Η πώληση ζώων στο διαδίκτυο βάσει της EU Digital Services Act και το ευρωπαϊκό μητρώο εκτροφέων ζώων συντροφιάς

Ομάδα Εργασίας
Ειρήνη Βαρεμένου (Προπτυχιακή Φοιτήτρια Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.)
Αικατερίνη-Μαρία Ζάραγκα (Προπτυχιακή Φοιτήτρια Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.)
Δανάη Κουτσόκερα (Προπτυχιακή Φοιτήτρια Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.)
Βασιλική Μαρία Μπόζια (Προπτυχιακή Φοιτήτρια Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.)
Iana Nazarenko (Προπτυχιακή Φοιτήτρια Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.)
Λουκία Νικολαΐδου (Προπτυχιακή Φοιτήτρια Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.)
Επιβλέπων: Λέντζης Δημοσθένης (Επίκουρος Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου Νομικής Σχολής Α.Π.Θ.)
1. Εθνικό δίκαιο
I. Το πλαίσιο πώλησης ζώων συντροφιάς στην Ελλάδα
Τα ζώα όχι μόνο έχουν βιολογικούς μηχανισμούς, τέτοιους ώστε να νιώθουν συναισθήματα, να θυμούνται και να βιώνουν πόνο, αλλά αποτελούν αναντικατάστατα στοιχεία του φυσικού κόσμου και αναπόσπαστο τμήμα του ανθρώπινου πολιτισμού. Η στενή σύνδεση του ανθρώπου με τα ζώα οδήγησε στη γέννηση ηθικής υποχρέωσης σεβασμού προς αυτά. Ο επαναπροσδιορισμός της σχέσης του ανθρώπου με τα ζώα, και δη με τα ζώα συντροφιάς, σε συνδυασμό με τις σύγχρονες αντιλήψεις που τα αναγνωρίζουν ως όντα άξια προστασίας, οδηγεί στην αναγωγή των τελευταίων σε ιδιαίτερο αντικείμενο του Δικαίου.
Η Συνθήκη της Λισαβόνας, τροποποιώντας τη Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αναγνωρίζει για πρώτη φορά τα ζώα ως ευαίσθητα όντα, τα οποία μπορούν να αντιληφθούν και να αισθανθούν, ενώ παράλληλα, οι νομοθεσίες πολλών κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν πάψει να τα ταυτίζουν με τα «πράγματα» υπό την έννοια του εμπράγματου δικαίου.
Στον ελληνικό Αστικό Κώδικα, το μοναδικό έμβιο ον που αναγνωρίζεται ως υποκείμενο δικαίου με δικαιώματα και δυνατότητα δικαστικής προστασίας είναι ο άνθρωπος. Τα ζώα, παρότι έμβια όντα, εντάσσονται ακόμη στην κατηγορία των πραγμάτων, αποτελώντας αντικείμενα δικαίου επί των οποίων δύναται να συσταθούν εμπράγματα δικαιώματα όπως αυτό της κυριότητας. Η εν λόγω προσέγγιση είναι μάλλον αναχρονιστική και δεν λαμβάνει υπόψη της υπάρχουσες τάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Το άρθρο 2 παρ. 1 του Ν. 4830/2021 ορίζει ότι «ζώο» είναι κάθε έμβιος οργανισμός που συναισθάνεται και κινείται σε ξηρά, αέρα και θάλασσα ή οποιοδήποτε άλλο υδατικό οικοσύστημα ή υγροβιότοπο.
Κρίσιμο είναι να επισημανθεί ότι η παρ. 3 του ίδιου άρθρου διακρίνει ως ειδικότερη κατηγορία τα «ζώα συντροφιάς». Ως «ζώο συντροφιάς» νοείται κάθε ζώο που συντηρείται ή που προορίζεται να συντηρηθεί από τον άνθρωπο, κυρίως εντός της οικίας του, για λόγους φιλοζωίας ή σχετικούς προς αυτόν, οι σκύλοι βοήθειας, οι σκύλοι εργασίας καθώς και τα ζώα θεραπείας, ενώ, παράλληλα, χρήζει αποσαφήνισης ότι τα ζώα άγριας πανίδας δεν δύναται να συγκαταλεχθούν στη σχετική κατηγορία. Αναφορικά με την ιδιοκτησία, το άρθρο 2 παρ. 4 του Ν. 4830/2021, θεωρεί ως «δεσποζόμενο ζώο συντροφιάς» αυτό που έχει ιδιοκτήτη, εν αντιθέσει με το «αδέσποτο» που στερείται ενός αλλά δύναται να περιέλθει σε κατάσταση δεσποζόμενου μέσω της διαδικασίας της υιοθεσίας. Η διάκριση μεταξύ δεσποζόμενων και αδέσποτων ζώων με μόνο κριτήριο την ύπαρξη ιδιοκτησιακού καθεστώτος έχει καταστεί απλούστερη με τον Ν. 4830/2021 συγκριτικά με τις προϊσχύουσες διατάξεις. Τα αυστηρά όρια που έθετε ο Ν. 4039/2012 έχουν αμβλυνθεί, χωρίς να επηρεάζονται από την επέλευση τυχαίων γεγονότων, όπως ορίζονταν σε εκείνον.
Ο «ιδιοκτήτης» είναι, με τη σειρά του, το φυσικό πρόσωπο που διατηρεί ζώο συντροφιάς, επιβλέποντας και φροντίζοντάς το, ιδίως μέσα στην οικία του, και που αναγράφεται ως τέτοιος στο σχετικό έγγραφο ταυτοποίησης του ζώου.
Η πώληση ζώων συντροφιάς στην Ελλάδα υλοποιείται κάτω από ειδικές προϋποθέσεις του ανωτέρω νόμου, οι οποίες συνοδεύουν και εξειδικεύουν το κοινό δίκαιο της πώλησης που προβλέπεται στα άρθρα 513 έως 573 του Αστικού Κώδικα. Σκοπός της εξειδίκευσης αυτής είναι τόσο η πληρέστερη και σφαιρικότερη προστασία των ζώων συντροφιάς, μέσω της διαμόρφωσης ενός πλαισίου υπευθυνότητας ως προς την ιδιοκτησία, όσο και η δραστική αντιμετώπιση του ζητήματος της πληθώρας αδέσποτων ζώων συντροφιάς που παρατηρείται στη χώρα μας. Οι προϋποθέσεις που περιορίζουν την πώληση ζώων συντροφιάς βρίσκονται σε συμφωνία και με τους σκοπούς της ενωσιακής νομοθεσίας. Η τελευταία προσπαθεί να συμβιβάσει την ελεύθερη κυκλοφορία των αγαθών, την προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας και της ασφάλειας των τροφίμων, με την καλή μεταχείριση και την υγεία των ζώων καθώς και την προστασία τους από συναισθήματα αγωνίας και καταστάσεις πόνου.
Στον Ν. 4830/2021 υπάρχουν και διατάξεις για την εκτροφή και την αναπαραγωγή των ζώων συντροφιάς. Σε αυτές (άρθρο 8) επισημαίνεται ότι οι επιχειρήσεις εμπορίας ζώων συντροφιάς, ήτοι οι πιστοποιημένοι επαγγελματίες, καθώς και οι ερασιτέχνες εκτροφείς σκύλων ή γατών, ήτοι οι αδειοδοτημένοι εκτροφείς ή ιδιοκτήτες, οφείλουν να τηρούν όλους τους σχετικούς κανόνες που έχουν τεθεί με τον κατ’ εξουσιοδότηση Κανονισμό (ΕΕ) 2019/2035 με σκοπό την ευζωία, την ασφάλεια και την κτηνιατρική περίθαλψη των ζώων που προορίζονται προς πώληση. Καθίσταται λοιπόν ξεκάθαρο, αρχής γενομένης με τον σχετικό νόμο, ότι τα ζώα συντροφιάς δεν αποτελούν αποκλειστικά μέσα προσπόρισης εσόδων μέσω της πώλησης τους, αλλά αντιθέτως εκάστη επιχείρηση εμπορίας και έκαστος εκτροφέας οφείλει να τηρεί τις απαραίτητες προδιαγραφές που τίθενται προς υπεράσπιση και προστασία τους. Αξιοσημείωτο είναι ότι σε πληθώρα διατάξεων του νόμου πραγματοποιείται ειδική αναφορά σε δύο υποκατηγορίες ζώων συντροφιάς, αυτές των σκύλων και γατών, βάσει της οποίας τα προαναφερθέντα ζώα πρέπει να διαθέτουν, επιπροσθέτως των λοιπών προϋποθέσεων, ενημερωμένο ηλεκτρονικό βιβλιάριο υγείας και διαβατήριο. Η διάκριση των δύο υποκατηγοριών φαντάζει εύλογη, λόγω της δημοφιλίας των σκύλων και γατών ως ζώων συντροφιάς, γεγονός που καθιστά απαραίτητη την διαμόρφωση ενός πιο εξειδικευμένου πλαισίου.
