1. Εισαγωγή. Το κρασί στην αρχαία ΕλλάδαΤο κρασί έχει μακρά ιστορία στην Ελλάδα. Στα Ομηρικά έπη, πολλές περιοχές και πόλεις χαρακτηρίζονται με επίθετα που μαρτυρούν τη διαδεδομένη καλλιέργεια της αμπέλου και την οινοποίηση στον ελλαδικό χώρο όπως Οινόη, Οινούς, Οινοποειάς (η Αίγινα), Οινούσαι, Οινόφυτα κ.ά. Ο Όμηρος χαρακτηρίζει «πολυστάφυλον» την Άρνη της Βοιωτίας και την Ιστιαία, «αμπελόεσσαν» την Επίδαυρο της Αργολίδας, «Πήδασον αμπελόεσσαν» τη Μεθώνη της Μεσσηνίας. Στην Ιλιάδα, στην 9 ραψωδία, ο Νέστορας υπενθυμίζει στον Αγαμέμνονα ότι τα κελάρια του είναι γεμάτα από κρασί τα οποία μεταφέρονται καθημερινά από τη Θράκη, με τα πλοία των Αχαιών.
Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τον όρο «ανθοσμία» (δηλαδή το «άρωμα του κρασιού» / bouquet) που αφορά την οινώδη οσμή των παλαιοτέρων οίνων όπως ο σαπρίας.
Στη νήσο Κρήτη, φαίνεται ότι υπήρχαν συστηματικές καλλιέργειες αμπελιού, ενώ στις Αρχάνες βρέθηκε το αρχαιότερο πατητήρι στον κόσμο.
Οι αρχαίοι Έλληνες λάτρευαν το θεό Διόνυσο, το θεό «του κρασιού και του γλεντιού». Ο Διόνυσος απεικονίζεται σε αγγεία και τοιχογραφίες να κρατά στο ένα χέρι ένα τσαμπί σταφύλια και στο άλλο μια κούπα κρασί, ενώ γύρω του σε κατάσταση έκστασης χορεύουν Σάτυροι, Σειληνοί και Μαινάδες. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία ο θεός Διόνυσος, ο θεός της γονιμότητας και του κρασιού, γέννησε την αμπελουργία και διέδωσε το κρασί σε όλο τον κόσμο. Όταν πέθανε ο Άμπελος, ο οποίος ήταν εραστής του Διονύσου, από το σώμα του φύτρωσε ένα αμπέλι. Ο Διόνυσος έσφιγγε τα σταφύλια και παρήγαγε την ουσία της μέθης, το κρασί.
Στην αρχαία Ελλάδα το «συμπόσιον» δηλαδή η συνάθροιση ανθρώπων που τρώνε και πίνουν μαζί, διαδραμάτιζε σημαντικό κοινωνικό ρόλο και αποτελούσε κάτι περισσότερο από ένα γεύμα. Ήταν μια τελετουργία κατά τη διάρκεια της οποίας μέσα από φιλοσοφικές συζητήσεις, παιχνίδια, μουσική, θέατρο και χορό σφυρηλατούσαν φιλίες, συνεργασίες, απαραίτητες συμμαχίες, μια διαδικασία πέρα του φαγητού που είχε μια εξαιρετικά σημαντική κοινωνική διάσταση. Μάλιστα ο Πλούταρχος στο έργο του «Επτά σοφών συμπόσιον» διατύπωσε την άποψη ότι «να τρώει κανείς μόνος του δεν σημαίνει να γευματίζει αλλά να γεμίζει το στομάχι του σαν τα ζώα
», επισημαίνοντας την κοινωνική σημασία του φαγητού. Μάλιστα, στη συνέχεια κάνει αναφορά και στο κρασί, που συνοδεύει απαραίτητα το φαγητό λέγοντας ότι «…Έτσι …, ούτε του Διόνυσου έργο είναι το κρασί και το μεθύσι, αλλά τα φιλικά αισθήματα, ο πόθος, η συναναστροφή και οι στενές σχέσεις που δημιουργούνται μεταξύ μας μέσω εκείνων
». Στα ελληνικά συμπόσια, το κρασί έρεε άφθονο διευκολύνοντας την επικοινωνία μεταξύ των συνδαιτυμόνων και δημιουργώντας ατμόσφαιρα πρόσφορη για την ανάπτυξη φιλοσοφικών συζητήσεων. Μετά την πόση του οίνου, καθώς «ο οίνος ευφραίνει την ψυχή» οι συνδαιτημόνες κατέληγαν σε χορούς κυκλωτικούς. Ο οίνος αραιωνόταν με νερό (άκρατος οίνος) για να καθυστερεί η μέθη εξασφαλίζοντας τη νηφαλιότητα της διάθεσης και την ενάργεια του πνεύματος σε όλη τη διάρκεια του συμποσίου, που κρατούσε πολλές ώρες, πολλές φορές και ημέρες.
