν κατά τη διάρκεια του αθλητικού αγώνα, αλλά εκτός αθλητικής δράσης (hors activité sportive), π.χ. σε γενικευμένη σύρραξη ή μετά τη λήξη του αγωνιστικού χρόνου ή «εκτός φάσης», ή επιδεικτικής αδεξιότητας (maladresse caractérisée) ή ηθελημένης βαρβαρότητας (brutalité volontaire) ή ιδιαίτερης βιαιότητας (violence particulière) ή ανεντιμότητας (déloyauté) ή εσκεμμένης αντιαθλητικής συμπεριφοράς (acte antisportif délibéré). Συναφώς, όπως προσφυώς παρατηρείται, επιβάλλεται και εννοιολογική διάκριση μεταξύ της κατ’ αρχήν νομικώς αδιάφορης εν προκειμένω με πρόθεση τέλεσης αθλητικού πταίσματος (π.χ. φάουλ) στο πλαίσιο της στρατηγικής κατά τη διάρκεια αθλητικού αγώνα, και της κατ’ αρχήν μόνης νομικώς κρίσιμης με πρόθεση πρόκλησης τραυματισμού στον αντίπαλο.

Αντιθέτως, αστική ευθύνη αθλητών από παράβαση κανόνα παιδιάς δεν καταγιγνώσκεται σε περίπτωση απλής απροσεξίας (simple imprudence) ή κοινότοπης αδεξιότητας (banale maladresse) ή συμπεριφοράς που δεν στοιχειοθετεί χονδροειδή παράβαση (violation grossière) ή δεν ανάγεται σε ηθελημένη βιαιότητα (brutalité volontaire) ή επιθετικότητα ή κακοβουλία (agressivité ou malveillance) ή ανεντιμότητα (déloyauté) και a fortiori σε περίπτωση συμπεριφοράς που δεν στοιχειοθετεί καν παράβαση κανόνα παιδιάς. Μάλιστα, όπως χαρακτηριστικώς αναφέρεται, η απαιτούμενη για τη στοιχειοθέτηση αθλητικής αστικής ευθύνης βία, βαρβαρότητα, βιαιότητα ή ανεντιμότητα ενός αθλητή δεν δύναται να συναχθούν από μόνη τη σοβαρότητα του τραυματισμού που προκαλείται στον αντίπαλο αθλητή. Αντιστοίχως, αστική ευθύνη προπονητή ή εκπαιδευτή δεν καταγιγνώσκεται σε περίπτωση χτυπήματος σε αθλητή ή αθλούμενο που δεν προκύπτει ότι εκφεύγει των λειτουργιών της προπόνησης ή εκπαίδευσης ή ότι γίνεται για αλλότριους σκοπούς.

3. Ευθύνη από ελεγχόμενο αθλητικό εξοπλισμό
Εν όψει της ιδιαιτερότητας του αθλητισμού, υπό τις ίδιες αξιολογήσεις θα πρέπει να ερευνάται περαιτέρω και η υποκειμενική αθλητική αστική ευθύνη αθλητών για ζημία που προκαλείται από αυτούς κατά τη διεξαγωγή ή στο πλαίσιο διεξαγωγής αθλητικών αγώνων ή προπονήσεων από ελεγχόμενο αθλητικό εξοπλισμό (π.χ. μπάλα ποδόσφαιρου ή αντισφαίρισης-τένις ή αντιπτέρισης-μπάντμιντον ή βασκικής πελότας, ρακέτα αντισφαίρισης-τένις ή αντιπτέρισης-μπάντμιντον ή τοιχοσφαίρισης-σκουός, δίσκο-πακ χόκεϋ επί πάγου,
Σελ. 28 μπαστούνι χόκεϋ επί πάγου ή χόκεϋ επί χόρτου, πέδιλο χόκεϋ επί πάγου ή χιονοδρομίας, σχοινί ορειβασίας, αυτοκίνητο μηχανοκίνητου αθλητισμού, μοτοσικλέτα, ποδήλατο, σκάφος ιστιοπλοΐας, ταχύπλοο σκάφος θάλασσας, σκάφος μοτοσικλέτας θάλασσας-τζετ σκι, συνοδευτικό σκάφος υποβρύχιας κατάδυσης κ.λπ.).
Κατά την προκρινόμενη ως ορθότερη άποψη, ο χαρακτήρας της επίμαχης αθλητικής αστικής ευθύνης ως υποκειμενικής δεν θα πρέπει να αναιρείται σε περίπτωση που ο αθλητικός εξοπλισμός, π.χ. αυτοκίνητο μηχανοκίνητου αθλητισμού ή μοτοσικλέτα, φαίνεται να υπάγεται κατ’ αρχήν στην έννοια του «οχήματος» (άρθρο 1 του Ν ΓπΝ/1911): πρώτον, ο αθλητικός εξοπλισμός δεν επιτελεί πάντως κατά τη διεξαγωγή αθλητικών αγώνων, λειτουργία «οχήματος», δηλαδή μεταφοράς προσώπων ή πραγμάτων, όπως απαιτείται, αλλά μέσου αθλητικού συναγωνισμού, και δεύτερον, η θεμελιώδης ρυθμιστική πρόθεση του Ν ΓπΝ/1911 περί καθιέρωσης αντικειμενικής ευθύνης λόγω της διακινδύνευσης των τρίτων από την απλή κατοχή αντικειμένων της σύγχρονης τεχνολογίας φαίνεται να ελλείπει πλήρως στους αθλητικούς αγώνες με χρήση αυτοκινήτων ή μοτοσικλετών σε πολύ υψηλές ταχύτητες, όπου η διακινδύνευση παρίσταται ως κυρίαρχο και εγγενές στοιχείο. Συναφώς, προκρίνεται ως ορθότερη η εφαρμογή και εν προκειμένω της θεωρίας της αποδοχής από τους διαγωνιζομένους των σχετικών συνήθων, σύμφυτων με τον αθλητισμό και προβλέψιμων κινδύνων και της θεωρίας της κοινωνικής προσφορότητας του αθλητισμού ως υπό προϋποθέσεις επιτρεπόμενης επικίνδυνης δραστηριότητας, οι οποίες οδηγούν σε απαλλαγή από την αθλητική αστική ευθύνη υπό τις αξιολογήσεις και προϋποθέσεις που αναφέρονται ανωτέρω για ευθύνη από παράβαση κανόνα παιδιάς.