Αναφορικά με την πώληση των ζώων συντροφιάς όπως προβλέπεται στον Ν. 4830/2021, δύο είναι τα ζητήματα που προκαλούν εντύπωση. Το πρώτο είναι ότι ο νόμος επικεντρώνεται περισσότερο στην πρόβλεψη περιορισμών, απαριθμώντας τους τρόπους υπό τους οποίους απαγορεύεται να λάβει χώρα η πώληση, παρά στην εισαγωγή θετικών προβλέψεων. Με αυτή την επιλογή του νομοθέτη δύναται να συναχθούν a contrario οι συνθήκες υπό τις οποίες μπορεί να πραγματοποιηθεί η πώληση ζώων συντροφιάς. Το δεύτερο ζήτημα, το οποίο εθίγη συνοπτικά και ανωτέρω, είναι ότι σε ορισμένες απαγορευτικές διατάξεις πώλησης, ο νομοθέτης προβαίνει σε ειδική και περιοριστική αναφορά δύο ειδών ζώων συντροφιάς, αυτών του σκύλου και της γάτας, οδηγώντας εξ αντιδιαστολής στο συμπέρασμα ότι για τα λοιπά ζώα συντροφιάς επιτρέπονται οι σχετικοί τρόποι πώλησης. Αναλυτικότερα, τονίζεται στον νόμο ότι είναι ανεπίτρεπτη η πώληση σκύλων και γατών σε υπαίθριους δημόσιους χώρους και αγορές, καθώς και σε ηλεκτρονικά καταστήματα, με την εξαίρεση των νόμιμων επιχειρήσεων εμπορίας. Ο διαχωρισμός αυτός των ζώων συντροφιάς σε υποκατηγορίες ίσως εξηγείται με τον περαιτέρω συλλογισμό ότι ορισμένα ζώα συντροφιάς, όπως είναι λόγου χάρη τα κουνέλια ή τα ψάρια σε ενυδρείο, πωλούνται ακόμη υπό τις απαγορευτικές συνθήκες που προβλέπονται για τους σκύλους και τις γάτες. Περαιτέρω εξειδίκευση γίνεται για τα ακρωτηριασμένα σκυλιά, η πώληση των οποίων θα περιελάμβανε παράδοση πράγματος ελλείψει συνομολογημένης ιδιότητας· η πώλησή τους απαγορεύεται εξ υπαρχής. Αντίθετα με τα προαναφερθέντα, καθολική είναι η αναφορά στα ζώα συντροφιάς σε σχέση με το όριο ηλικίας από τη συμπλήρωση του οποίου και ύστερα δύναται να διατεθούν προς πώληση, το οποίο τίθεται στις δώδεκα (12) εβδομάδες.
Ως προς τα μέσα που μπορούν να αξιοποιηθούν προς πληροφόρηση των ενδιαφερομένων για την πώληση ζώων συντροφιάς, ήτοι αγγελίες, ιστοσελίδες, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διαφημίσεις και τοιχοκολλήσεις, ο νομοθέτης και πάλι περιορίζεται στην αποκλειστική αναφορά σκύλων και γατών, ενώ παράλληλα επιβάλλει και έναν νέο περιορισμό, δίνοντας τη δυνατότητα μόνο στις επιχειρήσεις εμπορίας ζώων συντροφιάς να υποβάλλουν σχετικές αγγελίες πώλησης σε έντυπα, υπό τη συνοδεία και της σχετικής προειδοποίησης που αποσκοπεί στην προαγωγή της υπεύθυνης ιδιοκτησίας. Άξια αναφοράς και σε σύμπλευση με τη σύγχρονη αντιμετώπιση των ζώων ως όντων άξιων προστασίας από βάρβαρες πρακτικές είναι η απαγόρευση έντυπων, διαδικτυακών ή άλλων αγγελιών για ζευγάρωμα ζώων συντροφιάς.
Από τον Ν. 4830/2021, ο οποίος συμπληρωματικά με τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα διαμορφώνει το πλαίσιο της πώλησης ζώων συντροφιάς, διαφαίνεται η κλίση του νομοθέτη προς υιοθέτηση στρατηγικών που συμβαδίζουν με τις αξίες ενός σύγχρονου ευρωπαϊκού κράτους, το οποίο σέβεται και προστατεύει τα ζώα συντροφιάς, προάγοντας παράλληλα την υπεύθυνη ιδιοκτησία, με ευεργετική επίδραση στην αντιμετώπιση του ζητήματος των αδέσποτων ζώων στη χώρα. Η αναγωγή των ζώων συντροφιάς σε όντα αναντικατάστατα, μη εξυπηρετούντα οικονομικούς σκοπούς (όπως τα ζώα που χρησιμοποιούνται στην κτηνοτροφία), υπαγόμενα σε ιδιαίτερο νομικό καθεστώς επιβεβαιώνεται και από την αδυναμία του πωλητή να αντιτάξει την αντικατάσταση αντί της αποζημίωσης λόγω πώλησης ζώου φέροντος πραγματικό ελάττωμα. Τα ζώα συντροφιάς, προοριζόμενα να δημιουργήσουν εξατομικευμένους συναισθηματικούς δεσμούς με τους ανθρώπους, είναι μοναδικά και, ως εκ τούτου, αδύνατο να αντικατασταθούν.
Άξιο επισήμανσης είναι ότι στον Ν. 2017/1992 και συγκεκριμένα στο άρθρο 6 αυτού αναφέρεται η απαγόρευση πώλησης ζώου συντροφιάς σε ανήλικο που δεν έχει συμπληρώσει το 16ο έτος της ηλικίας του, χωρίς την προηγούμενη συγκατάθεση των γονέων ή κηδεμόνων του. Η διάταξη αυτή συμβαδίζει με το γενικότερο αίσθημα υπευθυνότητας που συνοδεύει τη σύμβαση πώλησης των ζώων συντροφιάς, όπως προβάλλεται και μέσω του Ν. 4830/2021, καθώς ένας ανήλικος δεν δύναται να ανταποκριθεί καταλλήλως στις ανάγκες που συνοδεύουν ένα ζώο συντροφιάς. Προς επίρρωση της επιδίωξης του νομοθέτη για καταστολή δραστηριοτήτων που οδηγούν σε υποβάθμιση της ευζωίας σκύλων και γατών θεσμοθετείται η νεοπαγής ρύθμιση του άρθρου 8 παρ. 10 του Ν. 4830/2021, η οποία απαγορεύει την έκθεσή τους σε καταστήματα πώλησης ειδών συντροφιάς.
Ένα κρίσιμο ζήτημα ως προς την πώληση των ζώων συντροφιάς είναι αυτό του διαδικτυακού χώρου. Ο νομοθέτης αποπειράται να οριοθετήσει το πλαίσιο της πώλησης στο δυσχερώς ελεγχόμενο περιβάλλον του διαδικτύου μέσω της θέσπισης αυστηρών προϋποθέσεων. Σύμφωνα με το άρθρο 3 της Οδηγίας 2019/771 για ορισμένες πτυχές, πιο συγκεκριμένα τις ψηφιακές συμβάσεις πώλησης αγαθών, τα κράτη-μέλη δύνανται να αποκλείουν από το πεδίο εφαρμογής της οδηγίας τις συμβάσεις πώλησης για ζώντα ζώα, αποσυνδέοντας τα ζώα συντροφιάς από τη θεώρησή τους ως καταναλωτικά προϊόντα. Στον Ν. 4830/2021 προβλέπεται το δικαίωμα ανάρτησης αγγελιών πώλησης σε ιστοσελίδες και μέσα κοινωνικής δικτύωσης μόνο για τις νομίμως λειτουργούσες επιχειρήσεις εκτροφής και εμπορίας και για τους αδειοδοτημένους εκτροφείς. Στην αγγελία θα πρέπει να επισημαίνονται ορισμένα κρίσιμα στοιχεία, όπως είναι αυτά του αριθμού σήμανσης του ζώου, του αριθμού έγκρισης της επιχείρησης ή του εκτροφέα, καθώς και τα στοιχεία του πωλητή.
Η ειδικότερη αναφορά ως προς τις αγγελίες πώλησης μέσω Διαδικτύου καθίσταται απαραίτητη λόγω της πληθώρας πωλήσεων που πραγματοποιούνται στο ψηφιακό περιβάλλον, γεγονός που ευνοείται αφενός από την ευκολία διάθεσης που προσφέρει το μέσο και αφετέρου από την ανωνυμία που μπορεί να εγγυηθεί.