Σελ. 2Η τεράστια οικονομική και κοινωνική σημασία του οίνου είχε ως αποτέλεσμα τη νομική του προστασία. Μπορεί με βεβαιότητα να λεχθεί ότι η έννοια της «Ονομασίας Προέλευσης» καθιερώθηκε ήδη από την ελληνική αρχαιότητα. Σε διάφορα κείμενα συναντώνται ονομασίες προέλευσης όπως ο Xίος οίνος, ο Λέσβιος οίνος, ο Θάσιος οίνος, ο Πράμνιος οίνος (Ικαρίας). Μάλιστα, σε πολλά ναυάγια που έχουν ανακαλυφθεί στη Μεσόγειο θάλασσα και στον Εύξεινο Πόντο βρέθηκαν αμφορείς από τη Χίο, τη Θάσο, τη Σάμο, τη Ρόδο, ευρήματα που μαρτυρούν την εμπορική σημασία του ελληνικού κρασιού. Είναι ενδεικτικό ότι κάθε πόλη κράτος είχε δικό της σχήμα αμφορέα για το κρασί της το οποίο σφράγιζε με ειδική σφραγίδα που πιστοποιούσε την περιοχή που το παρήγε.
Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι ήταν πιστοί στον οίνο και δεν ασχολήθηκαν εντατικά με τη ζυθοποιία όπως άλλοι λαοί π.χ. Αιγύπτιοι, Σουμέριοι, Κινέζοι. Μάλιστα, αν και αναγνώριζαν τις θεραπευτικές ιδιότητες της μπύρας, θεωρούσαν ότι η μπύρα απευθυνόταν σε βαρβάρους.
2. Ιστορική εξέλιξη οινοτουρισμού στην ΕλλάδαΣτον 21 αιώνα ο τουρισμός συνιστά πρωταρχική πηγή ανάπτυξης για την Ελλάδα, συμβάλλοντας στη δημιουργία θέσεων εργασίας, προωθώντας την τοπική και εθνική ανάπτυξη, διευρύνοντας τις διεθνείς σχέσεις της χώρας και προβάλλοντας την ελληνική κουλτούρα της γαστρονομίας, την τέχνη και την καινοτομία.
Στην Ελλάδα, τόσο ο δημόσιος τομέας (κράτος, τοπική αυτοδιοίκηση, κ.ά. δημόσιοι φορείς) όσο και ο ιδιωτικός τομέας του τουρισμού (καταλύματα φιλοξενίας, επιχειρήσεις εστίασης, αεροπορικές εταιρείες, ναυτιλιακές εταιρείες, τουριστικά γραφεία, επιχειρήσεις παραγωγής τροφίμων, καταστήματα πώλησης τροφίμων, μουσεία, εκθεσιακοί χώροι κ.λπ.) αναγνωρίζοντας το σημαντικό ρόλο της τοπικής γαστρονομίας και του κρασιού στην ενίσχυση της ελκυστικότητας του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος, αλλά και το ρόλο της στη δημιουργία τοπικού ή εθνικού brand, επενδύουν στον χώρο αυτό, αναλαμβάνοντας διάφορες πρωτοβουλίες. Οι πρωτοβουλίες αυτές είναι ποικίλες και συχνά ευφάνταστες (πολιτιστικές διαδρομές με βάση ένα προϊόν π.χ. κρασί, ελιά-λάδι, θεματικά μουσεία π.χ. μουσείο κρασιού, μουσείο ψωμιού, κ.λπ.). Στο πλαίσιο αυτό, από νωρίς άρχισαν να γίνονται προσπάθειες συμπλήρωσης ή και διαφοροποίησης του προσφερόμενου τουριστικού προϊόντος με την ανάπτυξη συμπληρωματικών δράσεων που ενισχύουν την τουριστική εμπειρία. Έτσι, άρχισε η ανάπτυξη νέων και εναλλακτικών μορφών τουριστικής δραστηριότητας όπως ο γαστρονομικός τουρισμός, ο ελαιοτουρισμός, ο οινοτουρισμός, που μυούν τον επισκέπτη στην τοπική παράδοση, στον πολιτισμό και στην κουλτούρα της κάθε περιοχής, με σεβασμό στο φυσικό περιβάλλον και στον άνθρωπο.
Σε επίπεδο πολιτείας το ελληνικό Υπουργείο Τουρισμού ασκεί σχετική πολιτική. Ειδικότερα, μέσω του Τμήματος Ειδικών Μορφών Τουρισμού (Γενική Διεύθυνση Τουριστικής Πολιτικής / Διεύθυνση Στρατηγικού Σχεδιασμού) διαμορφώνεται το απαραίτητο θεσμικό πλαίσιο για την ανάπτυξη δραστηριοτήτων που αξιοποιούν τα πολιτιστικά, ιστορικά, θρησκευτικά, λαογραφικά, αρχιτεκτονικά και γαστρο-οινικά στοιχεία και χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής. Σύμφωνα με το ελληνικό Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό
,
ο γαστρονομικός τουρισμός κατέχει ιδιαίτερη θέση στον πολιτισμικό τουρισμό και περιλαμβάνει την ανάπτυξη βιολογικών προϊόντων, συστημάτων διασφάλισης της ποιότητάς τους και πιστοποίησης της αξίας και της μοναδικότητας τους. Επίσης, μέσω του Τμήματος Ποιοτικού Ελέγχου και Διαμόρφωσης Προτύπων Ποιότητας προβλέπεται η χορήγηση σημάτων ποιότητας για την ελληνική κουζίνα, και για επιμέρους προϊόντα που συνδέονται με την ελληνική γαστρονομία, αλλά και η χορήγηση σημάτων επισκέψιμων παραγωγικών μονάδων που συνδέονται με τη διατροφή και το ποτό.