Στην περίπτωση που ο αθλητικός εξοπλισμός αποτελεί πράγματι το όργανο πρόκλησης της ζημίας (instrument du dommage), για τη στοιχειοθέτηση της ευθύνης αθλητών θα πρέπει να διαπιστώνεται επιπλέον, πέραν των λοιπών στοιχείων, τόσο υλική παρέμβαση (intervention matérielle) και επίβλεψη (garde) των αθλητών στον εξοπλισμό, με την έννοια της χρήσης, διεύθυνσης και ελέγχου (usage, direction, contrôle), όσο και ενεργός-αποφασιστικός ρόλος (rôle actif/causal) του αθλητικού εξοπλισμού στην πρόκληση της ζημίας. Και πάλι όμως, στην περίπτωση αυτή η ιδιαιτερότητα του αθλητισμού επιτάσσει τον προσεκτικό έλεγχο της συνδρομής των συγκεκριμένων κριτηρίων, ώστε η συνδρομή των προϋποθέσεων της αθλητικής αστικής ευθύνης να μην καταφάσκεται σε περίπτωση που λόγω της έντασης της δράσης του αγώνα (π.χ. διεκδίκησης της μπάλας από πολλούς αθλητές) υφίσταται κοινή επίβλεψη των αθλητών στον εξοπλισμό (garde en commun) και δεν μπορεί να διαπιστωθεί διεύθυνση και έλεγχος του αθλητικού εξοπλισμού από συγκεκριμένο αθλητή.

Σελ. 294. Ευθύνη από παράβαση υποχρέωσης προστασίας
Ως γνωστόν, η παράνομη συμπεριφορά, ως όρος της αδικοπραξίας μπορεί να συνίσταται όχι μόνο σε θετική πράξη με την έννοια της παράβασης του επιβαλλόμενου από τη διάταξη του άρθρου 914 ΑΚ γενικού καθήκοντος του να μη ζημιώνει κάποιος άλλον υπαιτίως, αλλά και σε παράλειψη, εφ’ όσον στην τελευταία αυτή περίπτωση, εκείνος που υπέπεσε στην παράλειψη ήταν υποχρεωμένος σε πράξη από το νόμο ή τη δικαιοπραξία ή από την καλή πίστη και τα συναλλακτικά και χρηστά ήθη κατά την κρατούσα κοινωνική αντίληψη. Σε περίπτωση που κάποιος δημιούργησε επικίνδυνη κατάσταση, από την οποία μπορούσε να προέλθει ζημία σε άλλους, η αρχή της καλής πίστης επιβάλλει την ενδεδειγμένη θετική ενέργεια προς αποφυγή της πρόκλησης ζημίας σε τρίτους από την κατάσταση αυτή.

Στο πλαίσιο λοιπόν της ως άνω διευρυμένης έννοιας του παρανόμου, υποκειμενική αθλητική αστική ευθύνη γίνεται in concreto δεκτή και σε περίπτωση παράλειψης που στοιχειοθετεί παράβαση της υποχρέωσης φροντίδας, πρόνοιας, ασφάλειας και προστασίας (faute constituée par un manquement à l’obligation de prudence, de diligence et de sécurité), δηλαδή σε περίπτωση που τα αρμόδια πρόσωπα δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα και αναγκαία μέτρα, μεταξύ των οποίων και αυτά τα οποία ενδεχομένως υπεδείχθησαν από την Αστυνομία (άρθρο 41Δ παρ. 1 του Ν 2725/1999), για να εξασφαλίσουν πλήρως ασφαλείς αθλητικές εγκαταστάσεις και συνθήκες διεξαγωγής αθλητικών αγώνων, προπονήσεων και εν γένει αθλητικών δραστηριοτήτων, ανάλογα με τη φύση του αθλήματος σε κλειστή αθλητική εγκατάσταση ή στο δρόμο ή στη θάλασσα ή στον αέρα κ.λπ., και για να αποτρέψουν τον κίνδυνο προσβολής του δικαιώματος στην υγεία και στη σωματική ακεραιότητα ή ακόμα και στη ζωή αθλητών, προπονητών, διαιτητών, φιλάθλων, αστυνομικών και λοιπών προσώπων. Η υποχρέωση αυτή μάλιστα ασφάλειας είναι επαυξημένη (οbligation de sécurité renforcée) σε περίπτωση αθλημάτων που παρουσιάζουν αυξημένους κινδύνους (risques majorés/élevés) για την υγεία και τη σωματική ακεραιότητα ή ακόμα και τη ζωή, π.χ. μηχανοκίνητου αθλητισμού, μοτοσικλέτας, ποδηλασίας, χιονοδρομίας, αναρρίχησης κ.λπ.
Η αθλητική αστική ευθύνη από παράβαση της υποχρέωσης προστασίας αφορά στην καθ’ οιονδήποτε τρόπο χρήση των οικείων αθλητικών εγκαταστάσεων, π.χ. ακόμη και για μη αμιγώς αγωνιστικούς σκοπούς, και αναφέρεται στα όργανα της Αστυνομίας που έχει τη γενική αρμοδιότητα για την τήρηση της τάξης, κατά τους αθλητικούς αγώνες, εντός και εκτός των αγωνιστικών χώρων (άρθρο 41Δ παρ. 1 του Ν 2725/1999) καθώς και σε αθλητικά νομικά πρόσωπα που είναι πράγματι άμεσοι διοργανωτές (organisateurs directs) συγκεκριμένου αθλητικού αγώνα ή έχουν πράγματι την κατοχή και διαχείριση συγκεκριμένης αθλητικής εγκατάστασης (π.χ. ως γηπεδούχες αθλητικές ομάδες σε μεμονωμένο αθλητικό αγώνα ενός ευρύτερου πρωταθλήματος με άλλον κατ’ αρχήν διοργανωτή κ.λπ.), ώστε να μπορούν να παρέμβουν, με θετικές πράξεις, ενέργειες και μέτρα, για τη δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για ομαλή και ασφαλή διεξαγωγή αθλητικών αγώνων, προπονήσεων και εν γένει αθλητικών δραστηριοτήτων. Σε κάθε περίπτωση, τα μέτρα που λαμβάνονται από τα αρμόδια πρόσωπα πρέπει να είναι τα αναγκαία και ικανά και να είναι αποτελεσματικά, ώστε να εκπληρώνεται πράγματι το καθήκον προστασίας, δηλαδή η διαφύλαξη της κοινωνικής γαλήνης και ηρεμίας της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, καθώς και η προστασία των πολιτών και των δικαιωμάτων τους και τελικά να εξασφαλίζεται η πρόληψη και η καταστολή οποιασδήποτε εγκληματικής ενέργειας.

