Κείμενο
1. Εισαγωγή - Αντικείμενο μελέτης - Μεθοδολογία
Το αθλητικό δίκαιο αποτελεί ένα διατομεακό αντικείμενο δικαίου, ένα «μωσαϊκό» διαφόρων τομέων δικαίου, καθώς ζητήματά του ανακύπτουν στο πλαίσιο σχέσεων του αστικού δικαίου, του δημοσίου δικαίου, του εργατικού δικαίου, του εμπορικού δικαίου, του ευρωπαϊκού δικαίου, του ποινικού δικαίου κ.λπ. Στο σημείο αυτό έγκειται και η πολυπλοκότητα ενίοτε του αθλητικού δικαίου, αλλά και το ενδιαφέρον που προκαλεί στον νομικό κόσμο.
Αν και όχι αρκετά διαδεδομένος τομέας δικαίου στην Ελλάδα, διδάσκεται ευρέως στο εξωτερικό και απασχολεί ιδιαίτερα τόσο τον ακαδημαϊκό όσο και τον επαγγελματικό νομικό κύκλο. Ανατρέχοντας στα προγράμματα σπουδών των Πανεπιστημίων ανά την Ευρώπη θα το συναντήσουμε τόσο σε προπτυχιακό όσο και σε μεταπτυχιακό επίπεδο, στη νομική βιβλιογραφία και σε αρκετές ακόμη σύγχρονες μορφές νομικής επιστημονικής και επαγγελματικής διάδρασης.
Με την παρούσα μελέτη λοιπόν επιχειρείται η δικαιοσυγκριτική παρουσίαση όλων αυτών των σύγχρονων επιστημονικών εκφάνσεων του αθλητικού δικαίου, με τη σημείωση ότι πάντως θα ήταν εκ των πραγμάτων αδύνατο να διεκδικηθούν δάφνες απόλυτης και επικαιροποιημένης πληρότητας των σχετικών αναφορών, δεδομένων των συνεχών μεταβολών των οικείων πρωτοβουλιών ανά χώρα και ανά έτος ή εξάμηνο.
Από τη μελέτη αυτή καθίσταται εν τέλει αντιληπτό ότι το αθλητικό δίκαιο αποτελεί έναν σημαντικό τομέα δικαίου στην Ευρώπη που κερδίζει όλο και μεγαλύτερο έδαφος. Αξίζει, λοιπόν, να διεκδικήσει ο τομέας αυτός στην Ελλάδα ακόμη μεγαλύτερη αναγνώριση, προκειμένου να εξελιχθεί ως τομέας δικαίου και να συμβάλει και στην εξέλιξη του ίδιου του αθλητικού μηχανισμού στην χώρα.
2. Το αθλητικό δίκαιο ως διδασκόμενο μάθημα σε προπτυχιακό επίπεδο
Στην Ελλάδα, το αθλητικό δίκαιο διδάσκεται ως μάθημα επιλογής στο προπτυχιακό πρόγραμμα της Νομικής Σχολή του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης, στον τομέα του δημοσίου δικαίου, καθώς και στο Τμήμα Επιστήμης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισμού του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και στο Τμήμα Οργάνωσης & Διαχείρισης Αθλητισμού του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου.
Στην Γερμανία, πέραν από τις νομικές σχολές, το μάθημα του αθλητικού δικαίου διδάσκεται και σε σχολές οργάνωσης και διαχείρισης αθλητισμού, όπως στο Γερμανικό Πανεπιστήμιο Αθλητισμού στην Κολωνία (German University for Sport in Cologne) και στο Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Μονάχου (Technical University in Munich).
Συνεχίζοντας με την Ιταλία, στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, το αθλητικό δίκαιο συναντάται στο προπτυχιακό πρόγραμμα με τίτλο « Νομικός Σύμβουλος Επιχειρήσεων και Δημόσιας Διοίκησης», μέσω δύο μαθημάτων: «Δίκαιο των Δημόσιων Υπηρεσιών και του Αθλητισμού» («Diritto Dei Servizi Pubblici E Dello Sport») και «Ιδιωτικό Αθλητικό Δίκαιο» («Diritto Privato Dello Sport»).