Επίσης, το κρασί θεωρείται συμπληρωματικό προϊόν του γαστρονομικού τουρισμού στα Σχέδια Δράσης Προορισμών των 13 Περιφερειών της χώρας.
Τα σχέδια στοχεύουν στην ανάπτυξη ολοκληρωμένου και υψηλού επιπέδου εμπειριών γαστρονομικού τουρισμού και οινοτουριστικών δραστηριοτήτων και στη διαμόρφωση γαστρονομικής και οινικής ταυτότητας κάθε περιοχής, στη βελτίωση και ανάπτυξη υποδομών κ.λπ.
Ο ονομαζόμενος «οινοτουρισμός» χαρακτηρίζεται από ιδιαιτερότητες, καθώς το οινοτουριστικό προϊόν συνδέει την αγροτική παραγωγή, τη μεταποίηση και την παροχή υπηρεσιών, την τοπική κουζίνα, τις παραδόσεις και τον πολιτισμό. Μάλιστα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού θεωρεί τον Οινοτουρισμό ως υποκατηγορία του γαστρονομικού τουρισμού με κύρια χαρακτηριστικά στοιχεία την επίσκεψη σε αμπελώνες και οινοποιεία, τη γευσιγνωσία, την κατανάλωση και την αγορά κρασιού.
Είναι επίσης σημαντικό ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού χρησιμοποιεί τον ελληνικό όρο «Enotourism ή Oenotourism» παράλληλα με τον όρο «Winetourism», αναγνωρίζοντας την αρχαιο-ελληνική του προέλευση.
Λόγω του ετερογενούς χαρακτήρα του οινοτουρισμού, τα νομοθετήματα που ρυθμίζουν και επηρεάζουν τη λειτουργία του προέρχονται από διαφορετικά υπουργεία (Τουρισμού, Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, Οικονομικών, Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Πολιτισμού και Αθλητισμού κ.λπ.) και αφορούν άμεσα ή έμμεσα διάφορες πτυχές π.χ. την προστασία της παραγωγής, τη φο
Σελ. 3 ρολογία, την προώθηση προϊόντων, κ.λπ. Παράλληλα εμμέσως εμπλέκεται και η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω των κανόνων που αφορούν την Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης (Π.Ο.Π.), την Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη και τη Γεωγραφική Ένδειξη.
Η πρώτη προσπάθεια για την ανάδειξη των ελληνικών κρασιών, την προώθησή τους στην ελληνική αλλά και στις ξένες αγορές, αλλά και τη σύνδεσή τους με την τουριστική δραστηριότητα έγινε στις αρχές της δεκαετίας του 1950, με τη διοργάνωση της «Γιορτής του κρασιού». Το 1953 με πρωτοβουλία της Ελληνικής Περιηγητικής Λέσχης διοργανώθηκε η 1 «Έκθεση Κρασιού» στο Τουριστικό Περίπτερο στο Δαφνί.
Από το 1955 στη διοργάνωση συμμετείχε και ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού. Η γιορτή σταδιακά μετατράπηκε σε σημαντικό πολιτισμικό γεγονός και άρχισε να προσελκύει το ενδιαφέρον των τουριστών (που είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν τα ελληνικά κρασιά) και σταδιακά εμπλουτίσθηκε με καλλιτεχνικό πρόγραμμα και διάφορες εκδηλώσεις.
Παρ’ όλα αυτά δεν υπήρξε σχετικό θεσμικό πλαίσιο για την πραγματοποίηση οινοτουριστικών δραστηριοτήτων, παρά μόνο το 2014 με το Ν 4276/2014. Ειδικότερα, ο οινοτουρισμός εισάγεται ως ειδική μορφή τουρισμού με το
άρθρο 25, του νόμου
. Συγκεκριμένα, ορίζεται ότι η ειδική αυτή μορφή τουρισμού αφορά στην παροχή υπηρεσιών υποδοχής, ξενάγησης, φιλοξενίας και εστίασης σε χώρους λειτουργικά ενοποιημένους με οινοποιητικές ή και οινοπαραγωγικές εγκαταστάσεις (αμπελώνες). Οι υπηρεσίες αυτές προσφέρονται συνδυαστικά με δραστηριότητες που σχετίζονται με την αμπελοκαλλιέργεια και την οινική παραγωγή. Μάλιστα ο νομοθέτης επιτρέπει, μέσα στα όρια των οινοποιητικών ή και οινοπαραγωγικών εγκαταστάσεων, να ιδρύονται μη κύρια τουριστικά καταλύματα και χώροι εστίασης, κατά παρέκκλιση των ισχυουσών διατάξεων
(N 4495/2017, άρθρο 138).
Ως μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα χαρακτηρίζονται, σύμφωνα με το Ν 4582/2018 (ΦΕΚ Α΄ 208) και Ν 4759/2020 (ΦΕΚ Α΄ 245), α) τα αυτοεξυπηρετούμενα καταλύματα – τουριστικές επιπλωμένες επαύλεις (βίλες), β) τα αυτοεξυπηρετούμενα καταλύματα – τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες, γ) τα ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια - διαμερίσματα
. Επομένως σε αυτά δεν περιλαμβάνονται τα ξενοδοχεία, οι οργανωμένες τουριστικές κατασκηνώσεις (camping), οι ξενώνες φιλοξενίας νέων, τα σύνθετα τουριστικά καταλύματα, τα ξενοδοχεία συνιδιοκτησίας (condo hotels), και τα μικτά τουριστικά καταλύματα μικρής κλίμακας.