Οι επί μέρους υποχρεώσεις ασφάλειας και προστασίας ενδέχεται να τυποποιούνται στη νομοθεσία [π.χ. ΚΥΑ 408113/21902/2725/603/4.10.2017 (ΦΕΚ Β΄ 3568/10.10.2017) για αθλητικές εγκαταστάσεις, ΚΥΑ Γ1/443/1973/15.1.1973 (ΦΕΚ Β΄ 87/24.1.1973) για κολυμβητικές δεξαμενές, άρθρο 81 του Ν 3463/2006
Σελ. 30 για αθλητικές εγκαταστάσεις αυτοκινητιδίων-καρτ, ΚΥΑ 2403/21.9.1989 (ΦΕΚ Β΄ 719/26.9.1989) για πρόληψη και καταστολή της βίας στα γήπεδα, ΚΥΑ 38404/18.8.2009 (ΦΕΚ Β΄ 1780/26.8.2009) για ασφάλεια αθλητικών αγώνων κ.λπ.] ή σε κανονισμούς της οικείας αθλητικής ομοσπονδίας ή αθλητικής ένωσης (π.χ. σχετικά με τις διαστάσεις και το υλικό της επιφάνειας αγωνιστικού χώρου, το είδος, τις διαστάσεις και το υλικό αθλητικού εξοπλισμού, το υλικό και την έκταση προστατευτικών αντικειμένων γύρω από τον αγωνιστικό χώρο κ.λπ.). Ωστόσο, η τυποποίηση αυτή είναι σε κάθε περίπτωση ενδεικτική· μόνη η τήρηση των τυχόν ρητώς προβλεπομένων προϋποθέσεων ασφάλειας και προστασίας ή ακόμη και η αδειοδότηση της αθλητικής εγκατάστασης από την οικεία αθλητική ομοσπονδία ή τον οικείο οργανισμό τοπικής αυτοδιοίκησης (βλ. και άρθρο 56Β του Ν 2725/1999) δεν οδηγούν παντάπασι και άνευ ετέρου στον αποκλεισμό ευθύνης από παράβαση της υποχρέωσης ασφάλειας και προστασίας.

A fortiori η διεξαγωγή αθλητικού αγώνα σε αθλητική εγκατάσταση χωρίς άδεια λειτουργίας ή με άκυρη άδεια λειτουργίας ή η παράβαση των αποφάσεων, οδηγιών και υποδείξεων της οικείας διοικητικής αρχής [π.χ. Αστυνομίας (βλ. και άρθρο 41Δ παρ. 1 του Ν 2725/1999), οργανισμού τοπικής αυτοδιοίκησης (βλ. και άρθρα 56Β και 56Δ του Ν 2725/1999) κ.λπ.] για την καταλληλότητα της αθλητικής εγκατάστασης και την ασφάλεια και προστασία των παρευρισκομένων οδηγούν στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων σε κατάφαση της ευθύνης από παράβαση της υποχρέωσης ασφάλειας και προστασίας. Περαιτέρω, ορθώς παρατηρείται ότι ενώ αθλητική αστική ευθύνη από παράβαση της υποχρέωσης ασφάλειας και προστασίας καταγιγνώσκεται σε βάρος της Αστυνομίας, ακόμη και για ζημίες που συμβαίνουν μακριά από την αθλητική εγκατάσταση (π.χ. στο πλαίσιο της μετακίνησης αθλητικών ομάδων με πούλμαν), αντιθέτως αθλητική αστική ευθύνη καταγιγνώσκεται σε βάρος διοργανωτή του αθλητικού αγώνα ή διαχειριστή της αθλητικής εγκατάστασης μόνο σε περίπτωση μη λήψης των σχετικών απαραίτητων μέτρων ακόμη και για σημεία της αθλητικής εγκατάστασης εκτός αγωνιστικού χώρου ή και για σημεία λίγο εκτός της αθλητικής εγκατάστασης, αλλά όχι και για σημεία μακριά από την αθλητική εγκατάσταση.