Από το εγχώριο νομοθετικό πλαίσιο της πώλησης ζώων συντροφιάς γίνεται αντιληπτό ότι κρίσιμος παράγοντας προκειμένου να αποφευχθούν περιστατικά παρανομίας είναι η ταυτοποίηση αφενός των ζώων συντροφιάς (ιδίως σκύλων και γατών) και αφετέρου του ιδιοκτήτη, καθώς και ο αριθμός έγκρισης του εκτροφέα. Η σχετική ηλεκτρονική σήμανση και καταγραφή των ζώων συντροφιάς δύναται να διαμορφώσει ένα αυστηρό και προστατευτικό πλαίσιο για την ισόβια διασφάλιση της καλής μεταχείρισης των ζώων συντροφιάς, καθώς εν δυνάμει αποτρέπει το φαινόμενο της εγκατάλειψης δεσποζόμενων ζώων, λειτουργώντας παράλληλα ως βασικό εποπτικό εργαλείο.
Πέραν της ταυτοποίησης, η οποία μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά ως προληπτικό μέτρο προστασίας των ζώων συντροφιάς, απειλούνται επίσης υψηλά πρόστιμα και κυρώσεις για παραβάσεις που σχετίζονται με παράνομες πωλήσεις. Οι προβλεπόμενες στο νόμο ποινικές και διοικητικές κυρώσεις δύναται να καταστείλουν συμπεριφορές που παραβιάζουν το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο και αποσκοπούν αποκλειστικά στην προσπόριση κέρδους, αδιαφορώντας για την ευζωία των ζώων συντροφιάς και υποβαθμίζοντας τον ιδιαίτερο δεσμό που υφίσταται μεταξύ αυτών και του ανθρώπου.
II. Εθνικό Μητρώο Ζώων Συντροφιάς
Μια άλλη ιδιαίτερα σημαντική πτυχή του Ν. 4830/2021 είναι η πρόβλεψη για τη δημιουργία και θέση σε λειτουργία του Εθνικού Μητρώου Ζώων Συντροφιάς (ΕΜΖΣ) και των Yπομητρώων του. Πρόκειται, ειδικότερα, για μια ψηφιακή βάση καταγραφής των ζώων συντροφιάς που αποβλέπει στη διευκόλυνση της εφαρμογής των λοιπών προβλέψεων του Ν. 4830/2021. Απώτερος σκοπός είναι η εξασφάλιση της ευζωίας και της προστασίας τόσο τον δεσποζόμενων όσο και των αδέσποτων ζώων, αλλά και η υπεύθυνη κατοχή και ο αποτελεσματικός έλεγχος των ιδιοκτητών, μέσω της μέριμνας για αρμονική σύμπραξη μιας σειράς κρατικών υπηρεσιών. Φορέας υλοποίησης του έργου είναι το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με την ευθύνη παραγωγικής λειτουργίας να ανατίθεται στη Γενική Γραμματεία Πληροφοριακών Συστημάτων Δημόσιας Διοίκησης (ΓΓΠΣΔΔ). Ο καθαρός προϋπολογισμός του έργου ανέρχεται στο ποσό των 2,5 εκατομμυρίων, ενώ ο ακαθάριστος υπολογίζεται στα 3,12 εκατομμύρια.
Οι πιστοποιημένοι χρήστες του ΕΜΖΣ απαριθμούνται στο άρθρο 4 παρ. 2 του Ν. 4830/2021 και περιλαμβάνουν τους κτηνιάτρους και τους αρμόδιους υπαλλήλους του Πανελλήνιου Κτηνιατρικού Συλλόγου, των δήμων, της Γενικής Διεύθυνσης Κτηνιατρικής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και του Τμήματος Προστασίας Ζώων Συντροφιάς της Διεύθυνσης Οργάνωσης και Λειτουργίας Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Υπουργείου Εσωτερικών. Με το Mητρώο, δεσποζόμενα και αδέσποτα ζώα προς υιοθεσία, φιλοζωικά σωματεία και οργανώσεις, κτηνίατροι, εκτροφείς, καταφύγια και η Δημόσια Διοίκηση εντάσσονται για πρώτη φορά σε μία ενιαία πλατφόρμα συνεργασίας. Οι ιδιοκτήτες έχουν υποχρέωση να σημάνουν και να καταγράψουν τα ζώα τους στο ΕΜΖΣ, καθώς και τα προσωπικά τους στοιχεία, όπως το ονοματεπώνυμο, τη διεύθυνση, τον αριθμό φορολογικού μητρώου (ΑΦΜ), το τηλέφωνο και τον αριθμό ταυτότητας ή διαβατηρίου ή ισοδύναμου δημοσίου εγγράφου. Σε κάθε περίπτωση πρέπει ο ιδιοκτήτης να μεριμνά για την αρχική καταχώρηση ή την καταχώρηση τυχόν μεταβολής των στοιχείων που αφορούν είτε τον ίδιο ή το ζώο συντροφιάς του.
Στο ΕΜΖΣ δημιουργούνται και θα λειτουργούν μια σειρά Υπομητρώων. Πρόκειται, ειδικότερα, για:
1. Το ΥποΜητρώο Καταγραφής και Παρακολούθησης Ζώων συντροφιάς.
2. Το ΥποΜητρώο Φιλοζωικών Σωματείων και Οργανώσεων, όπου καταγράφονται όλα τα αναγνωρισμένα και νομίμως λειτουργούντα φιλοζωικά σωματεία και οι φιλοζωικές οργανώσεις μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με έδρα στην Ελλάδα ή με έδρα κράτη μέλη της Ε.Ε. που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα.
3. Το ΥποΜητρώο Καταφυγίων Ζώων Συντροφιάς, όπου καταγράφονται όλα τα αδειοδοτημένα καταφύγια που διατηρούν οι δήμοι, οι διαδημοτικοί σύνδεσμοι δήμων και οι διαδημοτικές συνεργασίες, τα εγγεγραμμένα στο Μητρώο φιλοζωικά σωματεία και οι φιλοζωικές οργανώσεις μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, καθώς και ιδιώτες φιλόζωοι.
4. Το ΥποΜητρώο Επαγγελματιών και Ερασιτεχνών Εκτροφέων, όπου καταγράφονται οι εκτροφείς.
5. Η Πανελλήνια Πλατφόρμα Υιοθεσίας Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς, όπου καταχωρούνται όλα τα αδέσποτα προς υιοθεσία ζώα με το όνομα, τη φωτογραφία, την περιγραφή, τα στοιχεία του υπεύθυνου προς υιοθεσία κ.α.
6. Το ΥποΜητρώο Εθελοντικής Αιμοδοσίας Ζώων Συντροφιάς, όπου καταγράφονται οι ιδιοκτήτες ζώων συντροφιάς που επιθυμούν εθελοντικά να συνεισφέρουν στις Τράπεζες Αίματος που λειτουργούν για τα ζώα, καθώς και τα ζώα συντροφιάς που διαθέτουν για εθελοντική αιμοδοσία.
7. Το Αποθετήριο Διαβατηρίων Ζώων Συντροφιάς.
Με το ΕΜΖΣ θα διαλειτουργεί και το «Μητρώο Παραβατών» που τηρείται στην Εισαγγελία Αθηνών και ενημερώνεται με μέριμνα των κατά τόπο Εισαγγελέων, στο οποίο καταγράφονται όσοι έχουν σε βάρος τους τελεσίδικη ποινική καταδίκη για παράβαση των διατάξεων που αφορούν στην εγκατάλειψη και την κακοποίηση ζώων συντροφιάς. Η εγγραφή του παραβάτη σε αυτό εμποδίζει τη δυνατότητα καταχώρησης του ως ιδιοκτήτη ή αναδόχου ζώου ή υπεύθυνου ευζωίας ζώου για λογαριασμό νομικού προσώπου στο ΕΜΖΣ.
Αξίζει να σημειωθεί ότι, το ΕΜΖΣ τίθεται σταδιακά και τμηματικά σε ισχύ. Αρχικά, τον περασμένο Δεκέμβριο υλοποιήθηκε, έπειτα από πολλαπλές αναβολές, η πρώτη φάση του έργου. Συγκεκριμένα, από τις 18 Δεκεμβρίου 2023, έχει τεθεί σε λειτουργία η πλατφόρμα pet.gov.gr, του ΕΜΖΣ, όπως αυτό προβλέφθηκε και ρυθμίσθηκε, με τον Ν. 4830/2021.
Προς το παρόν είναι διαθέσιμες επτά (7) υπηρεσίες είτε απευθείας μέσω του pet.gov.gr είτε μέσω του gov.gr στην υποκατηγορία του «Πολίτης και καθημερινότητα», «Ζώα συντροφιάς». Οι υπηρεσίες είναι οι ακόλουθες:
1. Μητρώο καταγραφής και παρακολούθησης ζώων συντροφιάς (περιβάλλον κτηνιάτρου).
2. Βιβλιάριο υγείας ζώου συντροφιάς (για τους ιδιοκτήτες, διαχειριστές, αναδόχους).
3. Μητρώο φιλοζωικών σωματείων και οργανώσεων ζώων συντροφιάς (για εγγραφή φιλοζωικών σωματείων και οργανώσεων σε Μητρώο και διαχείριση των εγγραφών τους από τη Δημόσια Διοίκηση).