3. Το αθλητικό δίκαιο ως διδασκόμενο μάθημα σε μεταπτυχιακό επίπεδο
Σε μεταπτυχιακό επίπεδο φαίνεται ότι μεγάλος αριθμός Πανεπιστημίων στην Ευρώπη επιλέγει να εντάξει το μάθημα του αθλητικού δικαίου στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, ή και να αφιερώσει ολόκληρο μεταπτυχιακό πρόγραμμα στο αθλητικό δίκαιο.
Στην Ελλάδα, δεν προσφέρονται μεταπτυχιακά προγράμματα αφιερωμένα αποκλειστικά στο αθλητικό δίκαιο, διδάσκεται όμως ως μάθημα επιλογής στο ΠΜΣ του Αστικού Δικαίου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Στην Αγγλία, και συγκεκριμένα στο Queen Mary Πανεπιστήμιο του Λονδίνου, το αθλητικό δίκαιο προσφέρεται ως εξειδίκευση στο πλαίσιο μεταπτυχιακής πιστοποίησης (Postgraduate Certificate) εστιάζοντας στην σχέση του αθλητικού δικαίου με την διανοητική ιδιοκτησία. Το Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, Nottingham Trent University, προσφέρει μεταπτυχιακό δίπλωμα με τίτλο «Sports Law LLM», ενώ το Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ, Sheffield Hallam University, οργανώνει ένα εξ αποστάσεως μεταπτυχιακό πρόγραμμα το οποίο φαίνεται να εστιάζει πιο πολύ στο αθλητικό δίκαιο στην πράξη και έχει τίτλο «LLM International Sports Law in Practice».
Εξειδίκευση σε μεταπτυχιακό επίπεδο προσφέρουν επίσης στην Ελβετία, το Πανεπιστήμιο του Neuchâtel, μέσω του μεταπτυχιακού προγράμματος με τίτλο «Droit du sport» και το Πανεπιστήμιο της Λοζάνης με τίτλο «International Business Law and Sports», ως περαιτέρω ειδίκευση στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού με τίτλο «LL.M. International Business Law».
Στην Γαλλία, ως μεμονωμένο μάθημα, το αθλητικό δίκαιο το συναντάμε στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού προγράμματος του Université Numérique Juridique Francophone. Επιπλέον, το αθλητικό δίκαιο έχει ενταχθεί ως εξειδίκευση σε μεταπτυχιακό επίπεδο στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης Université Paris 1 Panthéon Sorbonne, στο Πανεπιστήμιο της Λιλ και στο Πανεπιστήμιο της Μασσαλίας Aix-Marseille Université. Παράλληλα, το Πανεπιστήμιο της Λιμόζ οργανώνει το μεταπτυχιακό με τίτλο «Δίκαιο και διοίκηση των οργανισμών» («Droit et administration des organisations»), το οποίο περιλαμβάνει μαθήματα εξειδίκευσης πάνω στο αθλητικό δίκαιο και λειτουργεί ως προθάλαμος για τον δεύτερο χρόνο του μεταπτυχιακού προγράμματος με τίτλο «Δίκαιο και οικονομία του αθλητισμού» («Droit et économie du sport»). Τέλος, στο Πανεπιστήμιο της Bourgogne προσφέρεται πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών Μ2 με τίτλο «Νομικά Επαγγέλματα στον Αθλητισμό» (Professions juridiques du sport), ενώ στο Master 1 του ίδιου Πανεπιστημίου το μάθημα του αθλητικού δικαίου λαμβάνει χώρα ως προετοιμασία για την μετέπειτα εξειδίκευση του Master 2.
Όσον αφορά την Γερμανία, το Πανεπιστήμιο του Μπαϊρόιτ, University of Bayreuth προσφέρει μεταπτυχιακό πρόγραμμα που καλύπτει όλο το φάσμα του αθλητικού δικαίου. Παρόμοιο πρόγραμμα προσφέρεται και από το Ινστιτούτο αθλητικού δικαίου του Αθλητικού Πανεπιστημίου της Κολωνίας (Deutschen Sporthochschule Köln) από κοινού με το Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Justus Liebig Giessen (JLU).