Είναι προφανές ότι ο νομοθέτης δεν ήθελε να συνδέσει την οινοτουριστική δραστηριότητα με το μαζικό τουρισμό, αλλά να επιτρέψει να αναπτυχθεί ως εναλλακτική μορφή τουρισμού, με εγκαταστάσεις μικρής κλίμακας, με σεβασμό στο περιβάλλον και στη βιώσιμη ανάπτυξη.
3. Νομικό πλαίσιο του οινοτουρισμού 3.1. Έννοια. Ο νεότερος νόμος με τον γενικό τίτλο «Θεματικός τουρισμός» που εκδίδεται το 2018 προσδιορίζει ως ειδικές μορφές τουρισμού αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης, αυτές που προσελκύουν επισκέπτες-τουρίστες, με ειδικά ενδιαφέροντα, οι οποίοι θέλουν να βιώσουν αυθεντικές εμπειρίες με σεβασμό στο περιβάλλον. Οι μορφές αυτές ενθαρρύνουν την αλληλεπίδραση των επισκεπτών-τουριστών με το φυσικό περιβάλλον, τον ανθρώπινο παράγοντα, τις περιφέρειες και τους δήμους, προωθούν την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και αναδεικνύουν τα ιδιαίτερα πολιτισμικά στοιχεία του κάθε τόπου. Τα χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την έννοια του θεματικού τουρισμού είναι η αειφόρος τουριστική ανάπτυξη, τα ειδικά ενδιαφέροντα των επισκεπτών-τουριστών, η αυθεντικότητα της εμπειρίας, ο σεβασμός στο φυσικό περιβάλλον, ο σεβασμός στο πολιτισμικό περιβάλλον, η ανθρώπινη επικοινωνία, η τοπική οικονομική ανάπτυξη και η τοπική κοινωνική ανάπτυξη, σύμφωνα με τους στόχους των Sustainable Development Goals/SDGs.
Με το ίδιο πνεύμα, ο νεότερος νόμος (Ν 4582/2018,
άρθρο 4) χαρακτηρίζει τον οινοτουρισμό ως δραστηριότητα του τουρισμού υπαίθρου. Ο νόμος επαναλαμβάνει τον ορισμό του οινοτουρισμού που δόθηκε με τον Ν 4276/2014 δηλαδή ως «η ειδική μορφή τουρισμού, η οποία αφορά στην παροχή υπηρεσιών υποδοχής, ξενάγησης, φιλοξενίας και εστίασης σε χώρους λειτουργικά ενοποιημένους με οινοποιητικές ή και οινοπαραγωγικές εγκαταστάσεις (αμπελώνες). Οι υπηρεσίες αυτές προσφέρονται συνδυαστικά με δραστηριότητες σχετικές με την αμπελοκαλλιέργεια και την οινική παραγωγή».
Σελ. 4ΣΧΗΜΑ 1. Ο Οινοτουρισμός στο ελληνικό θεσμικό πλαίσιο
Παρατηρούμε ότι ο νομοθέτης έχει εντάξει τον οινοτουρισμό στον τουρισμό υπαίθρου, ενώ θεωρεί τον αγροτουρισμό ως αυτοτελή μορφή θεματικού τουρισμού. Επίσης, χαρακτηρίζει αυτοτελώς τον πολιτιστικό τουρισμό, παραγνωρίζοντας ότι ο γαστρονομικός, ο οινοτουρισμός, ο αγροτουρισμός, ο αλιευτικός τουρισμός αποτελούν στην ουσία πολιτιστικό τουρισμό, καθώς επιτρέπουν στον επισκέπτη να γνωρίσει τον πολιτισμό του αγρότη, του αλιέα, του οινοποιού κ.λπ. Μάλιστα, αυτές οι δραστηριότητες είναι περισσότερο συμπληρωματικές η μια της άλλης, και είναι δύσκολο να αναζητηθούν μεμονωμένα, καθώς τα προϊόντα που χρησιμοποιούνται για την παρασκευή του φαγητού είναι αγροτικά, το κρασί αποτελεί επίσης αγροτικό προϊόν και είναι απαραίτητο συνοδευτικό του φαγητού.
Ως οινοτουριστική εγκατάσταση χαρακτηρίζεται μία οινοποιητική ή και οινοπαραγωγική εγκατάσταση εφόσον πληροί τις ακόλουθες προϋποθέσεις: α) μέσα στα όρια της εγκατάστασης παρέχονται υπηρεσίες, είτε ξενάγησης, είτε υποδοχής και φιλοξενίας σε μη κύρια τουριστικά καταλύματα, είτε εστίασης, είτε το σύνολο των υπηρεσιών αυτών, β) διαθέτει χώρους και εγκαταστάσεις ειδικών προδιαγραφών που διασφαλίζουν την επισκεψιμότητα. Είναι εμφανής και πάλι η πρόθεση του νομοθέτη να αναπτύξει τον οινοτουρισμό ως μικρής κλίμακας τουριστική δραστηριότητα με σεβασμό στο περιβάλλον.