4. Μητρώο καταφυγίων ζώων συντροφιάς (για εγγραφή των καταφυγίων και διαχείριση των εγγραφών τους από τη Δημόσια Διοίκηση).
5. Δήλωση απώλειας ζώου συντροφιάς (για τους ιδιοκτήτες).
6. Δήλωση εύρεσης ζώου συντροφιάς (για τους ιδιοκτήτες).
7. Δήλωση πρόθεσης μεταβίβασης ζώου συντροφιάς (για τους ιδιοκτήτες).
Στο πλαίσιο της δεύτερης φάσης του έργου που θα ενεργοποιηθεί τον Φεβρουάριο του 2024, όπως και της τρίτης φάσης που θα λειτουργήσει από τον Ιούλιο του 2024, θα είναι διαθέσιμες νέες ψηφιακές λειτουργίες για τους ιδιοκτήτες των ζώων συντροφιάς, μέσω εφαρμογής κινητών συσκευών (mobile application), θα ενεργοποιηθούν ψηφιακές υπηρεσίες για τους εκτροφείς, θα τεθεί σε λειτουργία η Πανελλήνια Πλατφόρμα Υιοθεσίας Αδέσποτων Ζώων Συντροφιάς και θα εμπλουτισθούν οι παρεχόμενες υπηρεσίες προς τους πολίτες, τους Δήμους, τις φιλοζωικές οργανώσεις, τα φιλοζωικά σωματεία και τα καταφύγια.
Ο νόμος γενικά, αλλά και το άρθρο που αφορά το ΕΜΖΣ ειδικότερα, έχει εγείρει πλήθος αντιδράσεων. Αρχικά, δεν είναι λίγοι οι πολίτες και τα φιλοζωικά σωματεία που έχουν εκφράσει τη δυσαρέσκεια και τη διαφωνία τους με διατάξεις που αφορούν το Μητρώο. Ως ενδεικτικό παράδειγμα αξίζει να αναφερθεί η τοποθέτηση επί του θέματος της Πανελλήνιας Φιλοζωικής Ομοσπονδίας (ΠΦΟ) η οποία υποστήριξε ότι οι συντάκτες του νόμου δεν έλαβαν υπόψη τις δικαστικές νίκες της ΠΦΟ στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ). Συγκεκριμένα, με τις Αποφάσεις του ΣτΕ, η ΠΦΟ πέτυχε την ακύρωση δύο υπουργικών αποφάσεων που περιόριζαν την ελευθερία παροχής υπηρεσιών των κτηνιάτρων υπηκόων κρατών μελών της Ε.Ε., οι οποίοι παρέχουν προσωρινά και περιστασιακά τις κτηνιατρικές υπηρεσίες τους στην Ελλάδα. Σύμφωνα με την προαναφερθείσα Ομοσπονδία, το ΣτΕ έκρινε αντίθετες στο ενωσιακό δίκαιο τις σχετικές διατάξεις του Ν. 4039/2012 ως εξής: «οι διατάξεις των άρθρων 4, παρ. 1 και 5, και παρ. 1 του άρθρου 9 του Ν. 4039/2012, όπως ισχύουν, σύμφωνα με τις οποίες οι κτηνίατροι υπήκοοι κρατών μελών της Ε.Ε., οι οποίοι παρέχουν προσωρινά και περιστασιακά τις κτηνιατρικές υπηρεσίες τους στην Ελλάδα, δεν δύνανται να λάβουν την απαιτούμενη πιστοποίηση, ώστε έχουν πρόσβαση στη Διαδικτυακή Ηλεκτρονική Βάση, με την απόκτηση σχετικού κωδικού, εισάγουν για την κατηγορία αυτή των κτηνιάτρων ανεπίτρεπτο περιορισμό στην ελεύθερη παροχή υπηρεσιών, κατά παράβαση των ορισμών του δικαίου της Ε.Ε.[…]».
Επιπλέον, δυσαρέσκεια φαίνεται να έχει προκαλέσει και σε μια αρκετά μεγάλη μερίδα κτηνιάτρω, καθώς, όπως ισχυρίζονται, δεν ελήφθη επαρκώς υπόψη η γνώμη τους ως βασικών χρηστών του ΕΜΖΣ κατά τον σχεδιασμό και τη λειτουργία του. Έχοντας την πεποίθηση πως η πλατφόρμα είναι δύσχρηστη και δυσλειτουργική ,οι κτηνίατροι συσκέπτονται ακόμα και για απεργίες και κινητοποιήσεις. Αυτό αποδεικνύει άλλωστε και η σχετική προσφυγή του Πανελλήνιου Κτηνιατρικού Συλλόγου (ΠΚΣ) στο ΣτΕ.
Τέλος, τις αντιρρήσεις του προέβαλε και το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας (ΓΕΩΤ.Ε.Ε) από την πρώτη στιγμή που κατατέθηκε το νομοσχέδιο για διαβούλευση τόσο για την ουσία του νόμου όσο και για τη διαδικασία σύνταξής του, αντιρρήσεις που υφίστανται μέχρι σήμερα. Το ΓΕΩΤ.Ε.Ε υποστηρίζει ότι, μεταξύ άλλων, αναφορικά με την τήρηση του ΕΜΖΣ από το Υπουργείο Εσωτερικών, ήταν ακατανόητη η μεταφορά ενός τόσο σημαντικού ψηφιακού εργαλείου σε ένα υπουργείο, το οποίο εκ φύσεως δεν μπορεί να αξιολογήσει την πορεία της διαρκούς ενημέρωσης του μητρώου, να αξιοποιήσει τα δεδομένα του, να αναγνωρίσει έγκαιρα την ανάγκη βελτίωσής του κ.α.
2. Ενωσιακό δίκαιο
I. Ευρωπαϊκό Μητρώο Εκτροφέων Ζώων
Ένα ευρωπαϊκό μητρώο εκτροφέων, δηλαδή μια πανευρωπαϊκή βάση σήμανσης και καταγραφής ζώων συντροφιάς, δεν έχει θεσπιστεί μέχρι σήμερα. Ωστόσο, υπάρχει προοπτική δημιουργίας του, όπως προκύπτει από το Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 12ης Φεβρουαρίου 2020, σχετικά με την προστασία της εσωτερικής αγοράς της Ε.Ε. και των δικαιωμάτων των καταναλωτών από τις αρνητικές συνέπειες του παράνομου εμπορίου ζώων συντροφιάς. Το προαναφερθέν Ψήφισμα, λαμβάνοντας υπόψη ότι δεν υφίστανται κοινοί κανόνες για την εκτροφή ζώων συντροφιάς σε επίπεδο Ε.Ε., και ότι οι διαφορές στη νομοθεσία μεταξύ των κρατών μελών ως προς τα πρότυπα των εκτροφέων σχετικά με την καλή διαβίωση των ζώων έχουν οδηγήσει σε σημαντική απόκλιση των τιμών στα ζώα συντροφιάς που πωλούνται στην εσωτερική αγορά, κάτι που τυγχάνει εκμετάλλευσης από παράνομους εκτροφείς, κρίνει ότι τα κράτη μέλη θα πρέπει να ενθαρρυνθούν στην κατεύθυνση της δημιουργίας ενός υποχρεωτικού μητρώου εξουσιοδοτημένων εκτροφέων και πωλητών ζώων συντροφιάς, στο οποίο να μπορούν να έχουν πρόσβαση εξουσιοδοτημένα πρόσωπα από άλλα κράτη μέλη.
Στην Ευρώπη υπάρχουν οργανισμοί που προβλέπουν την καταγραφή σε μητρώο εκτροφέων. Ένας πολύ γνωστός τέτοιος οργανισμός είναι η Διεθνής Κυνολογική Ομοσπονδία (Federation Cynologique Internationale - FCI). Η FCI είναι η διεθνής οργάνωση σκύλων που επιβλέπει την καταγραφή των γενεαλογικών δέντρων, διατηρεί τα πρότυπα φυλής για καθαρόαιμους σκύλους και συντονίζει τις δραστηριότητες των εθνικών συλλόγων κυνών σε διάφορες ευρωπαϊκές χώρες μέσω μιας βάσης δεδομένων γενεαλογίας για καθαρόαιμους σκύλους. Περιλαμβάνει ενενήντα επτά (97) μέλη και συμβεβλημένους εταίρους σε τρεις ενότητες: α) Ευρώπη, β) Αμερική και γ) Ασία, Αφρική και Ωκεανία. Επιπλέον, κάθε εκτροφέας μπορεί να ζητήσει διεθνή καταχώριση του ονόματος του εκτροφείου του μέσω της εθνικής του οργάνωσης σκύλων. Ομοίως, για τις γάτες, υπάρχουν διάφορα μητρώα γατών και ενώσεις φυλών σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο. Μερικά παραδείγματα περιλαμβάνουν τη Διεθνή Ένωση Γατών (The International Cat Association - TICA) και το Giving Cats Care Forever (GCCF) στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτοί οι οργανισμοί διατηρούν μητρώα φυλών και βάσεις δεδομένων γενεαλογίας για διάφορες ράτσες γατών.