Στην Ισπανία, προσφέρονται μεταπτυχιακά προγράμματα σπουδών στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο (Universidad Europea) και στο ISDE (Instituto Superior En Derecho Y Economía). Επιπλέον, στο Laliga Business School προσφέρεται μεταπτυχιακό πρόγραμμα με εξειδίκευση στο αθλητικό δίκαιο εφαρμοσμένο στην βιομηχανία του ποδοσφαίρου. Μεταπτυχιακό πρόγραμμα εστιασμένο στο αθλητικό δίκαιο στον χώρο του ποδοσφαίρου οργανώνει και το Sports Law Institute (Máster Internacional En Derecho Del Fútbol).
Στην Ιταλία, το μάθημα του αθλητικού δικαίου, διδασκόμενο στην αγγλική γλώσσα, έχει ενταχθεί στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα νομικών σπουδών του Πανεπιστημίου της Μπολόνια, ενώ παράλληλα το ίδιο Πανεπιστήμιο έχει εισάγει στο πρόγραμμα σπουδών του εργαστήριο αφιερωμένο στην διαιτησία που αφορά την επίλυση διαφορών αθλητικού δικαίου.
Τέλος τρία Πανεπιστήμια από τρεις διαφορετικές χώρες, το Πανεπιστήμιο De Montfort στο Λέστερ (De Montfort University) από το Ηνωμένο Βασίλειο, το Πανεπιστήμιο Bocconi (SDA Bocconi School of Management) στο Μιλάνο από την Ιταλία και το Πανεπιστήμιο του Neuchâtel (Université de Neuchâtel) από την Ελβετία, σε συνεργασία με το Διεθνές κέντρο μελέτης του Αθλητισμού (CIES) διοργανώνουν το FIFA Master. Στη διάρκεια του προγράμματος, οι φοιτητές έχουν την ευκαιρία να μελετήσουν το αθλητικό δίκαιο τόσο από ακαδημαϊκής, όσο και από επαγγελματικής πλευράς, σε τρεις διαφορετικές χώρες.
4. Το αθλητικό δίκαιο ως διδασκόμενο μάθημα σε σειρές σεμιναρίων
Στην Ελλάδα, το Κέντρο Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (ΚΕΔΙΒΙΜ) του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) διοργανώνει στο πλαίσιο του Προγράμματος Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης το πρόγραμμα επαγγελματικής επιμόρφωσης και κατάρτισης με τίτλο «Αθλητικό Δίκαιο».
Εν συνεχεία, όσον αφορά την Ελβετία, στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης προσφέρεται το Πιστοποιητικό Προχωρημένων Σπουδών (Certificate of Advanced Studies), με εξειδίκευση στο διεθνές αθλητικό δίκαιο απευθυνόμενο κυρίως σε επαγγελματίες νομικούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές που επιθυμούν να εμβαθύνουν τις γνώσεις τους πάνω στον μηχανισμό του αθλητικού δικαίου. Παρόμοιο πρόγραμμα προσφέρεται και από το Πανεπιστήμιο του Neuchâtel (UNINE), σε συνεργασία με το Διεθνές Κέντρο Μελέτης του Αθλητισμού [Centre International d’Etude du Sport (CIES)] και την Ελβετική Ένωση Αθλητικού Δικαίου [Association Suisse de Droit du Sport (ASDS)], με τίτλο «CAS/DAS en droit du sport». Στο διεπιστημονικό κέντρο αθλητικής έρευνας (Centre interdisciplinaire de recherche sur le sport) του Πανεπιστημίου της Λοζάνης, ερευνάται διεξοδικά ο ρόλος του δικαίου στον αθλητισμό στο ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «Δίκαιο, αθλητική ακεραιότητα και κανονισμός» (Droit, intégrité du sport et regulation). Τέλος, στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης διενεργείται σεμινάριο που αφορά τις πτυχές του ιδιωτικού δικαίου στο αθλητικό δίκαιο.