Στο πλαίσιο αυτό, έχει γίνει δεκτό ότι στοιχειοθετείται αθλητική αστική ευθύνη από παράβαση της υποχρέωσης προστασίας στις εξής περιπτώσεις:
- Μη διαμόρφωση κατάλληλης επιφάνειας αγωνιστικού χώρου για να απορροφήσει τους κραδασμούς από ισχυρή πτώση αθλητή σε αθλητική εγκατάσταση πυγμαχίας ή γυμναστικής
- Μη διαμόρφωση κατάλληλης επιφάνειας (οδοστρώματος) σε αθλητική εγκατάσταση μηχανοκίνητου αθλητισμού
- Μη κατάλληλη στερέωση βράχου ή μη χρήση κατάλληλου και ασφαλούς υλικού σε αθλητική εγκατάσταση αναρρίχησης
- Μη στέρεη πάκτωση μεταλλικού τέρματος σε αθλητική εγκατάσταση ποδοσφαίρου
- Μη τοποθέτηση κατάλληλων προστατευτικών εδαφικών αναχωμάτων ή σιδερένιων κιγκλιδωμάτων σε αθλητική εγκατάσταση μηχανοκίνητου αθλητισμού
- Μη τοποθέτηση προσωπικού ασφαλείας και κατάλληλων εμποδίων προσπέλασης πεζών ή αλλότριων προς τον αγώνα οχημάτων σε αγωνιστικό χώρο ποδηλασίας δρόμου
- Μη τοποθέτηση κατάλληλης και επαρκούς επιφάνειας επιβράδυνσης αθλητών ταχύτητας σε αθλητική εγκατάσταση στίβου
Σελ. 31 - Μη τοποθέτηση κατάλληλης και επαρκούς επιφάνειας επιβράδυνσης οχημάτων σε αθλητική εγκατάσταση μηχανοκίνητου αθλητισμού ή μοτοσικλέτας
- Μη απομάκρυνση εξέχοντος μεταλλικού σωλήνα σε αθλητική εγκατάσταση ράγκμπυ
- Μη απομάκρυνση εμποδίων ή άμμου σε αγωνιστικό χώρο ποδηλασίας δρόμου
- Μη απομάκρυνση καρουλιού συγκέντρωσης της γραμμής πλωτήρων κολυμβητικής δεξαμενής
- Μη τοποθέτηση κατάλληλου περιμετρικού προστατευτικού διχτυού σε αθλητική εγκατάσταση χόκεϋ επί πάγου ή χιονοδρομίας
- Μη τοποθέτηση προστατευτικής επένδυσης γύρω από μεταλλικό πάσσαλο σε αθλητική εγκατάσταση ποδοσφαίρου ή χιονοδρομίας
- Μη σήμανση επικίνδυνων σημείων αθλητικής εγκατάστασης χιονοδρομίας ή μηχανοκίνητου αθλητισμού ή μοτοσικλέτας ή ποδοσφαίρου 5x5 ή ανώμαλου δρόμου - Μη σήμανση ορίου αθλητικής εγκατάστασης κανόε καγιάκ
- Μη επαρκής φωτισμός σε αθλητική εγκατάσταση διεξαγωγής νυχτερινού αγώνα
- Μη επιβολή υποχρεωτικής χρήσης κράνους σε αθλητική εγκατάσταση χιονοδρομίας
- Μη προμήθεια ειδών πρώτων βοηθειών (π.χ. απινιδωτή) για επαναφορά από έκτακτο συμβάν σε κολυμβητική δεξαμενή
- Μη προμήθεια πυροσβεστήρα για την απόσβεση πυρκαγιάς σε αθλητική εγκατάσταση μηχανοκίνητου αθλητισμού
- Μη προμήθεια κατάλληλου ραδιοεξοπλισμού για τηλεπικοινωνία με εκπαιδευτή αλεξιπτωτισμού κατά τη διάρκεια της πτήσης
- Μη τοποθέτηση και παραμονή δύο πρακτικώς εκπαιδευμένων βοηθών ασφαλείας στις δύο κάθετες πλευρές του παραλληλογράμμου σκελετού του τραμπολίνο
- Μη πρόσληψη και χρήση ναυαγοσώστη σε κολυμβητική δεξαμενή και μη αποτροπή της χρήσης αυτής από αθλούμενους εν όψει της έλλειψης ναυαγοσώστη
- Μη επαρκής φύλαξη αθλητικής εγκατάστασης, ώστε να αποτραπεί η είσοδος φιλάθλων σε απαγορευμένο και μη προσιτό στο κοινό χώρο
- Μη αποτροπή συμμετοχής αθλητών χωρίς άδεια οδήγησης σε αθλητικό αγώνα μοτοσικλέτας
- Μη αποτροπή κολύμβησης ακριβώς κάτω από βατήρα κατάδυσης κολυμβητικής δεξαμενής
- Μη καθοδήγηση αθλητών σε κολυμβητική δεξαμενή προορισμένη για την ηλικία τους και μη έγκαιρη παρέμβαση με βοηθητικό προσωπικό προς επαναφορά από έκτακτο συμβάν
- Μη καταμερισμός των προπονήσεων αθλητών πάλης σε κατηγορίες με συναθλητές αντίστοιχων μεγεθών, κιλών, τεχνικών και εμπειρίας
- Μη κατάρτιση ειδικού γκρουπ αρχαρίων αθλητών ή μη λήψη αυξημένων μέτρων επίβλεψης και προστασίας
Σελ. 32 αρχαρίων αθλητών σε προπονήσεις αναρρίχησης ή χιονοδρομίας ή αεραθλητισμού ή ιππασίας
- Μη συντήρηση, επισκευή και αντικατάσταση παλαιού, φθαρμένου και μη ασφαλούς αθλητικού εξοπλισμού (π.χ. μπασκέτας, αεροσκάφους, μηχανήματος αθλητικού γυμναστηρίου, μανιβέλας για το φιλέ αθλητικής εγκατάστασης αντισφαίρισης-τένις κ.λπ.)
- Μη συντήρηση μεγάλης μεταλλικής θύρας εισόδου σε αθλητική εγκατάσταση αντισφαίρισης-τένις που έφερε σε πολλά σημεία της μεγάλα ίχνη διάβρωσης
- Μη συντήρηση οδοστρώματος επί του οποίου πραγματοποιείται προπόνηση ποδηλασίας δρόμου και μη επισκευή στηθαίου ασφαλείας
- Μη ομοιόμορφη και ομαλή κατανομή των φιλάθλων των αντίπαλων αθλητικών ομάδων εντός της αθλητικής εγκατάστασης ή μη επιμελής έλεγχος των εισερχόμενων φιλάθλων σχετικά με επικίνδυνα αντικείμενα (π.χ. φωτοβολίδες, καπνογόνα, μπουκάλια, πέτρες κ.λπ.) ή συνωστισμός και συμπίεση των φιλάθλων σε περιορισμένο χώρο ή μη έγκαιρη και αποτελεσματική παρέμβαση για την καταστολή επεισοδίων φιλάθλων.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, έχει γίνει ορθώς δεκτό ότι η παράβαση συγκεκριμένων, ρητώς προσδιοριζομένων και εξειδικευομένων υποχρεώσεων ασφάλειας και προστασίας, αποτελεί στοιχείο του ορισμένου της σχετικής αγωγής για αθλητική αστική ευθύνη του εναγομένου προσώπου, χωρίς να αρκεί η γενικόλογη αναφορά ότι αυτό είναι διοργανωτής του αθλητικού αγώνα ή διαχειριστής της αθλητικής εγκατάστασης ή ότι δεν συνεργάστηκε με την Αστυνομία για την αποτροπή επεισοδίων και ζημιών. Τέλος, δεν πρέπει να παροράται η μεταλλαγή της επίμαχης κατ’ αρχήν υποκειμενικής αθλητικής αστικής ευθύνης από παράβαση της υποχρέωσης ασφάλειας και προστασίας σε νόθο αντικειμενική (με την έννοια της αντιστροφής του βάρους απόδειξης του παρανόμου και της υπαιτιότητας σε βάρος του εναγόμενου-φορέα παροχής υπηρεσιών) σε περίπτωση (ουδόλως ασυνήθους) συνδρομής των σχετικών προϋποθέσεων του άρθρου 8 του Ν 2251/1994.