Με το Ν 5061/2023 5061/2023 (ΦΕΚ Α΄ 179) προβλέπεται η σύσταση «Εθνικού Συμβουλίου Οινοτουρισμού» με σκοπό την προώθηση συνεργασιών μεταξύ των φορέων του ελληνικού οινοτουρισμού για μακροπρόθεσμη κλαδική ανάπτυξη. Σκοπός του είναι η ενημέρωση του Υπουργού Τουρισμού για θέματα που αφορούν τη βιώσιμη ανάπτυξη του οινοτουρισμού. Μεριμνά επίσης για την προβολή και ανάδειξη των οινοτουριστικών αξιοθέατων (αμπελώνες, Οινοποιεία ανοικτά στο κοινό, και παραγωγικές μονάδες), την ανάπτυξη συνεργασιών και τη διατύπωση σχετικών προτάσεων προς την αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου Τουρισμού.
Το Συμβούλιο αποτελείται από επιστήμονες με αναγνωρισμένη γνώση και εμπειρία στον οινοτουρισμό, εκπροσώπους του Υπουργείου Τουρισμού, του Υπουργείου Πολιτισμού, του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, εκπροσώπους οργανώσεων σταφυλιών και οίνου, εκπροσώπους οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και εκπροσώπους τουριστικών φορέων (ΕΟΤ, ΞΕΕ, ΣΕΤΕ, ΠΟΞ).
3.2. Σήμα Επισκέψιμου Οινοποιείου. Το «Σήμα Επισκέψιμου Οινοποιείου» χορηγείται από την αρμόδια Περιφερειακή Υπηρεσία Τουρισμού του Υπουργείου Τουρισμού στην χωρική αρμοδιότητα της οποίας βρίσκεται η οινοποιητική ή οινοπαραγωγική εγκατάσταση. Είναι ένα σήμα με ειδικό λογότυπο που πιστοποιεί τη νόμιμη λειτουργία μιας οινοποιητικής ή οινοπαραγωγικής επιχείρησης ως οινοτουριστικής. Το Σήμα Επισκέψιμου Οινοποιείου ισχύει για πέντε έτη από την ημερομηνία έκδοσής του. Το Σήμα ανακαλείται από την αρμόδια Περιφερειακή Υπηρεσία Τουρισμού (ΠΥΤ) σε κάθε περίπτωση που διαπιστωθεί ότι η επιχείρηση δεν εφαρμόζει τις απαιτούμενες προδιαγραφές. Το Υπουργείο Τουρισμού τηρεί Ηλεκτρονικό Μητρώο Οινοτουριστικών Επιχειρήσεων, όπου καταχωρούνται όλοι οι κάτοχοι Σήματος Επισκέψιμου Οινοποιείου. Το Σήμα έχει την εξής μορφή:
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ 1. Σήμα Επισκέψιμου Οινοποιείου
Το Σήμα Επισκέψιμου Οινοποιείου πρέπει να τοποθετείται στην είσοδο της οινοποιητικής ή οινοπαραγωγικής εγκατάστασης.
Σύμφωνα με στοιχεία του ελληνικού Υπουργείου Τουρισμού μέχρι την 03/10/2022 έχουν χορηγηθεί 102 Σήματα Επισκέψιμου Οινοποιείου (Πίνακας 1)
Σελ. 5ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Σήματα Επισκέψιμου Οινοποιείου ανά Περιφερειακή Υπηρεσία
| Περιφερειακή Υπηρεσία
Τουρισμού
| Αριθμός Σ.Ε.Ο.
|
1
| Θεσσαλίας
| 4
|
2
| Κυκλάδων
| 9
|
3
| Στερεάς Ελλάδας
| 5
|
4
| Δωδεκανήσου
| 3
|
5
| Δυτικής Ελλάδας
| 12
|
6
| Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης
| 6
|
7
| Βορείου Αιγαίου
| 4
|
8
| Δυτικής Μακεδονίας
| 7
|
9
| Κρήτης
| 14
|
10
| Ηπείρου
| 2
|
11
| Πελοποννήσου
| 14
|
12
| Κεντρικής Μακεδονίας
| 12
|
13
| Αττικής
| 10
|
14
| Ιονίων Νήσων
| 0
|
ΣΥΝΟΛΟ
| 102
|
Πηγή: Μητρώο Σ.Ε.Ο. Υπ. Τουρισμού
(έγγραφο ΑΜ 19496/11-10-2022)
Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνα του Υπουργείου, οι κάτοχοι Σήματος Επισκέψιμου Οινοποιείου, αξιολογούν θετικά την κατοχή του, σε ποσοστό 100% των απαντήσεων.
3.3. Προδιαγραφές εγκαταστάσεων. Για την υποδοχή, ξενάγηση και εστίαση των επισκεπτών των οινοποιητικών και οινοπαραγωγικών εγκαταστάσεων προβλέπονται εγκαταστάσεις με ειδικές προδιαγραφές, ανάλογα με τον τύπο των ιδρυόμενων καταλυμάτων. Έτσι, με υπουργικές αποφάσεις (με αρ.