Στην Γαλλία, στο Πανεπιστήμιο του Bordeaux, έχει ενταχθεί η μελέτη του αθλητικού δικαίου ως ανεξάρτητο πανεπιστημιακό δίπλωμα (Diplôme universitaire), ένα πρόγραμμα 121 ωρών που απευθύνεται τόσο σε φοιτητές, όσο και σε επαγγελματίες νομικούς και δίνει μία πανοραμική εικόνα των διαφόρων πτυχών του αθλητικού δικαίου.
Στην Ισπανία, μεταξύ άλλων, διοργανώνεται από το Sports Law Institute ένα πρόγραμμα το οποίο εστιάζει στην συμμόρφωση στους κανονισμούς που αφορούν τον αθλητισμό (Programa ejecutivo en compliance en el deporte).
Στην Ιταλία, διοργανώνεται από την Ακαδημία Bicocca μεταπτυχιακό πρόγραμμα επιπέδου 1 με τίτλο «Αθλητικό δίκαιο και σχέσεις εργασίας στον αθλητισμό» («Diritto sportivo e rapporti di lavoro nello sport»), από το 24 ore business school στο Μιλάνο, προσφέρεται το «Master riforma del diritto sportivo», ενώ από το Sapienza Πανεπιστήμιο της Ρώμης, διοργανώνεται μεταπτυχιακό πρόγραμμα με τίτλο Diritto e Sport - La gestione dei rapporti e del fenomeno sportivo (Δίκαιο και Αθλητισμός - Η διαχείριση των σχέσεων και το αθλητικό φαινόμενο). Επιπλέον, η εταιρία Atena Alta Formazione, η οποία συνήθως αναλαμβάνει την προετοιμασία για συμμετοχή σε διαγωνισμούς δικαστών, προσφέρει επίσης πρόγραμμα εξειδίκευσης με θέμα «Αθλητικό Δίκαιο και Αθλητική Δικαιοσύνη» («Corso di alta formazione in diritto e giustizia sportive»). Τέλος, το Πανεπιστήμιο του Μιλάνο προσφέρει πρόγραμμα εξειδίκευσης θεωρίας και πράξης επί του αθλητικού δικαίου.
5. Το αθλητικό δίκαιο στη νομική βιβλιογραφία
Κάθε χρόνο εκδίδεται πληθώρα νέων νομικών βιβλίων (συγγραμμάτων, μονογραφιών, εγχειριδίων κ.λπ.) με κεντρική θεματική το αθλητικό δίκαιο.
Στην ελληνική γλώσσα μπορούν να αναφερθούν, μεταξύ άλλων, τα εξής βιβλία αθλητικού δικαίου των τελευταίων ετών:
- Κ. Χριστοδούλου, Αθλητικό δίκαιο, Νομική Βιβλιοθήκη, 2023
- Β. Οικονόμου, Αθλητισμός για όλους, Εξασφάλιση του δικαιώματος της ατομικής αξιοποίησης, Νομική Βιβλιοθήκη, 2023
- Δ. Παναγιωτόπουλος, Αθλητικό σωματείο - Ειδικό αθλητικό δίκαιο Lex Sportiva, Νομική Βιβλιοθήκη, 2022
- Χ. Σταμέλος, Εισαγωγή στο δίκαιο του αθλητισμού Ελλάδας και Κύπρου, Νομική Βιβλιοθήκη, 2023
- Γ. Λιανός, Αθλητικό αυτοδιοίκητο, Νομική Βιβλιοθήκη, 2020
Εν συνεχεία, στην αγγλική γλώσσα μπορούν να αναφερθούν, μεταξύ άλλων, τα εξής βιβλία αθλητικού δικαίου των τελευταίων ετών:
- M. Mitten/T. Davis/B. Osborne/N. J. Duru, Sports law: governance and regulation, Aspen Publishing, 2024
- M. Imbriševic, Sport, law and philosophy, Routledge, 2023
- B. Hessert, Sports investigations law and the ECHR: collection, use and exchange of intelligence, Routledge, 2023
- W. Champion, Sports law in a nutshell (Nutshells) 6th Edition, West Academic Publishing, 2022
- G. Pearson, A new agenda for football crowd management: reforming legal and policing responses to risk, Palgrave Macmillan, 2022
- T. Davis/N. Duru, Understanding sports law, Carolina Academic Press, 2022
- M. W. Pollick, Introduction to legal and ethical issues in sport, Cognella Academic Publishing, 2022
- J. A.R. Nafziger/R. Gauthier, Handbook on international sports law, Edward Elgar Publishing Ltd, 2022