5. Ευθύνη από παράνομη αδειοδότηση
Για τη νόμιμη διεξαγωγή αθλητικών προπονήσεων και τη νόμιμη συμμετοχή αθλητικών ομάδων και αθλητών σε αυτές απαιτείται σωρευτικώς άδεια λειτουργίας αθλητικής εγκατάστασης για το συγκεκριμένο άθλημα (άρθρο 56Β του Ν 2725/1999), με την επιφύλαξη ειδικότερων διατάξεων για ειδικές αθλητικές εγκαταστάσεις, και έκδοση αθλητικών δελτίων και καρτών υγείας των αθλητών (άρθρο 33 παρ. 9 του Ν 2725/1999). Περαιτέρω, για τη νόμιμη διεξαγωγή αθλητικών αγώνων και τη νόμιμη συμμετοχή αθλητικών ομάδων και αθλητών σε αυτούς απαιτείται επιπροσθέτως σωρευτικώς άδεια διεξαγωγής αθλητικού αγώνα από την οικεία αθλητική ομοσπονδία (άρθρα 7 παρ. 6, 33 παρ. 8 και 56Δ παρ. 1 και 4 του Ν 2725/1999), άδεια διεξαγωγής αθλητικού αγώνα από την οικεία Περιφέρεια (άρθρο 56Δ παρ. 3 του Ν 2725/1999) και υποβολή δηλώσεων συμμετοχής των αθλητικών ομάδων (άρθρο 131 παρ. 2 του Ν 2725/1999). Στο πλαίσιο αυτό, με βάση και την υποστηριζόμενη νομική υπαγωγή όλων των νομικών προσώπων που μεσολαβούν για τη νόμιμη διεξαγωγή αθλητικών προπονήσεων και αγώνων στην έννοια των εμμέσων διοργανωτών αυτών (organisateurs indirects), έχει γίνει δεκτή η υποκειμενική αθλητική αστική ευθύνη τους, όταν παράνομη και υπαίτια πράξη ή παράλειψή τους άγει κατ’ αιτιώδη συνάφεια στην επερχόμενη ζημία, π.χ. στις εξής περιπτώσεις:
Σελ. 33 - άδεια διεξαγωγής αθλητικού αγώνα μηχανοκίνητου αθλητισμού σε αθλητική εγκατάσταση χωρίς άδεια λειτουργίας
- άδεια διεξαγωγής αθλητικού αγώνα ποδηλασίας σε αθλητική εγκατάσταση, της οποίας δεν είχε αποκατασταθεί η καταλληλότητα μετά από έντονες βροχοπτώσεις
- άδεια διεξαγωγής αθλητικού αγώνα ποδηλασίας σε αθλητική εγκατάσταση σε χρονικό σημείο που ακόμη γίνονταν εργασίες σε αυτήν και δεν είχε τοποθετηθεί η τελική επιφάνεια
- άδεια λειτουργίας αθλητικής εγκατάστασης παρά την αρνητική εισήγηση της Επιτροπής του άρθρου 56Α του Ν 2725/1999 με διαπίστωση ελλείψεων και ατελειών, οι οποίες καθιστούσαν επικίνδυνη τη διεξαγωγή αθλητικών αγώνων στην αθλητική εγκατάσταση και οι οποίες δεν είχαν αποκατασταθεί στο σύνολό τους μέχρι την έκδοση της άδειας λειτουργίας
- άδεια συμμετοχής αθλητή σε αθλητικό αγώνα μηχανοκίνητου αθλητισμού με ακατάλληλο όχημα.

6. Ευθύνη του προστήσαντος
Εν όψει της συμμετοχής στο πεδίο δραστηριότητας των αθλητικών ομάδων (π.χ. αθλητικών σωματείων, τμημάτων αμειβομένων αθλητών, αθλητικών ανωνύμων εταιρειών κ.λπ.) πολλών φυσικών προσώπων (π.χ. αθλητών, προπονητών, εκπαιδευτών, φιλάθλων κ.λπ.), ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει εν προκειμένω και η διερεύνηση της δυνατότητας εφαρμογής για τις αθλητικές ομάδες των διατάξεων περί αντικειμενικής αδικοπρακτικής αθλητικής αστικής ευθύνης του προστήσαντος, η οποία προϋποθέτει ένταξη του προστηθέντος στο πεδίο δραστηριοποίησης του προστήσαντος, σχέση εξάρτησης ως προς την εκτέλεση της υπηρεσίας, αδικοπραξία του προστηθέντος και συνάφεια με την υπηρεσία (άρθρο 922 ΑΚ). Υπενθυμίζεται συναφώς ότι εφ’ όσον η δραστηριότητα του ενδιάμεσου προσώπου εντάσσεται στον επιχειρησιακό, επαγγελματικό ή κοινωνικό κύκλο δράσης του κυρίου της υπόθεσης, τότε δικαιολογείται να εμπίπτει και στο πεδίο κινδύνου κατά την έννοια του άρθρου 922 ΑΚ η μετάθεση της ευθύνης σε αυτόν και επομένως η πρόστηση δεν προϋποθέτει σχέση πλήρους εξάρτησης μεταξύ προστήσαντος και προστηθέντος, αλλά αρκεί ο προστηθείς να υπόκειται στον έλεγχο ή τις γενικές οδηγίες και εντολές ή στην επίβλεψη του προστήσαντος κατά την εκτέλεση της εργασίας που του ανατέθηκε, χωρίς η ανάπτυξη από τον προστηθέντα πρωτοβουλίας και δικής του σφαίρας δράσης μέσα στα πλαίσια του πεδίου δράσης του προστήσαντος να αποτελεί λόγο αποκλεισμού της ευθύνης του τελευταίου.

Συναφώς, εν όψει της έννομης σχέσης αφ’ ενός μεταξύ τμημάτων αμειβομένων αθλητών και αθλητικών ανωνύμων εταιρειών και αθλητών ως εξαρτημένης εργασίας (άρθρο 85 παρ. 1-2 του Ν 2725/1999) και αφ’ ετέρου μεταξύ αθλητικών σωματείων και αθλητών ως ανεξαρτήτων υπηρεσιών ή εξαρτημένης εργασίας (άρθρο 33 παρ. 2 του Ν 2725/1999), ανάλογα με το βαθμό εξάρτησης των αθλητών από τα αθλητικά σωματεία και την ποιότητα δέσμευσης και εξάρτησης από αυτά, δεν φαίνεται να αμφισβητείται ο χαρακτήρας της έννομης σχέσης μεταξύ αθλητικών ομάδων και αθλητών ως σχέσης πρόστησης, η οποία επομένως, εφ’ όσον πληρούνται και οι λοιπές προϋποθέσεις του άρθρου 922, ΑΚ οδηγεί στη θεμελίωση αντικειμενικής αδικοπρακτικής ευθύνης των αθλητικών ομάδων για αδικοπραξία των αθλητών τους, ιδίως σε ομαδικά αθλήματα (π.χ.
Σελ. 34 ποδόσφαιρο, ράγκμπυ, χόκεϋ επί πάγου κ.λπ.), αλλά και σε ατομικά αθλήματα, τουλάχιστον όταν υφίσταται προπονητής που με τις οδηγίες του συνδέει τους αθλητές προς τη βούληση των αθλητικών ομάδων. Οι ίδιες αξιολογήσεις ισχύουν προφανώς και για την αθλητική αστική ευθύνη αθλητικών νομικών προσώπων από πταίσμα προστηθέντος προπονητή/εκπαιδευτή/οδηγού (με έγκυρη ή άκυρη σύμβαση) ή επόπτη/ναυαγοσώστη σε κολυμβητική δεξαμενή.