Εκτός από τους οργανισμούς αυτούς, μεμονωμένες χώρες έχουν συχνά τους δικούς τους συλλόγους ή ενώσεις φυλών ή και εθνικά μητρώα που διατηρούν μητρώα εκτροφής και αναπαραγωγής των ζώων συντροφιάς.
Ο Κανονισμός (ΕΕ) 2016/429 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2016, σχετικά με τις μεταδοτικές ασθένειες των ζώων και την τροποποίηση και την κατάργηση ορισμένων πράξεων στον τομέα της υγείας των ζώων («νόμος για την υγεία των ζώων»), κατέστησε υποχρεωτική την εγγραφή στην αρμόδια εθνική αρχή για όλες τις εγκαταστάσεις εντός της Ε.Ε. που ασχολούνται με την αναπαραγωγή και την εκτροφή ζώων. Ειδικότερα, οι φορείς εκμετάλλευσης πρέπει να ενημερώνουν την αρμόδια αρχή για τη δραστηριότητά τους (άρθρο 84) και να παρέχουν τις ακόλουθες πληροφορίες που είναι απαραίτητες για την εγγραφή: όνομα, διεύθυνση, τοποθεσία, τύπος, περιγραφή εγκαταστάσεων, κατηγορίες, είδη, αριθμοί ζώων που σκοπεύουν να διατηρήσουν, πτυχές σχετικές με τον προσδιορισμό του κινδύνου που ενέχει η εγκατάσταση, αλλαγές και διακοπή της δραστηριότητας. Τα κράτη μέλη μπορούν ακόμη να επιτρέπουν παρεκκλίσεις από την υποχρέωση εγγραφής για τις εγκαταστάσεις (άρθρο 85). Παρά την πρόθεση τόσο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής όσο και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να καταστήσουν υποχρεωτική την εγγραφή για όλες τις εγκαταστάσεις, το προαφερθέν άρθρο προστέθηκε ώστε να επιτρέψει τη δυνητική εξαίρεση από την υποχρέωση αυτή των εκτροφέων/πωλητών μικρής κλίμακας. Ωστόσο, όπως επαναλαμβάνεται στον εκτελεστικό Κανονισμό (ΕΕ) 2022/1345 της Επιτροπής, οι εγκαταστάσεις που διατηρούν γάτες και σκύλους δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να εξαιρεθούν από την υποχρέωση εγγραφής. Οι αρχές των κρατών μελών έχουν περαιτέρω την υποχρέωση να δημιουργήσουν και να τηρούν μητρώο όλων των εγγεγραμμένων εγκαταστάσεων (άρθρα 10, 93). Αυτό το μητρώο πρέπει να διατίθεται στις αρχές άλλων κρατών μελών και στην Επιτροπή, όπως και στους καταλόγους των εγκεκριμένων εγκαταστάσεων, οι οποίοι θα είναι ομοίως διαθέσιμοι στο κοινό.
Εξάλλου, ο προαναφερθείς κατ' εξουσιοδότηση Κανονισμός (ΕΕ) 2019/2035 της Επιτροπής για τη συμπλήρωση του νόμου για την υγεία των ζώων ορίζει περαιτέρω, στο άρθρο 18, το είδος των πληροφοριών που πρέπει να περιλαμβάνονται σε αυτά τα εθνικά μητρώα: εκχωρημένος μοναδικός αριθμός μητρώου, ημερομηνία εγγραφής, όνομα και διεύθυνση του φορέα εκμετάλλευσης, περιγραφή εγκατάστασης, είδος, κατηγορίες, αριθμός ζώων, χρόνος απασχόλησης, περιορισμοί που επιβάλλονται στις μετακινήσεις των ζώων από και προς την εγκατάσταση από την αρμόδια αρχή, το υγειονομικό καθεστώς της εγκατάστασης και ημερομηνία παύσης της δραστηριότητας. Παρόμοιες πληροφορίες περιλαμβάνονται και στα άρθρο 26 και 29: περί των υποχρεώσεων τήρησης αρχείων των υπεύθυνων επιχειρήσεων στις εγκαταστάσεις των οποίων διατηρούνται σκύλοι, γάτες και νυφίτσες, καθώς και στα άρθρα 70 και 71: περί των μέσων, εγγράφων και τις μεθόδους ταυτοποίησης των προαναφερθέντων ζώων, αλλά και την τοποθέτηση και τη χρήση των μέσων αυτών.
Η ελληνική εκτροφική δραστηριότητα καταγράφεται από τον Κυνολογικό Όμιλο Ελλάδος (ΚΟΕ), μέλος της Διεθνούς Κυνολογικής Ομοσπονδίας (FCI) και του Ευρωπαϊκού της Τομέα. Είναι ο μόνος εκπρόσωπός στη χώρα μας, αρμόδιος για την διατήρηση και ανάπτυξη των καθαρόαιμων φυλών σκύλων, καθώς και για την καταγραφή και σύνταξη μητρώου αυτών, ενώ εκδίδει και τους Γενεαλογικούς Χάρτες, οι οποίοι έχουν διεθνή αναγνώριση.
Η γαλλική εκτροφική δραστηριότητα καταγράφεται από την Société Centrale Canine (SCC), τον επίσημο Κυνολογικό Σύλλογο της Γαλλίας. Το SCC διατηρεί ένα ολοκληρωμένο μητρώο φυλών γνωστό ως Livre des Origines Françaises (LOF), το οποίο μεταφράζεται ως Βιβλίο Γαλλικής Προέλευσης. Το LOF είναι το επίσημο μητρώο γενεαλογίας για καθαρόαιμους σκύλους στη Γαλλία. Περιέχει πληροφορίες σχετικά με τις εγγεγραμμένες γέννες και τα πρότυπα καταγωγής και φυλής για διάφορες ράτσες σκύλων. Για να καταχωρίσουν μια γέννα ή έναν σκύλο στο SCC και να αποκτήσουν έγγραφα LOF, οι εκτροφείς πρέπει συνήθως να πληρούν συγκεκριμένες προϋποθέσεις και να ακολουθούν τους καθιερωμένους κανονισμούς αναπαραγωγής. Αυτοί οι κανονισμοί μπορεί να περιλαμβάνουν ελέγχους υγείας, δοκιμές για συγκεκριμένες φυλές και τήρηση των προτύπων φυλής που ορίζονται από το SCC. Στη Γαλλία, ο κύριος οργανισμός που είναι υπεύθυνος για την τήρηση των μητρώων για τις γάτες, είναι η Fédération Internationale Féline (FIFe), η οποία είναι μια διεθνής ομοσπονδία μητρώων γατών. Η FIFe έχει συλλόγους-μέλη σε διάφορες χώρες και διατηρεί μητρώα φυλών για διάφορες ράτσες γατών.
Ακόμη, στη Γαλλία προβλέπεται η υποχρέωση των εκτροφέων γατών και σκύλων να διαβιβάζουν στο Εθνικό Αρχείο Αναγνώρισης Κατοικίδιων Σαρκοφάγων “I-Cad” πληροφορίες για την ιχνηλασιμότητα των ζώων τους και την παρακολούθηση της υγείας τους. Προκειμένου να δοθεί προς υιοθεσία μια γάτα ή ένας σκύλος θα πρέπει να είναι άνω των οκτώ (8) εβδομάδων, να ταυτοποιείται με ηλεκτρονικό τσιπ (ή τατουάζ) και να έχει καταγραφεί στο I-Cad. Η άνωθεν υποχρέωση ταυτοποίησης δεν περιορίζεται μόνο στις υιοθεσίες, καθώς ισχύει ανεξάρτητα από το εάν το ζώο διατίθεται με αντίτιμο (πώληση) ή χωρίς (υιοθεσία), αλλά και από το αν διατίθεται από έναν πωλητή, μια ένωση προστασίας ζώων ή ένα ανεξάρτητο άτομο. Η ταυτοποίηση του ζώου πραγματοποιείται από εγκεκριμένο κτηνίατρο ή καλλιτέχνη τατουάζ, ο οποίος καθιστά δυνατή την αναγνώριση του ζώου μέσω ενός μοναδικού αριθμού. Ο κτηνίατρος ή ο καλλιτέχνης που πραγματοποιεί την ταυτοποίηση εκδίδει ένα προσωρινό πιστοποιητικό ταυτοποίησης, ενώ παράλληλα ενημερώνει εντός οκτώ (8) ημερών το I-Cad, το οποίο με τη σειρά του καταρτίζει και διαβιβάζει το οριστικό δελτίο ταυτότητας του ζώου στο νέο ιδιοκτήτη. Το όνομα και η διεύθυνση του ιδιοκτήτη του ζώου καταγράφονται στο I-Cad, το οποίο εκπληρώνει με αυτό τον τρόπο τον διττό ρόλο καταγραφής και εγγυήσεως περί της προελεύσεως του ζώου.