- J. O. Spengler/P. M. Anderson/D. P. Connaughton/T. A. Baker, Introduction to sport law with case studies in sport law, 3rd Edition, Human Kinetics, 2022
- D. Heitner, How to play the game: what every sports attorney needs to know, American Bar Association, 2022
- S. F. Ross, Advanced introduction to global sports law, Elgar, 2021
- L. Dasgupta, Doping in non-olympic sports: challenging the legitimacy of WADA?, Routledge, 2021
- A. Lewis KC/J. Taylor KC, Sport: law and practice, Bloomsbury Professional, 4th edition, 2021
- A. Moorman, Sport law, Routledge, 2020
- R. Yasser/J. McCurdy/C. P. Goplerud/M. Weston, Sports law: cases and materials, Carolina Academic Press, 2020
- A. M. Moorman/L. Sharp/C. Claussen, Sport law: a managerial approach, Routledge, 2020
- A. Cattaneo/R. Parrish, Sports law in the European Union, Wolters Kluwer, Alphen aan den Rijn, 2020
Παράλληλα, στη γαλλική γλώσσα μπορούν να αναφερθούν, μεταξύ άλλων, τα εξής βιβλία αθλητικού δικαίου των τελευταίων ετών:
- A. Astier/F. Berger/M. Demir/C. Saby, Sport et droit public, Mare Martin, 2024
- D. Poracchia/F. Rizzo/J.-M. Marmayou/F. Buy, Droit du sport, LGDJ, 2023
- D. Löhrer/M. Touzeil-Divina, Droit(s) du basket-ball: actes du colloque du marathon du droit de pau (Volume 39), Éditions l'Épitoge, 2023
- S. Thiam/J.-M. Marmayou/F. Rizzo, Le statut juridique du footballeur mineur, PU Aix-Marseille, 2023
- G. Rabu, Pour une réforme du code du sport, PU Aix-Marseille, 2023
- M. Peltier, Droit du sport, Bréal, 2022
- K. Adyel, Tribune sur le droit du sport en droit comparé: cadre législatif, règlementaire et enjeux économiques, éditions Universitaires Européennes, 2022
- P.-X. Chomiac de Sas, Fiches de droit et des métiers de l'esport, LGDJ, 2022
- J.-R. Cognard, Les contrats de travail dans le sport et l'e-sport, Juris editions, 2022
- T. Vassine, Agent sportif: Guide juridique pratique, Enrick, 2021
- C. Encarnacao, Le droit de l'esport: Le guide, BREAL, 2021
- S. Nafissi, La tierce propriété des droits économiques dans le football professionnel ("TPO"): Aspects contractuels et réglementaires, Stampfli, 2021
- X. Aumeran, Les transferts des sportifs dans un monde globalisé, LexisNexis, 2021
- G. Brunaux, Les contentieux du jeu video, Mare & Martin, Le Kremlin-Bicêtre, 2021
- C. Chaussard/C. Fortier/D. Jacotot, Le sport au carrefour des droits, Mélanges en l’honneur de Gérald Simon, LexisNexis, 2021
- F. Buy/J.-M. Marmayou/D. Poracchia/F. Rizzo, Droit du sport, 6e édition, LGDJ, Lextenso, 2020
- C. Legendre, La coordination du mouvement sportif international et des ordres juridiques étatiques et supra-étatiques, LGDJ, 2020
- G. Rabu/A. Lepage/F. Rizzo, Sport et droit du numérique, PU Aix-Marseille, 2020
- F. Hoffmann/C. Pros-Phalippon, Le contentieux du sport et des manifestations sportives: sport et droit public: 1 partout, Mare Martin, 2020
- F. Atcho/J. Brzenczek/Y. Petit, Phénomène sportif et droit public, Presses Universitaires de Nancy, 2020
- (éditions) Dalloz, Code du sport 2020-2021 annoté et commenté, 15e édition, 2020
Συνεχίζοντας, στη γερμανική γλώσσα μπορούν να αναφερθούν, μεταξύ άλλων, τα εξής βιβλία αθλητικού δικαίου των τελευταίων ετών:
- K. Schafer, Competitive balance als rechtfertigung von wettbewerbsbeschrankungen im sport, Nomos Verlagsgesellschaft, 2024