Ως προς τους απλούς φιλάθλους του αθλητισμού και των αθλητικών αγώνων ή τους υποστηρικτές αθλητικών ομάδων ή τους φιλάθλους αθλητικών ομάδων ή τους οπαδούς αθλητικών ομάδων, κατά την κρατούσα γνώμη, αυτοί δεν αποτελούν ούτε όργανα ούτε προστηθέντες των ομάδων. Κατά συγκλίνουσα-ειδικότερη γνώμη, ειδικώς για τους φιλάθλους αθλητικών ομάδων, υφίσταται ανάγκη in concreto έρευνας για τη διαπίστωση τυχόν ύπαρξης σχέσης πρόστησης μεταξύ αυτών και των οικείων αθλητικών ομάδων, η οποία οδηγεί στη δυνατότητα στοιχειοθέτησης αντικειμενικής αστικής ευθύνης των αθλητικών ομάδων μόνο στην περίπτωση ζημιών φιλάθλων-μελών των αθλητικών ομάδων ή φιλάθλων-μελών των λεσχών φιλάθλων αυτών στο πλαίσιο οργανωμένων μετακινήσεων (άρθρο 41Β παρ. 1 του Ν 2725/1999) και όχι φιλάθλων μη μελών.

Πάντως, αθλητική αστική ευθύνη αθλητικών ομάδων σε περίπτωση ζημιών φιλάθλων τους (ακόμη και φιλάθλων μη μελών) θα πρέπει επίσης να καταφάσκεται, ανεξάρτητα από τη θεώρηση των φιλάθλων ως προστηθέντων, σε περίπτωση παράβασης της υποχρέωσης ασφάλειας και προστασίας εκ μέρους των ομάδων (π.χ. μη ομοιόμορφη και ομαλή κατανομή των φιλάθλων των αντίπαλων αθλητικών ομάδων εντός της αθλητικής εγκατάστασης ή μη επιμελής έλεγχος των εισερχόμενων φιλάθλων σχετικά με επικίνδυνα αντικείμενα ή συνωστισμός και συμπίεση των φιλάθλων σε περιορισμένο χώρο ή μη καταστολή επεισοδίων κ.λπ.) καθώς και σε περίπτωση αδικοπραξίας του προσωπικού ασφαλείας των ομάδων (άρθρο 41Δ παρ. 4 και 11 του Ν 2725/1999) ως προστηθέντος.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, έχει γίνει ορθώς δεκτό ότι η συνδρομή των προϋποθέσεων του άρθρου 922 ΑΚ αποτελεί στοιχείο του ορισμένου της σχετικής αγωγής για ευθύνη του προστήσαντος αθλητικού νομικού προσώπου.

7. Ευθύνη του εποπτεύοντος ανήλικο
Η νόθος αντικειμενική αδικοπρακτική αθλητική αστική ευθύνη του εποπτεύοντος ανήλικο, η οποία προϋποθέτει επίβλεψη, επιτήρηση και προφύλαξη του ανηλίκου, υπαίτια παραμέληση της εποπτείας, παράνομη συμπε
Σελ. 35 ριφορά του εποπτευόμενου ανήλικου, ζημία και αιτιώδη συνάφεια μεταξύ της παράνομης συμπεριφοράς και της ζημίας (άρθρο 923 ΑΚ), γίνεται προφανώς δεκτή και στον αθλητισμό. Παρά την άποψη που φαίνεται να κρατεί στο γαλλικό δίκαιο με βάση το (αποκλίνον από το ελληνικό δίκαιο) άρθρο 1242 παρ. 4 γαλλΑΚ για μη αδικοπρακτική ευθύνη από διακινδύνευση και άρα για επάρκεια συμπεριφοράς του ανηλίκου που προκάλεσε κατ’ αιτιώδη συνάφεια ζημία, ανεξάρτητα από το αν αυτή στοιχειοθετεί και αστικό πταίσμα (fait, même non fautif, du mineur), εν προκειμένω προκρίνεται ως ορθότερη η άποψη ότι για την κατάφαση της αθλητικής αστικής ευθύνης απαιτείται παράβαση των κανόνων παιδιάς ή τεχνικών κανόνων εν στενή εννοία, κατά τα αναλυτικώς αναφερόμενα ανωτέρω για ευθύνη από παράβαση κανόνα παιδιάς ή ελεγχόμενο αθλητικό εξοπλισμό.

8. Ευθύνη του κατόχου ζώου
Αντιστοίχως, και η νόθος αντικειμενική μη αδικοπρακτική αθλητική αστική ευθύνη του κατόχου ζώου, η οποία προϋποθέτει ζώο, κατοχή του ζώου, συμπεριφορά του ζώου, ζημία και αιτιώδη συνάφεια μεταξύ της συμπεριφοράς του ζώου και της ζημίας (άρθρο 924 ΑΚ), εφαρμόζεται και στον αθλητισμό, κυρίως ως προς τα αθλήματα που συμπεριλαμβάνουν άλογο (π.χ. ιππασία, ιπποδρομίες, μοντέρνο πένταθλο, έφιππο πόλο κ.λπ.). Η κατοχή του αλόγου, δηλαδή η φυσική εξουσία επ’ αυτού, με την έννοια της ανάληψης παροχής τροφής, στέγασης, φροντίδας του για χρόνο, χρήσης του και αποκομιδής ωφελειών έχει γίνει in concreto δεκτή τόσο για τον ιδιοκτήτη του όσο και για τον διαγωνιζόμενο αναβάτη του. Εν προκειμένω πάντως, ορθώς γίνεται δεκτό, στο πλαίσιο της ιδιαιτερότητας του αθλητισμού, ότι για την κατάφαση της αθλητικής αστικής ευθύνης τουλάχιστον ως προς ζημία που προκαλείται κατά τη διάρκεια της προθέρμανσης και των αθλητικών αγώνων, αλλά όχι και πριν ή μετά τη διεξαγωγή τους, απαιτείται παράβαση των κανόνων παιδιάς ή τεχνικών κανόνων εν στενή εννοία, κατά τα αναλυτικώς αναφερόμενα ανωτέρω για ευθύνη από παράβαση κανόνα παιδιάς ή ελεγχόμενο αθλητικό εξοπλισμό.