1746/2015 και
13143/2018) που εκδόθηκαν από κοινού από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και το Υπουργείο Τουρισμού, καθορίσθηκαν οι ελάχιστες απαιτούμενες προδιαγραφές για τις προσφερόμενες υπηρεσίες υποδοχής και ξενάγησης, για τα ιδρυόμενα μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα και τους χώρους εστίασης των επισκεπτών – τουριστών στις οινοποιητικές ή οινοπαραγωγικές εγκαταστάσεις καθώς και για το Σήμα Επισκέψιμου Οινοποιείου.
Ειδικότερα προβλέπεται ότι:
α) Στις οινοποιητικές-οινοπαραγωγικές εγκαταστάσεις πρέπει να υπάρχει είτε μεμονωμένα είτε συνδυαστικά, χώρος επισκεπτών, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων, χώρος γευσιγνωσίας που να είναι κατάλληλα διαμορφωμένος για γευστική δοκιμή, καθώς και χώρος για την τοποθέτηση, παρουσίαση και πώληση προϊόντων. Για την υποδοχή και την ξενάγηση των επισκεπτών πρέπει να ορίζεται υπεύθυνο πρόσωπο.
Ο χώρος γευσιγνωσίας πρέπει να διαθέτει τουλάχιστον τον ακόλουθο εξοπλισμό: i) ποτήρια γευσιγνωσίας (γυάλινα, κολονάτα, ανεξαρτήτως διαστάσεων), ii) πτυελοδοχεία, iii) ψυγεία ή συντηρητές που διασφαλίζουν την απαιτούμενη θερμοκρασία των κρασιών (θερμοκρασία σερβιρίσματος). Επίσης, ο χώρος του οινοποιείου πρέπει να διαθέτει κατάλληλη σήμανση (πινακίδα) με πληροφορίες σχετικά με τις ώρες λειτουργίας και τις ημέρες επίσκεψης του οινοποιείου καθώς και διαύλους επικοινωνίας. Πρέπει να υπάρχει ευδιάκριτη σήμανση στους εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους της οινοποιητικής ή οινοπαραγωγικής εγκατάστασης. Σε εμφανές σημείο του χώρου υποδοχής πρέπει να αναρτάται ο τιμοκατάλογος των οίνων και του κόστους της γευστικής δοκιμής καθώς και τιμοκατάλογος των λοιπών παρεχόμενων υπηρεσιών.
Σύμφωνα με το νόμο, για να λάβει το σήμα το οινοποιείο πρέπει να διαθέτει τις κατάλληλες υποδομές για την υποδοχή ατόμων με αναπηρία (AΜεA). Η δυνατότητα αυτή πρέπει να γνωστοποιείται στο κοινό με την κατάλληλη σήμανση. Επίσης πρέπει να παρέχεται στο κοινό διαδικτυακή ή τηλεφωνική ή έντυπη ενημέρωση. Τέλος, προβλέπεται ότι στο χώρο πρέπει να υπάρχουν χώροι ατομικής υγιεινής για άνδρες, για γυναίκες και για άτομα με αναπηρία. Επιπλέον, πρέπει να τηρούνται μέτρα πυρασφάλειας και να υπάρχει σήμανση και περίφραξη των επικίνδυνων χώρων της μονάδας, προστατεύοντας έτσι τους επισκέπτες και το προσωπικό από πιθανούς κινδύνους.
β) Στα μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα και στους χώρους εστίασης που ιδρύονται μέσα στις οινοποιητικές ή οινοπαραγωγικές εγκαταστάσεις πρέπει να τηρούνται οι προδιαγραφές που προβλέπονται για τα ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια − διαμερίσματα, τα αυτοεξυπηρετούμενα καταλύματα − τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες. Ανάλογα πρέπει να τηρούνται οι ειδικές προϋποθέσεις λειτουργίας που αφορούν τους χώρους εστίασης.
Σελ. 64. Οινικά τουριστικά δίκτυα Στην προσπάθεια ανάπτυξης του οινοτουρισμού σημαντικός είναι ο ρόλος των τοπικών ενώσεων οινοπαραγωγών. Το 1993 δεκατρείς παραγωγοί σύστησαν μία αστική, μη κερδοσκοπική εταιρία την «Ένωση Οινοπαραγωγών του Αμπελώνα της Μακεδονίας
» (ΕΝ.ΟΑ.Μ.). Αρχικός στόχος της ΕΝ.Ο.Α.Μ. είναι να υποστηρίξει την ελληνική οινοποιητική παράδοση και να δώσει στους επισκέπτες την ευκαιρία ν’ ανακαλύψουν αμπελώνες στην Βόρεια Ελλάδα. Η Ένωση αξιοποιώντας κονδύλια που έλαβε από τον Οργανισμό «Θεσσαλονίκη Πολιτιστική Πρωτεύουσα 1997», δημιούργησε το πρώτο ολοκληρωμένο οινοτουριστικό δίκτυο διαδρομών που ονομάσθηκε «Δρόμοι του Κρασιού της Μακεδονίας». Αργότερα, με χρηματοδότηση από τα προγράμματα LEADER εκσυγχρονίσθηκαν τα τεχνικά μέσα του δικτύου και υλοποιήθηκαν προγράμματα για την κατάρτιση όλων των εμπλεκόμενων στους Δρόμους του κρασιού – παραγωγών και μη. Παράλληλα έγιναν ενέργειες για τη διατήρηση και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς των περιοχών που διασχίζουν οι Δρόμοι μέσω διαφόρων εκδηλώσεων ενώ άρχισαν να διοργανώνονται διεθνή οινοτουριστικά συνέδρια. Το 2001, μέσω του προγράμματος LEADER II ολοκληρώθηκε η δημιουργία των πρώτων επισκέψιμων οινοποιείων με την ανάπτυξη της κατάλληλης υποδομής, την συγκέντρωση υλικού και την προβολή και προώθηση αυτών στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και σε εκθέσεις. Το 2002 μετά από την είσοδο νέων μελών από την Θράκη και την Ήπειρο η ΕΝ.Ο.Α.Μ. μετατράπηκε σε Ένωση Οινοπαραγωγών του Αμπελώνα της Βορείου Ελλάδος (ΕΝ.Ο.Α.Β.Ε) και μετονομάσθηκε σε «Δρόμοι του Κρασιού Βορείου Ελλάδος
».