- R. Fahlteich, Der idealverein als rechtsform fur professionelle sportunternehmungen: eine verbands- und steuerrechtliche betrachtung, Nomos Verlagsgesellschaft, 2023
- M. Wellerdick, Compliance im amateursport: notwendigkeit und grenzen konkreter massnahmen zur einhaltung staatlicher und verbandlicher regeln im verein, Nomos Verlagsgesellschaft, 2023
- J. Hofer, Die assistenztrainer im lizenzfussball: eine einordnung aus arbeitsrechtlicher sicht, Nomos Verlagsgesellschaft, 2023
- T. Hahn, Rechtliche zulassigkeit von salary caps im fussballsport, Nomos Verlagsgesellschaft, 2022
- C. Baumann-Mandl, Stadionbesucher und stadionsicherheit, Nomos Verlagsgesellschaft, 2022
- S. Knauer, Das recht der spielervermittlung im deutschen berufsfussball, Nomos Verlagsgesellschaft, 2022
- M. Bohm, Gewaltpravention im umfeld von fussballspielen, Nomos Verlagsgesellschaft, 2022
- F. Bohm, Zulassung und teilnahme an olympischen und paralympischen spielen als rechtsproblem, Nomos Verlagsgesellschaft, 2022
- M. Schimke, Beck'sches formularbuch sportrecht gebundene ausgabe, C.H.Beck, 2021
- A. Poth, Die umsetzung von compliance-richtlinien in internationalen sportverbanden und die rechtliche wirkung fur deren nationale mitglieder, Nomos Verlagsgesellschaft, 2021
- A. M. Partikel, Formularbuch für sportverträge: vereine und gesellschaften, dienst- und arbeitsverhältnisse, sportanlagen, sportdienstleistungen, veranstaltungen, medienrechte, werbung, merchandising, sponsoring gebundene ausgabe, C.H. Beck, 2021
- L. F. Axer, Beweisanforderungen in der internationalen sportschiedsgerichtsbarkeit vor dem court of arbitration for sport CAS, Nomos Verlagsgesellschaft, 2021
- N. Breucker, Der schiedsrichter im deutschen profifussball als arbeitnehmer, Nomos Verlagsgesellschaft, 2021
- B. Pfister/J. Fritzweiler/T. Summerer, Praxishandbuch sportrecht gebundene ausgabe, C.H. Beck, 2020
- W. Fussballverband, Integritat und compliance im sport - internationale bezuge des sports und des sportrechts - schiedsrichter im recht, Nomos Verlagsgesellschaft, 2020
- S. Steinitz, Die notwendigkeit der umgestaltung deutscher sportschiedsgerichtsbarkeit, Nomos Verlagsgesellschaft, 2020
Επιπλέον, στην ισπανική γλώσσα μπορούν να αναφερθούν, μεταξύ άλλων, τα εξής βιβλία αθλητικού δικαίου των τελευταίων ετών:
- Y. R. Matute, El arbitraje internacional deportivo: la acción de nulidad, el reconocimiento y la ejecución de los laudos arbitrales del CAS/TAS, Aranzadi, 2023
- J. L. Pérez Triviño, La superliga: El desafío al modelo europeo del deporte, Editorial Hexis, 2023
- Z. F. Fernández/K. L. P. Zambrana, Desafíos y perspectivas del derecho y la gestión del deporte en el siglo XXI, Editorial Dykinson, S.L., 2023
- L. N. Arias, Arbitraje y deporte femenino, Editorial Dykinson, S.L., 2023
- J. L. Carretero Lestón, Breve historia del derecho deportivo español (1941-1990), Editorial Reus, 2023
- A. M. Garrido/I. Jiménez Soto, Desarrollo reglamentario de la ley del deporte: algunas cuestiones, Editorial Reus, 2023
- A. M. Garrido, Cuestiones de derecho del deporte, Editorial Reus, 2023