9. Ευθύνη του Δημοσίου
Όλες οι ως άνω αξιολογήσεις, με προφανές προβάδισμα της αθλητικής αστικής ευθύνης από παράβαση της υποχρέωσης ασφάλειας και προστασίας, ισχύουν προφανώς και για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του Δημοσίου και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου (π.χ. οργάνων διαχειριστών αθλητικών εγκαταστάσεων, οργάνων Αστυνομίας κ.λπ.) κατά την ενάσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί (άρθρο 105 ΕισΝΑΚ). Ουσιώδης απόκλιση εν προκειμένω είναι ότι πρόκειται παντάπασι για αντικειμενική αδικοπρακτική αθλητική αστική ευθύνη, η οποία προϋποθέτει παράνομη πράξη ή παράλειψη, ζημία, αιτιώδη συνάφεια μεταξύ αυτών, παράβαση κανόνα δικαίου με τον οποίο προστατεύεται ή παρέχεται συγκεκριμένο δικαίωμα ή έννομο συμφέρον, αλλά όχι και υπαιτιότητα των οργάνων του Δημοσίου και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου.
Σελ. 3610. Απαλλαγή από ευθύνη
Απαλλαγή από αντικειμενική ή υποκειμενική αθλητική αστική ευθύνη γίνεται δεκτή, κατά τα γενικώς ισχύοντα, σε περίπτωση γεγονότων ανωτέρας βίας, συντρέχοντος πταίσματος του θύματος και συνομολόγησης ρήτρας απαλλαγής από ευθύνη.
Γεγονότα ανωτέρας βίας (force majeure) είναι, κατά την υποκειμενική θεωρία που φαίνεται να κρατεί (με προσαρμογές) στη νομολογία, εκείνα που παρίστανται απρόβλεπτα και αναπότρεπτα ακόμη και με μέτρα άκρας επιμέλειας και σύνεσης του δράστη, ενώ κατά την αντικειμενική θεωρία που υποστηρίζεται στη θεωρία, εκείνα που παρίστανται από τη φύση τους απρόβλεπτα και αναπότρεπτα ως μη αναγόμενα στην επιχειρηματική-επαγγελματική σφαίρα του δράστη.

Στο πλαίσιο αυτό, έχει γίνει δεκτό ότι στοιχειοθετούν γεγονότα ανωτέρας βίας που οδηγούν σε μη στοιχειοθέτηση αθλητικής αστικής ευθύνης και άρα σε απαλλαγή του δράστη:
- Χιονοστιβάδα σε αθλητική εγκατάσταση χιονοδρομίας ή κύμα σε αθλητική εγκατάσταση κανόε καγιάκ, ως προς τα οποία δεν υφίστανται προβλέψεις ή ενδείξεις
- Παραμονή αθλητή χιονοδρομίας κατάντη σε απότομη στροφή της αθλητικής εγκατάστασης χωρίς ορατότητα για τον επερχόμενο αντίπαλο αθλητή
- Επαφή πεδίλων αντίπαλων αθλητών χιονοδρομίας στον αέρα κατά την επιχείρηση άλματος.

Αντιθέτως, έχει γίνει δεκτό ότι δεν στοιχειοθετούν γεγονότα ανωτέρας βίας:
- Χιονοστιβάδα σε αθλητική εγκατάσταση χιονοδρομίας ή καταιγίδα σε αθλητική εγκατάσταση ιστιοπλοΐας ή έντονος άνεμος σε αθλητική εγκατάσταση αλεξιπτωτισμού ή ιστιοπλοΐας, ως προς τα οποία υφίστανται προβλέψεις ή ενδείξεις
- Δυνατό χτύπημα σε αγώνα τζούντο που δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί απρόβλεπτο
- Αποκόλληση βράχου από αθλητική εγκατάσταση αναρρίχησης, στο βαθμό που η σωστή διαμόρφωση, η ασφάλεια και η καταλληλότητα του συνόλου μιας τέτοιας αθλητικής εγκατάστασης ανάγεται στην επιχειρηματική-επαγγελματική σφαίρα του διαχειριστή της (σιωπηρή υιοθέτηση αξιολογήσεων και κριτηρίων από την αντικειμενική θεωρία).

Περαιτέρω, σε περίπτωση συντρέχοντος πταίσματος του θύματος (faute de la victime), δηλαδή αποκλειστικής ή μερικής συνδρομής του κατ’ αιτιώδη συνάφεια στην πρόκληση της ζημίας ή στην έκτασή της, το δικαστήριο έχει διακριτική ευχέρεια να επιδικάσει πλήρη ή μειωμένη αποζημίωση στο θύμα ή να απαλλάξει πλήρως το δράστη (άρθρο 300 ΑΚ). Στο πλαίσιο αυτό, έχει γίνει δεκτή αποκλειστική ή μερική ευθύνη του θύματος στην πρόκληση της ζημίας του στις εξής περιπτώσεις:
- Χρήση ανοικτής θάλασσας ως αθλητικής εγκατάστασης παρά τις αντίθετες σημάνσεις
- Χρήση ανενεργής αθλητικής εγκατάστασης χιονοδρομίας παρά τις αντίθετες σημάνσεις
- Χρήση αθλητικής εγκατάστασης ποδηλασίας μη προορισμένης για το συγκεκριμένο είδος ποδηλασίας
- Επιλογή μέρους αθλητικής εγκατάστασης χιονοδρομίας μη προορισμένου για το συγκεκριμένο επίπεδο εμπειρίας
- Επιλογή μονοπατιού πλησίον αθλητικής εγκατάστασης χωρίς κατάλληλη διαμόρφωση για προσπέλαση και χωρίς επαρκή φωτισμό
- Κατάδυση αθλουμένου από βατήρα/πλατφόρμα κατά τη διάρκεια του φαινομένου της παλίρροιας που δημιουργεί ανεπαρκές βάθος της θάλασσας
Σελ. 37 - Συμμετοχή σε αθλητικό αγώνα μηχανοκίνητου αθλητισμού χωρίς κατάλληλο όχημα
- Συμμετοχή σε αθλητικό αγώνα μοτοσικλέτας χωρίς άδεια οδήγησης
- Συμμετοχή σε προπόνηση ιστιοπλοΐας υπό πολύ κακές καιρικές συνθήκες και χωρίς σωσίβιο
- Πραγματοποίηση επικίνδυνων αγωνιστικού τύπου ελιγμών σε αθλητική εγκατάσταση αυτοκινητιδίων-καρτ παρά τις αντίθετες σημάνσεις
- Χρήση ελαττωματικού μηχανήματος αθλητικού γυμναστηρίου από αθλούμενο για πολλά χρόνια
- Χρήση μη κατάλληλου είδους αθλητικού ποδηλάτου σε προπόνηση ακροβατικής ποδηλασίας
- Ανάπτυξη υπερβολικής ταχύτητας σε αθλητική εγκατάσταση μηχανοκίνητου αθλητισμού ή μοτοσικλέτας ή χιονοδρομίας
- Απότομη μείωση ταχύτητας αθλητή μοτοσικλέτας χωρίς προειδοποίηση των αντίπαλων αθλητών
- Προσπέλαση αθλητή ποδηλασίας δρόμου από κόκκινη ένδειξη φωτεινού σηματοδότη κατά τη διάρκεια προπόνησης
- Μη επίδειξη απαιτούμενης προσοχής από πατέρα συνοδό αθλητή ποδηλασίας δρόμου σε διασταύρωση για την κίνηση της απέναντι οδού που είχε προτεραιότητα
- Μη επίδειξη απαιτούμενης προσοχής αθλητή ποδηλασίας δρόμου σε πολύ μεγάλες λακούβες που βρίσκονται στο δεξί μέρος οδοστρώματος
- Μη διενέργεια κοινού ελιγμού που πραγματοποιούν οι περισσότεροι αθλητές χιονοδρομίας για αποφυγή εμποδίου - Εσφαλμένος χειρισμός αλεξιπτώτου πλαγιάς
- Μη συμμόρφωση με τις υποδείξεις εκπαιδευτή αλεξιπτωτισμού μέσω ραδιοεξοπλισμού για τηλεπικοινωνία
- Πραγματοποίηση ακατάλληλων χτυπημάτων σε άλογο που προκαλούν την έντονη αντίδρασή του
- Προσέγγιση αντίπαλου αλόγου σε πολύ κοντινό ακατάλληλο σημείο που προκαλεί την έντονη αντίδρασή του
- Μη χρήση κατάλληλου προστατευτικού εξοπλισμού σε αθλητικό αγώνα ποδηλασίας ή ιππασίας ή χόκεϋ επί πάγου ή ενόργανης γυμναστικής
- Μη παραμονή στον μόνο επιτρεπτό για τη συγκεκριμένη κατηγορία παρευρισκομένων (π.χ. αθλητών, φιλάθλων κ.λπ.) αγωνιστικό χώρο αθλητικής εγκατάστασης αναρρίχησης ή χιονοδρομίας ή στίβου
- Παραμονή φιλάθλου σε πολύ επικίνδυνο σημείο ακριβώς δίπλα στον αγωνιστικό χώρο ποδηλασίας δρόμου
- Μη επίδειξη απαιτούμενης προσοχής για τη διαπίστωση ότι το αντικείμενο που προκάλεσε τη ζημία ήταν αυτοσχέδια κροτίδα.