Από το 1998 σταδιακά εισέρχονται στο δίκτυο και επιχειρήσεις με αντικείμενο είτε τον τουρισμό είτε τη γαστρονομία π.χ. εστιατόρια, καταλύματα, καταστήματα πώλησης τοπικών προϊόντων, ταξιδιωτικά γραφεία οργάνωσης εναλλακτικών δραστηριοτήτων κ.λπ.. Το 2008 ολοκληρώθηκε επίσημα η διεύρυνση του οινοτουριστικού δικτύου «Δρόμοι του Κρασιού της Βορείου Ελλάδος» με την πλαισίωση των επισκέψιμων οινοποιείων από συνδεδεμένες τουριστικές επιχειρήσεις (συνεργαζόμενα μέλη).
Οι Δρόμοι του Κρασιού της Βορείου Ελλάδος αναπτύσσονται μέσα από οκτώ οινικές διαδρομές που καλύπτουν τη Βόρεια Ελλάδα ενώ στη βάση τους σχεδιάστηκαν σύμφωνα με τις διαφορετικές ποικιλίες κρασιού που παράγει ο κάθε τόπος καθώς και βάσει των ιστορικών ιδιαιτεροτήτων του.
Οι διαδρομές ακολουθούν τα πιο γραφικά σημεία μιας αμπελουργικής ζώνης, υποδεικνύουν την επίσκεψη σε επιλεγμένες οινοπαραγωγικές μονάδες, τη δοκιμή τοπικών ποικιλιών και κρασιών που συνοδεύονται από παραδοσιακές γεύσεις της περιοχής και περιλαμβάνουν την περιήγηση σε παραδοσιακούς οικισμούς, αρχαιολογικούς χώρους, μουσεία κ.ά. Έχουν σχεδιασθεί ως μια μορφή τουρισμού που είναι απόλυτα εναρμονισμένη με το φυσικό περιβάλλον και στοχεύει στην ουσιαστική γνωριμία με τον κάθε τόπο, μέσα από την παράδοση της αμπελουργίας και της οινοποιίας. Κατά μήκος των διαδρομών, εστιατόρια, ταβέρνες, ουζερί και ξενοδοχεία, προσφέρουν ποιοτική φιλοξενία και συμπληρώνουν τη γνωριμία με την Ελλάδα και τον πολιτισμό της.
Αναλυτικά οι διαδρομές είναι: [1] Διαδρομή κρασιού των Θεών του Ολύμπου, [2] Διαδρομή Κρασιού της Ηπείρου, [3] Διαδρομή Κρασιού των Λιμνών, [4] Διαδρομή Κρασιού της Νάουσας, [5] Διαδρομή Κρασιού της Πέλλας – Γουμένισσας, [6] Διαδρομή Κρασιού της Θεσσαλονίκης, [7] Διαδρομή Κρασιού της Χαλκιδικής, [8] Διαδρομή Κρασιού του Διόνυσου.
Το επιτυχημένο παράδειγμα της ΕΝΟΑΒΕ οδήγησε και άλλους συλλογικούς φορείς και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας να δημιουργήσουν δίκτυα οινοποιών με στόχο την τουριστική αξιοποίησή τους. Έτσι δημιουργήθηκαν αντίστοιχα δίκτυα οινοποιών – τουριστικών διαδρομών όπως οι Δρόμοι του Κρασιού Αθήνας – Wines of Athens (2014), οι «Δρόμοι του Κρασιού της Κρήτης
» κ.λπ.. Επίσης, υπάρχουν οι δρόμοι κρασιού των νησιών του Αιγαίου
όπου συμμετέχουν η Λέσβος, η Λήμνος, η Χίος, οι Οινούσες, τα Ψαρά, η Σάμος, η Σαντορίνη, η Ικαρία και οι Φούρνοι. Στο δίκτυο μετέχουν όλα τα Δωδεκάνησα και οι Κυκλάδες. Στα Ιόνια νησιά ο επισκέπτης μπορεί να ακολουθήσει τους δρόμους του κρασιού των Ιονίων και στην Πελοπόννησο τους δρόμους του κρασιού Πελοποννήσου.