- A. M. Garrido, Temas de actualidad en derecho del deporte y en gestión de entidades deportivas, Editorial Reus, 2023
- L. M. Hita, El agente del deportista, Aranzadi, 2022
- A. M. Garrido, Comentarios a la ley antidopaje, Editorial Reus, 2022
- A. Palomar Olmeda/C. Pérez González, Derecho deportivo, 3a edición, Tirant Lo Blanch, 2022
- A. M. Garrido, Nuevos estudios sobre el proyecto de ley del deporte, Editorial Reus, 2022
- A. M. Garrido, Comentarios al proyecto de ley del deporte, Editorial Reus, 2022
- A. M. Garrido/E. B. Pereira, Marco legal y retos de la gestión deportiva, Editorial Reus, 2022
- C. J. Correcher Mato, La tributación de las entidades deportivas privadas sin fines lucrativos en el impuesto sobre sociedades, Editorial Reus, 2022
- E. Atienza Macías, Las respuestas del derecho a las nuevas manifestaciones de dopaje en el deporte, Dykinson SL, 2020
- A. M. Garrido, Estudios de derecho deportivo Editorial Reus, 2020
- A. M. Valiño Arcos, Estudios sobre el deporte federado en la comunitat valenciana, Editorial Reus, 2020
- F. J. Orts Delgado/J. Hontangas Carrascosa/J. A. Mestre Sancho, Fomento municipal del deporte federado, Editorial Reus, 2020
- J. B. Vera, Derecho para el deporte, Editorial Reus, 2020
- J. L. Fernández Fernández/R. López Martínez, Fútbol responsible, Editorial Reus, 2020
- J. L. Carretero Lestón, Cuestiones jurídico-deportivas, Editorial Reus, 2020
- J. R. Ten/A. M. Garrido, Régimen jurídico de los deportistas menores de edad, Editorial Reus, 2020
- M. P. Martín Zamora/L. A. Malvárez Pascual, Régimen fiscal y contable de los derechos federativos en el ámbito del fútbol professional, Editorial Reus, 2020
Τέλος, στην ιταλική γλώσσα μπορούν να αναφερθούν, μεταξύ άλλων, τα εξής βιβλία αθλητικού δικαίου των τελευταίων ετών:
- M. Mazzuca, Studi sulle responsabilità degli enti sportivi, Edizioni Scientifiche Italiane, 2023
- G. Liotta/L. Santoro, Lezioni di diritto sportive, Giuffrè, 2023
- C. Gagliardi, La tutela delle identità religiose nel sistema sportivo problematiche giuridiche, Pellegrini, 2023
- G. Stendardo, Il giurista entra in campo, Giappichelli, 2023
- M. Di Masi, Istituzioni di diritto sportivo per Scienze motorie e sportive, Giappichelli, 2023
- U. Spicocchi/F. De Nardo/U. Salines, La riforma dello sport, Raf (Ascoli Piceno), 2023
- M. C. Dalbosco, Risvolti operativi della riforma dello sport. Indicazioni per proseguire le attività rivolte a professionisti ed enti sportivi dilettantistici, Maggioli Editore, 2023
- M. Sanino, Giustizia sportiva, 2a edizione, Wolters Kluwer, CEDAM, 2022
- A. Tatafiore/P. Di Salvatore, Diritto sportivo, Wolters Kluwer, 2022
- V. Zambrano, Sport e rivoluzione digitale, Wolters Kluwer, CEDAM, 2022
- E. Battelli, Diritto privato dello sport, 2a edizione, G. Giappichelli Editore, 2021
- L. Buscema, Diritto dello sport, Profili giuspubblicistici, G. Giappichelli Editore, 2021
- A.-G. Parisi, Manuale di diritto dello sport, G. Giappichelli Editore, 2021
- G. Cassano/A. Catricalà, Diritto dello sport, Maggioli Editore, 2020
6. Το αθλητικό δίκαιο σε νομικά περιοδικά
Παράλληλα, τα συνεχώς εξελισσόμενα δρώμενα του αθλητισμού οδηγούν στην έκδοση νομικών περιοδικών στο αντικείμενο του αθλητικού δικαίου.