Τέλος, απαλλαγή από την ευθύνη γίνεται δεκτή, στο πλαίσιο του αθλητικού αυτοδιοίκητου, μέσω συνομολόγησης ρητρών απαλλαγής από ευθύνη (clauses d’exonération), που συναντώνται πράγματι συχνά σε αθλητικές συμβάσεις. Σε κάθε περίπτωση πάντως, είναι άκυρες:
- εκ των προτέρων συμφωνίες αποκλεισμού ή περιορισμού της ευθύνης από δόλο ή βαριά αμέλεια (άρθρο 332 παρ. 1 ΑΚ)
Σελ. 38 - εκ των προτέρων συμφωνίες αποκλεισμού της ευθύνης από ελαφρά αμέλεια σε περίπτωση άσκησης επιχείρησης κατά παραχώρηση της αρχής (άρθρο 332 παρ. 2 εδ. α΄ ΑΚ), δηλαδή άσκησης επιχείρησης με μονοπωλιακό χαρακτήρα και προσφορά αγαθών ζωτικής σπουδαιότητας, όπως π.χ. συμβαίνει για αγώνες, οι οποίοι διεξάγονται από αθλητικές ομοσπονδίες με ειδική αθλητική αναγνώριση (άρθρο 28 του Ν 2725/1999) - απαλλακτικές ρήτρες που περιέχονται σε όρο σύμβασης που δεν αποτέλεσε αντικείμενο ατομικής διαπραγμάτευσης (άρθρο 332 παρ. 2 εδ. β΄ ΑΚ), όπως π.χ. συμβαίνει για αιτήσεις έκδοσης αθλητικών δελτίων σε έντυπα, τα οποία έχουν προδιατυπωθεί μονομερώς από αθλητικές ομοσπονδίες, ή δηλώσεις συμμετοχής αθλητών σε αγώνες, οι οποίες υποβάλλονται με τη διαδικασία που προβλέπεται στο άρθρο 131 παρ. 2 του Ν 2725/1999
- απαλλακτικές ρήτρες για προσβολή αγαθών που απορρέουν από την προσωπικότητα και ιδίως της ζωής, της υγείας, της ελευθερίας και της τιμής (άρθρο 332 παρ. 2 εδ. β΄ ΑΚ), λαμβανομένης πάντως υπ’ όψιν της ιδιαιτερότητας του αθλητισμού ως προς την αποδοχή από τους διαγωνιζομένους των σχετικών συνήθων, σύμφυτων με τον αθλητισμό και προβλέψιμων κινδύνων για τη σωματική τους ακεραιότητα.
Περαιτέρω, ακόμη αυστηρότερη αντιμετώπιση θα επιφυλάσσεται σε περίπτωση που οι σχετικές ρήτρες απαλλαγής από την ευθύνη αποτυπώνονται με Γενικούς Όρους Συναλλαγών (ΓΟΣ) συμβάσεων με καταναλωτές, δηλαδή με φυσικά πρόσωπα, τα οποία ενεργούν για λόγους που δεν εμπίπτουν στην εμπορική, επιχειρηματική, βιοτεχνική ή ελευθέρια επαγγελματική τους δραστηριότητα, π.χ. φιλάθλους (supporters consommateurs), μέλη αθλητικών νομικών προσώπων (adhérents consommateurs) και ερασιτέχνες αθλητές (pratiquants consommateurs, sportifs non-salariés consommateurs), στο μέτρο που δρουν εκτός των επαγγελματικών τους σχέσεων. Στο πλαίσιο αυτό, έχει γίνει δεκτό ότι είναι καταχρηστικές και άκυρες οι σχετικές ρήτρες που αποκλείουν την ευθύνη του προμηθευτή παρά τη συνδρομή των προϋποθέσεων ευθύνης από παράβαση της υποχρέωσης προστασίας, ευθύνης του προστήσαντος, ευθύνης του παρέχοντος υπηρεσίες κ.λπ. (άρθρο 2 παρ. 7 περ. ιγ΄ του Ν 2251/1994) ή συνεπάγονται παραίτηση του καταναλωτή από τα δικαιώματά του στις περιπτώσεις αυτές (άρθρο 2 παρ. 7 περ. ιζ΄ του Ν 2251/1994).