Η γερμανική εκτροφική δραστηριότητα καταγράφεται από τον Γερμανικό Κυνολογικό Όμιλο, Verband für das Deutsche Hundewesen (VDH), που είναι ο κύριος υπεύθυνος για τη διατήρηση των μητρώων αναπαραγωγής και την επίβλεψη των καθαρόαιμων σκύλων. Ο VDH είναι συνδεδεμένος με τη Διεθνή Κυνολογική Ομοσπονδία (FCI) και αναγνωρίζεται ως η κύρια αρχή για την εκτροφή σκύλων στη Γερμανία. Ο VDH διατηρεί ένα ολοκληρωμένο μητρώο αναπαραγωγής, γνωστό ως Zuchtbuch. Το Zuchtbuch διασφαλίζει την τεκμηρίωση των δραστηριοτήτων αναπαραγωγής και βοηθά στην παρακολούθηση της γενεαλογίας και των γενετικών πληροφοριών των καθαρόαιμων σκύλων στη Γερμανία. Για την εγγραφή μιας γέννας ή ενός σκύλου στο VDH, οι εκτροφείς συνήθως πρέπει να πληρούν συγκεκριμένες απαιτήσεις και να ακολουθούν τους καθιερωμένους κανονισμούς αναπαραγωγής. Αυτοί οι κανονισμοί περιλαμβάνουν συχνά ελέγχους υγείας, δοκιμές για συγκεκριμένες φυλές και τήρηση των προτύπων φυλής. Ο VDH προωθεί επίσης υπεύθυνες πρακτικές αναπαραγωγής, συμπεριλαμβανομένης της γενετικής ποικιλότητας, της σωστής κοινωνικοποίησης και της συνολικής ευημερίας των σκύλων. Επιπλέον, για τις γάτες, ο κύριος οργανισμός στη Γερμανία είναι το 1. Deutsche Edelkatzenzüchter-Verband e. V. (1. DEKZV e. V.).
Αντίστοιχες πρακτικές με τις προαναφερθείσες ακολουθούνται και στα περισσότερα από τα υπόλοιπα κράτη μέλη της Ένωσης.
II. Διασυνοριακή εκτροφή και πώληση ζώων συντροφιάς βάσει του θεσμικού πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, περίπου 46.000 ζώα συντροφιάς εκτρέφονται και διακινούνται παρανόμως κάθε μήνα εντός της Ένωσης, με τη συντριπτική πλειονότητα να είναι μη καταχωρημένα. Τα παρανόμως εκτραφέντα και διακινηθέντα ζώα συντροφιάς αποτελούν πηγή εύκολου κέρδους με χαμηλό κίνδυνο για τα εγκληματικά δίκτυα που δραστηριοποιούνται στον εν λόγω τομέα. Η παραπάνω αθέμιτη εμπορική πρακτική ανατροφοδοτεί την κακοποίηση των ζώων συντροφιάς, τον αθέμιτο ανταγωνισμό, λόγω στρέβλωσης της εσωτερικής αγοράς της Ένωσης, την έκθεση σε κίνδυνο των δικαιωμάτων των καταναλωτών, οι οποίοι προσελκύονται συχνά από τις χαμηλές τιμές και την αποφυγή φορολογικών καταβολών, ενώ θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία, αφού τα ζώα συντροφιάς που εκτρέφονται και διακινούνται παρανόμως σπανίως εμβολιάζονται και, συνεπώς, δύνανται να μεταδώσουν μολυσματικές ασθένειες σε ανθρώπους και άλλα ζώα.
Προκειμένου να μειωθεί, ενδεχομένως και να κατασταλεί πλήρως, η παράνομη εκτροφή και το εμπόριο (η μη νόμιμη πώληση και μετακίνηση) των ζώων συντροφιάς, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει εδώ και τέσσερις περίπου δεκαετίες, ένα πλαίσιο προστασίας, το οποίο, μολονότι έχει αναθεωρηθεί ουκ ολίγες φορές, έχει παραμείνει στον πυρήνα του αμετάβλητο.
Κατ' αρχάς, επιτακτική καθίσταται η αναφορά στο ζήτημα της εκτροφής των ζώων συντροφιάς, καθώς αυτή συνιστά την απαρχή του προβλήματος της παράνομης πώλησης και διακίνησης, αφού προσφέρει ένα πρόσφορο έδαφος στους διακινητές να προμηθευτούν τα ζώα χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως ακριβώς έχει διαπιστωθεί από την ίδια την Ένωση, οι παράνομοι εκτροφείς διενεργούν οι ίδιοι και τις πωλήσεις και τις μετακινήσεις.
Η Ε.Ε. δηλώνει ρητά ότι, η νόμιμη εκτροφή προϋποθέτει την απόκτηση της ιδιότητας του νόμιμου εκτροφέα (αυτού δηλαδή που αποβλέπει στην άσκηση εμπορικής δραστηριότητας με σκοπό το κέρδος, σε αντίθεση με τον παραγωγό που στοχεύει στην ευημερία και ενδεχομένως αναπαραγωγή του ζώου μη κερδοσκοπικά) από το υποκείμενο που επιθυμεί να ασκήσει την εν λόγω δραστηριότητα. Το σχετικό πιστοποιητικό της ιδιότητας χορηγείται από το κράτος μέλος προέλευσης του ενδιαφερομένου. Σε ό,τι αφορά ειδικότερα στην ελληνική έννομη τάξη, η διαδικασία προβλέπεται στο άρθρο 46 του Ν. 4235/2014 (το οποίο τροποποίησε το άρθρο 6 του Ν. 4039/2012), στο οποίο απαριθμούνται όλα τα απαραίτητα δικαιολογητικά που πρέπει να προσκομίσει ο ενδιαφερόμενος για να αποκτήσει το πιστοποιητικό, του οποίου η ισχύς είναι πενταετής, οι προδιαγραφές που πρέπει να πληροί ο προαναφερθείς, καθώς και τα νόμιμα έγγραφα του χώρου εκτροφής των ζώων συντροφιάς που οφείλει να φέρει.
Ταυτόχρονα, κρίσιμο καθίσταται ως προς τα παραπάνω στοιχεία και το άρθρο 6 παρ. 1 έως 13 του Ν. 4830/2021, σχετικά με τους κανόνες εκτροφής, αναπαραγωγής και εμπορίας των ζώων συντροφιάς, το οποίο έχει επισημανθεί και άνωθεν. Εν προκειμένω, τίθεται ένας νέος περιορισμός-υποχρέωση των εκτροφέων-εμπόρων (παρ. 13) ως προς την τήρηση ηλεκτρονικής σήμανσης (microchip) και καταγραφή στο ΕΜΖΣ όσων ζώων καθίστανται αντικείμενο εμπορίας, γεγονός το οποίο προβλέπει και η Ε.Ε. στο παράρτημα II (Τεχνικές απαιτήσεις) του Κανονισμού (ΕΕ) 576/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 12ης Ιουνίου 2013 (κατ’ αναλογική εφαρμογή στις εμπορικές μετακινήσεις). Φυσικά, ο κανόνας αυτός της Ένωσης εφαρμόζεται τόσο μεταξύ κρατών μελών, όσο και στις περιπτώσεις εισαγωγής των ζώων από τρίτα κράτη εκτός Ε.Ε.. Αξίζει, ωστόσο, να υπενθυμίσουμε ότι, η Ε.Ε. δεν διαθέτει, όπως συμβαίνει σε εθνικό επίπεδο, ένα ενιαίο αυτοτελές ευρωπαϊκό μητρώο αναγνώρισης και καταγραφής των ζώων, αν και υπάρχει η πιθανότητα θεσμοθέτησής του στο άμεσο μέλλον.
Επιπρόσθετα, καθίσταται φανερό πως ο χώρος όπου διεξάγεται η εκτροφή των προαναφερθέντων ζώων συνδέεται άρρηκτα και με τις συνθήκες διαβίωσης αυτών, οι οποίες επιβάλλεται να εναρμονίζονται με τα όσα προβλέπει ο Κανονισμός (ΕΕ) 2016/429 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 9ης Μαρτίου 2016 σχετικά με τις μεταδοτικές νόσους των ζώων. Εν προκειμένω, βαρύτητα πρέπει να δοθεί στο άρθρο 10 του εν λόγω Κανονισμού, όπου θεσπίζεται η υποχρέωση σεβασμού των στοιχειωδών κανόνων υγιεινής, ιατρικής περίθαλψης (κυρίως του εμβολιασμού κατά της νόσου της λύσσας) και γενικότερα συντήρησης των ζώων συντροφιάς βάσει της κάλυψης των πρωταρχικών τους αναγκών (τροφή, στέγαση), υποχρέωση την οποία επωμίζεται ο ασκών την εμπορική δραστηριότητα. Ακόμη, βάσει του άρθρου 11 του εν λόγω Κανονισμού, ο εκτροφέας και έμπορος οφείλει να κατέχει όλες τις απαραίτητες γνώσεις προς τήρηση των ως άνω υποχρεώσεων.