Ενδεικτικά αναφέρονται τα εξής:
Στην ελληνική γλώσσα κυκλοφορεί το τετραμηνιαίο νομικό περιοδικό Αθλητισμός & Δίκαιο.
Στην αγγλική γλώσσα το International Sports Law Journal (ISLJ), το International Sports Law Review Pandektis καθώς και εκείνο του Πανεπιστημίου του Γουέστμινστερ Entertainment And Sports Law Journal.
Στην γαλλική γλώσσα το Cahiers de Droit du Sport και το Jurisportiva - Le média qui allie Sport & Droit.
Στην γερμανική γλώσσα το Zeitschrift Für Sport und Recht (SpuRt) και το Sportrecht und E-Sportrecht in der Praxis (SpoPrax).
Στην ισπανική γλώσσα το πιο δημοφιλές είναι το Revista Aranzadi de Derecho del Deporte y el Entretenimiento, αλλά και το περιοδικό Revista Juridica Laliga και εκείνο της Ισπανικής Ένωσης Αθλητικού Δικαίου (Asociación Española de Derecho Deportivo).
Στην ιταλική γλώσσα το Rivista di Diritto ed Economia dello Sport (RDES), το La Rivista Giuridica del Diritto dello Sport και το μηνιαίο Rassegna di Diritto ed Economia dello Sport.
7. Το αθλητικό δίκαιο σε εικονικές δίκες
Πέραν του θεωρητικού επιπέδου, δίνεται η ευκαιρία στους φοιτητές των νομικών σχολών να συμμετάσχουν σε εικονικές δίκες.
Κυριότερες αυτών είναι το Sports Arbitration Moot (SAM), και το Sports Law Arbitration Moot, οι τελικοί γύροι των οποίων λαμβάνουν χώρα στην Μαδρίτη της Ισπανίας και στο αθλητικό διαιτητικό δικαστήριο (CAS) που βρίσκεται στη Λοζάνη αντίστοιχα, και τα οποία απευθυνόμενα σε φοιτητές νομικής επικεντρώνονται σε διαφορές αθλητικού δικαίου και την επίλυσή τους μέσω διαιτησίας. Επιπλέον, το The Football Moot εστιάζει στο αθλητικό δίκαιο εφαρμοσμένο στον χώρο του ποδοσφαίρου.
8. Το αθλητικό δίκαιο σε ψηφιακό περιβάλλον
Ενδιαφέρον παρουσιάζει η πλατφόρμα Droitdusport.com που προσφέρει διαφορετικές συνδρομές, οι οποίες περιλαμβάνουν βάσεις δεδομένων με νομικό περιεχόμενο (νομολογία, αρθρογραφία, νομοθεσία κλπ.) αποκλειστικά στο αθλητικό δίκαιο. Παρόμοιο περιεχόμενο έχει και η πλατφόρμα Olympialex η οποία έχει δημιουργηθεί από Ιταλούς επιστήμονες με εξειδίκευση στο αθλητικό δίκαιο. Μάλιστα, αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό και η ύπαρξη της Ένωσης Αθλητικών Δικηγόρων της Ιταλίας, ένα γεγονός που καταδεικνύει την σημασία που δίνεται στο αθλητικό δίκαιο στην γειτονική χώρα.
Παράλληλα, στο διαδίκτυο υπάρχει διαθέσιμο το μηνιαίο γαλλικό podcast Droit au Sport με ενημερώσεις και σχολιασμό που αφορούν το αθλητικό δίκαιο.