Το έργο συγχρηματοδοτήθηκε από το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Αγροτικής Ανάπτυξης και το Ελληνικό Δημόσιο στο πλαίσιο του Μέτρου με τίτλο “Νήσος Πελοπόννησος” του τοπικού προγράμματος “Προσέγγιση LEADER” Άξονας 4 του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης της Ελλάδας 2007-2013.
Μελλοντικές δράσεις της ελληνικής πολιτείας για την ανάπτυξη του οινοτουρισμού εστιάζονται στη δημιουρ
Σελ. 7γία ψηφιακής πλατφόρμας για τον οινοτουρισμό και την συνεχιζόμενη αναβάθμιση του Σήματος Επισκέψιμου Οινοποιείου. Επίσης, καταβάλλεται προσπάθεια για την αξιοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης, με στόχο την πραγματοποίηση επενδύσεων σε υποδομές και στην προβολή και προώθηση του αγροτουρισμού και γαστρονομικού τουρισμού.
5. ΣυμπέρασμαΣτην προοπτική της αειφορικής ανάπτυξης στο πλαίσιο της re-image tourism in Greece, ο οινοτουρισμός (oenotourism) ως μια ιδιαίτερη μορφή του οικολογικού τουρισμού, συνιστά μικρής κλίμακας παρέμβαση στο περιβάλλον, με σεβασμό στα τοπικά οικοσυστήματα.
Στο πλαίσιο αυτό, είναι σημαντική η προώθηση πολιτικών και πρωτοβουλιών για την άσκηση της οινοτουριστικής δραστηριότητας με σεβασμό στο τοπικό πολιτισμό, στο περιβάλλον, και στον άνθρωπο. Για παράδειγμα, αναφέρεται η παροχή κινήτρων για επίσκεψη σε οινοποιητικές μονάδες και επιχειρήσεις με φιλικά προς το περιβάλλον μέσα μεταφοράς, η υιοθέτηση «βιώσιμων τουριστικών πρακτικών», η συμμετοχή στα Best Wine Tourism Awards
, η προώθηση της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας π.χ. μέσω της λειτουργίας των εγκαταστάσεων με ηλιακή ενέργεια κ.λπ.
Στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον της αβεβαιότητας και των διαρκών προκλήσεων και κρίσεων κάθε μορφής, η βιώσιμη ανάπτυξη είναι στρατηγικής σημασίας τόσο για την επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων, όσο και για τη συμβολή στη δημιουργία μιας κοινωνίας που διακρίνεται για τη δικαιοσύνη, την ισότητα και την ευημερία. Στο πλαίσιο αυτό, η υιοθέτηση κοινής γλώσσας για τη βιώσιμη ανάπτυξη που προσφέρει η Sustainable Development Goals -SDGs 2030 του ΟΗΕ είναι επείγουσα.
Επίσης, είναι σημαντικό να συνδεθούν όλα τα συστατικά στοιχεία της αλυσίδας της αξίας του κρασιού με σκοπό να δημιουργηθεί το ιδανικό τουριστικό προϊόν που θα ενισχύει την τοπική ταυτότητα. Για το σκοπό αυτό, θα ήταν σκόπιμο οι οινοτουριστικές εμπειρίες να βασίζονται στις τοπικές γεωργικές ποικιλίες προϊόντων, στο πολιτιστικό τοπίο και στην βιοτεχνική κληρονομιά της κάθε περιοχής. Όλα τα τουριστικά προϊόντα, που αναπτύσσονται σύμφωνα με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης (SDGs), συμβάλλουν στην βιωσιμότητα, στην προστασία του περιβάλλοντος, στη δημιουργία θέσεων εργασίας και στην οικονομική ανάπτυξη. Παράλληλα, μέσω του οινοτουρισμού, ο επισκέπτης-ταξιδιώτης έρχεται σε άμεση επαφή με τον τοπικό πολιτισμό, τον οποίο και κατανοεί καλύτερα.
References• Γεραρή, Μ.Φ. (2007). Το κρασί στην αρχαία Ελλάδα [Wine in Ancient Greece], 07.05.2007, https://www.infowine.gr/el/winepedia/enology/winemaking/?nid=362 [in Greek]
• Karafolas, S. (2007). Wine roads in Greece: A cooperation for the development of local tourism in rural areas. Journal of Rural Cooperation, 35(1), pp. 71-90.
• Μοίρα, Π. (2022). Τουρισμός. Ιστορία-Εξέλιξη-Προοπτικές [Tourism. History-Evolution, Prospects], Αθήνα: Τζιόλα [in Greek]
• Μυλωνόπουλος, Δ. (2021). Τουριστικό Δίκαιο [Tourism Law], 3 έκδοση, Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη. [in Greek]
• Mylonopoulos, D. (2022). Tourism Law in Greece, pp. 233-243, In: Torres, C., Janvier Melgosa Arcos, J-M., Jégouzo, L., Franceschelli, V. & Morandi, F. (eds). Tourism law in Europe, ESHTE, Portugal. at https://publications.eshte.pt/dir/tlie/tlie/
• Σκιαδάς, Ε. (2020). Πως γεννήθηκε η επιτυχημένη «Γιορτή Κρασιού» στο Δαφνί (1953), Τα Αθηναϊκά, 28/03/2020, στο https://www.taathinaika.gr/pos-gennithike-i-epitychimeni-giorti-krasiou-sto-dafni-1953/#_ftn1