Εν συνεχεία, εφόσον έχουν τηρηθεί οι παραπάνω προδιαγραφές σε επίπεδο εκτροφής και καταχώρησης, τίθεται το ζήτημα της μεταφοράς. Η καταχώρηση ενός ζώου συντροφιάς δεν συνεπάγεται απαραίτητα και το νόμιμο της πώλησής του, εφόσον δεν τηρούνται οι κανόνες που προβλέπει ο Κανονισμός (ΕΕ) 1/2005 του Συμβουλίου της 22ας Δεκεμβρίου 2004 για την προστασία των ζώων κατά τη μεταφορά και συναφείς δραστηριότητες. Σύμφωνα με τα άρθρα 10 και 11 του Κανονισμού 1/2005, ο υπεύθυνος για τη μετακίνηση των ζώων συντροφιάς, πολλές φορές δηλαδή ο ίδιος ο εκτροφέας, είτε πριν είτε έπειτα από τη συναλλαγή, οφείλει να φέρει την προβλεπόμενη άδεια και όλα τα απαραίτητα έγγραφα των μετακινούμενων ζώων.
Ιδιαίτερα κρίσιμες καθίστανται στο σημείο αυτό οι διατάξεις του προαναφερθέντος κατ’ εξουσιοδότηση Κανονισμού 2019/2035, ο οποίος προβλέπει αναλυτικά τους κανόνες που διέπουν τις εγκαταστάσεις όπου διατηρούνται χερσαία ζώα, ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγονται και τα ζώα συντροφιάς. Ειδικότερα, στο μέρος ΙΙ και άρθρα 3, 4, 9, 10, 11 και 19 τίθενται εξατομικευμένα οι κανόνες σχετικά με την εγκατάσταση, καταχώρηση και μεταφορά των δεσποζόμενων ζώων συντροφιάς. Σύμφωνα με το άρθρο 3 παρ.1 και 2, στην αρμόδια αρχή οφείλουν να δηλώνονται αναλυτικά, η ονομασία και η διεύθυνση του μεταφορέα, ο τύπος και το μέσο μεταφοράς, καθώς και τα είδη και ο αριθμός των ζώων που μεταφέρονται. Ακόμη, βάσει του άρθρου 9, καμία δραστηριότητα μετακίνησης δεν δύναται να διεξαχθεί εάν δεν δοθεί εκ των προτέρων άδεια εγκατάστασης από την αρμόδια αρχή. Τα άρθρα 10 και 11 αναδεικνύουν τη σπουδαιότητα της δομής, του εξοπλισμού, όπως και όλων των μέτρων βιοπροφύλαξης που προϋποθέτει μία νόμιμη εγκατάσταση όσων ζώων συντροφιάς καθίστανται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης. Τέλος, σημαντικότατη είναι και η έμφαση στο άρθρο 19 παρ. 2, στην υποχρέωση δηλαδή της αρμόδιας αρχής να καταγράφει στο Μητρώο Μεταφορέων τον αριθμό των διακινούμενων ζώων συντροφιάς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι η νόμιμη πώληση κατοικίδιου και η μεταφορά αυτού από ένα κράτος μέλος της Ένωσης προς άλλο προϋποθέτει την κατοχή όλων των απαραίτητων ταξιδιωτικών εγγράφων, όπως το Ευρωπαϊκό Διαβατήριο Ζώων Συντροφιάς (προέλευση από κράτος εντός της Ε.Ε.) ή και το Ευρωπαϊκό Πιστοποιητικό Υγείας του ζώου (προέλευση από κράτος εκτός της Ε.Ε.). Ιδιαιτέρως, στις εμπορικές συναλλαγές με αντικείμενο πάνω από πέντε ζώα συντροφιάς, απαραίτητη καθίσταται η επίδειξη αποδεικτικού ότι αποτελούν αντικείμενο εμπορικής συναλλαγής. Στα άρθρα 16 έως 18 του Κανονισμού 1/2005 προστίθεται η υποχρέωση πιστοποίησης του οδηγού και του μέσου μεταφοράς, ενώ το άρθρο 21 προβλέπει τους ελέγχους που οφείλουν να διενεργούν οι αρμόδιες αρχές ανάλογα με την περιοχή και το είδος του μέσου.
Εξαίρεση από τον εν λόγω Κανονισμό 1/2005 συνιστά η περίπτωση διενέργειας της μετακίνησης των πωληθέντων ζώων συντροφιάς διά θαλάσσης. Η Ε.Ε. προβλέπει τη ρύθμιση και έλεγχο των μεταφορών αυτών στον εκτελεστικό Κανονισμό (ΕΕ) 2023/372 της Επιτροπής της 17ης Φεβρουαρίου 2023 (έναρξη ισχύος από την 1η Ιανουαρίου 2024) και ιδιαίτερα στα άρθρα 8 έως 11, όπου προβλέπονται οι έλεγχοι κατά τις θαλάσσιες μετακινήσεις των ζώων συντροφιάς και η έγκριση ή μη του πλοίου με το οποίο θα διενεργηθεί η μεταφορά τους.
III. Νομική μεταχείριση της πώλησης ζώων συντροφιάς στο διαδίκτυο - Πρακτική εφαρμογή
Σε αυτό το σημείο, όσον αφορά την πώληση και μετακίνηση των ζώων συντροφιάς, τίθεται το ερώτημα εάν θα καθίστατο δυνατό τα ζώα αυτά να ενταχθούν στην κατηγορία των εμπορευμάτων και η εμπορία με αντικείμενο ζώα στη ρύθμιση γενικότερων διατάξεων περί διακίνησης προϊόντων εντός της Ε.Ε..
Σύμφωνα με το Εναρμονισμένο Σύστημα (ΕΣ) περιγραφής και κωδικοποίησης εμπορευμάτων του Παγκόσμιου Οργανισμού Τελωνείων (ΠΟΤ), τα κατοικίδια ζώα ως κατηγορία δεν κατέχουν αυτοτελή κωδικό Εναρμονισμένου Συστήματος. Ωστόσο, εντός του καταλόγου εμπορευμάτων εντοπίζεται η κατηγορία των κατοικίδιων, και ειδικότερα των κατοικίδιων κουνελιών. Εάν τα κατοικίδια ζώα θεωρηθούν «προϊόντα», η νόμιμη πώληση και μεταφορά τους πρέπει να διέπεται και από τους γενικούς κανόνες περί αγοραπωλησίας προϊόντων της Ε.Ε. Τονίζουμε σε αυτό το σημείο ότι, βάσει των άρθρων 4 παρ. 2 στοιχείο α), 26, 27, 114 και 115 ΣΛΕΕ, στην Ένωση έχει εγκαθιδρυθεί και λειτουργεί εσωτερική αγορά. Πρόκειται για έναν χώρο χωρίς σύνορα, εντός του οποίου διασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία προσώπων, εμπορευμάτων, υπηρεσιών και κεφαλαίων.
Στο πλαίσιο των συνεχών προσπαθειών για απρόσκοπτη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και της ακώλυτης κυκλοφορίας των προϊόντων στην Ε.Ε., το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προχώρησε στις 12 Φεβρουαρίου 2020 σε Ψήφισμα (2019/2814RSP). Η υιοθέτηση του εν λόγω Ψηφίσματος (που πάντως, ως τέτοιο, δεν είναι νομικά δεσμευτικό) κρίθηκε αναγκαία προκειμένου να καταπολεμηθεί το παράνομο εμπόριο των ζώων συντροφιάς. Το Ψήφισμα επιτάσσει τη λεπτομερή αναγνώριση και καταγραφή γατών και σκύλων, την ενδελεχή ενημέρωση των πολιτών της Ε.Ε. προς αποφυγή εμπλοκής τους σε παράνομες αγοραπωλησίες ζώων συντροφιάς, τους τακτικούς ελέγχους των εκτροφέων και, όπως ήδη αναφέρθηκε παραπάνω, τη δημιουργία ενός ενιαίου και εκσυγχρονισμένου Ευρωπαϊκού Μητρώου Εκτροφέων. Φυσικά, η νόμιμη πώληση των κατοικίδιων ηλεκτρονικά (σύμφωνα με την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες), αλλά και εκτός του κυβερνοχώρου, προϋποθέτει ότι τα ίδια, ως προϊόντα, θα τηρούν τα αυστηρά πρότυπα υγείας, περιβάλλοντος και ασφάλειας της Ε.Ε., αλλά και της χώρας εισαγωγής και εξαγωγής.
Επιπροσθέτως, όσοι είναι εγγεγραμμένοι στα μητρώα ΦΠΑ-VIES και αποστέλλουν ή παραλαμβάνουν κατοικίδια (όπως ακριβώς ισχύει και για κάθε είδους εμπόρευμα) ασκώντας εμπορική δραστηριότητα εντός της Ένωσης, υποχρεούνται σε υποβολή δήλωσης κινήσεων εμπορευμάτων. Η δήλωση υποβάλλεται κατ' ελάχιστον μία φορά κάθε μήνα προς καταγραφή των συναλλαγών του προηγούμενου μήνα. Ακόμη, η εμπορία κατοικίδιων, όπως και εμπορευμάτων γενικώς, εντός της Ε.Ε., υπόκειται σε μία και μοναδική δασμολογική φορολόγηση, αυτή κατά την είσοδο στο τελωνειακό έδαφος της Ένωσης, και όχι σε περαιτέρω φορολόγηση (Τελωνειακή Ένωση).
Σε αυτό το σημείο είναι αναγκαίο, πριν την αναφορά στην πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, να καταστεί σαφής η νομική μεταχείριση της πώλησης των ζώων συντροφιάς στο διαδίκτυο και ειδικότερα, σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης (social media), καθώς και σε κλειστά chat στις προαναφερθείσες πλατφόρμες. Όπως έχει ήδη τονιστεί, κάθε εμπορική δραστηριότητα με αντικείμενο τα ζώα συντροφιάς διέπεται από τα άρθρα 6 και 8 του Ν. 4830/2021, στα οποία καλείται να συμμορφωθεί κάθε αγγελία πώλησης ζώου συντροφιάς σε ιστοσελίδες, ηλεκτρονικά καταστήματα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Συνεπώς, ακόμη και στις διαδικτυακές πωλήσεις, το ζώο συντροφιάς πρέπει να προέρχεται από νόμιμο εκτροφέα, ο οποίος κατέχει την απαιτούμενη εκ του νόμου άδεια, και να γνωστοποιούνται όλα τα απαραίτητα έγγραφα του πωληθέντος κατοικιδίου. Ιδιαιτέρως κρίσιμη, ειδικά στην περίπτωση του διαδικτύου λόγω της επικρατούσας ανωνυμίας πωλητή και αγοραστή, είναι η ηλεκτρονική σήμανση του ζώου (microchip), η οποία είναι αναγκαίο να αναγράφεται στις εν λόγω αγγελίες, μαζί με την ημερομηνία και τον τόπο γέννησης του ζώου, το ιατρικό του ιστορικό και την τιμή πώλησής του. Το ζήτημα, εν προκειμένω, ανακύπτει εξαιτίας της εξαιρετικής δυσκολίας που εμφανίζει το διαδίκτυο ως προς τον έλεγχο των ενεργειών εντός αυτού, γεγονός που δημιουργεί πρόσφορο έδαφος στους παράνομους εκτροφείς ή και διακινητές να πωλήσουν τα ζώα συντροφιάς χωρίς τον κίνδυνο κυρώσεων. H ανυπαρξία πρόληψης και κατασταλτικού ελέγχου των διαδικτυακών εμπορικών δραστηριοτήτων είναι γεγονός.
Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν το δημοφιλέστερο μέσο αξιοποίησης από μη νόμιμους εκτροφείς, οι οποίοι διεκπεραιώνουν τις εμπορικές τους δραστηριότητες απρόσκοπτα, μη πληρώντας τα απαραίτητα κριτήρια, με μηδαμινή μέριμνα υπέρ του ζώου συντροφιάς και χωρίς φορολογικές επιβαρύνσεις. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελούν οι εμπορικές επιχειρήσεις αναπαραγωγής σκύλων γνωστές ως “Puppy Mills”, όπου, εκτός από παράνομη εκτροφή, διενεργείται και παράνομη πώληση ιδίως μέσω των social media, με βασικό στόχο την διακίνηση σε διαφορετική χώρα από αυτή που προέρχεται το ζώο.
Στην Ελλάδα, η πλειονότητα των αγγελιών εντός του marketplace προέρχεται από Βαλκανικές ή τρίτες, εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, χώρες. Την πολυπλοκότητα που δυσχεραίνει τον έλεγχο των διαδικτυακών πωλήσεων φιλοδοξεί να απλοποιήσει η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, προβλέποντας, και στις περιπτώσεις πώλησης ζώων συντροφιάς, ένα ισχυρό πλαίσιο ελέγχου των διαδικτυακών αγγελιών και καταστημάτων, το οποίο αναλύεται λεπτομερώς παρακάτω.
IV. Η επίδραση της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες στην πώληση ζώων συντροφιάς
Στις 16 Δεκεμβρίου 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε τα σχέδια που προτάθηκαν στο πλαίσιο του προγράμματος «Ψηφιακή Ευρώπη», με τη δημοσίευση δύο προτάσεων σχετικά με τη διακυβέρνηση των ψηφιακών υπηρεσιών στην Ε.Ε.: την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act - DSA) και την πράξη για τις ψηφιακές αγορές (Digital Markets Acts - DMA).
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, αυτές οι νομοθετικές προτάσεις έχουν δύο στόχους: την προώθηση και εξασφάλιση θεμελιωδών δικαιωμάτων σε ψηφιακές υπηρεσίες και την προώθηση της τεχνολογικής καινοτομίας, μέσω της θέσπιση κοινών κανόνων για τους παρόχους ψηφιακών υπηρεσιών στην ευρωπαϊκή ενιαία αγορά και όχι μόνο. Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες, η οποία έλαβε τελικά τη μορφή Κανονισμού, έρχεται να συμπληρώσει και εν μέρει να τροποποιήσει την Οδηγία για το ηλεκτρονικό εμπόριο, η οποία έχει ισχύ ήδη για πάνω από είκοσι (20) έτη. Προβλέπει ενιαίους οριζόντιους κανόνες για τις υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας και εξαιρέσεις υπό όρους από την ευθύνη για διαδικτυακές ενδιάμεσες υπηρεσίες (όπως διαδικτυακές πλατφόρμες), καθώς και κοινούς κανόνες για την εφαρμογή και επιβολή του Κανονισμού όσον αφορά, μεταξύ άλλων, τη συνεργασία και τον συντονισμό των αρμόδιων αρχών.
Έτσι, η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες στοχεύει στη διαμόρφωση ενός ασφαλούς, προβλέψιμου και αξιόπιστου διαδικτυακού περιβάλλοντος, καθώς και στην ομαλή λειτουργία της ενιαίας αγοράς της Ε.Ε. για ενδιάμεσες υπηρεσίες. Αξιοσημείωτο είναι ότι, η προαναφερθείσα πράξη ισχύει για όλους τους διαδικτυακούς μεσάζοντες που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην ενιαία αγορά, είτε είναι εγκατεστημένοι στην Ε.Ε. είτε εκτός, ορίζοντας υποχρεώσεις προσαρμοσμένες στο μέγεθος και τους διάφορους τύπους τους.
Ειδικές υποχρεώσεις δέουσας επιμέλειας ισχύουν για τις υπηρεσίες φιλοξενίας, συμπεριλαμβανομένων των διαδικτυακών πλατφορμών, όπως τα κοινωνικά δίκτυα, τις πλατφόρμες κοινής χρήσης περιεχομένου, τα καταστήματα εφαρμογών, τις ηλεκτρονικές αγορές, αλλά και τις διαδικτυακές πλατφόρμες ταξιδιού και διαμονής. Πιο λεπτομερείς και αυστηροί κανόνες ισχύουν για πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες με σημαντικό κοινωνικό και οικονομικό αντίκτυπο, συμπεριλαμβανομένων πολύ μεγάλων ηλεκτρονικών μηχανών αναζήτησης. Ως «πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες και ηλεκτρονικές μηχανές αναζήτησης» θεωρούνται οι υπηρεσίες που έχουν μέσο μηνιαίο αριθμό ενεργών αποδεκτών της υπηρεσίας στην Ένωση ίσο ή μεγαλύτερο από σαράντα πέντε (45) εκατομμύρια.
Η μεγάλη πλειοψηφία των γατών, των σκύλων και των εξωτικών άγριων ζώων που προορίζονται για την αγορά ως κατοικίδια ζώα (από το διασυνοριακό παράνομο εμπόριο) πωλούνται στο Διαδίκτυο και το κερδοφόρο εμπόριο τους ανθεί. Αυτή η κατάσταση έχει σοβαρές συνέπειες για την ευημερία των ζώων που εκτρέφονται και πωλούνται για να τροφοδοτήσουν αυτή την αγορά. Κατά τη μεταφορά των προαναφερθέντων ζώων προκύπτουν ποικίλα ζητήματα ευζωίας, όπως ο κίνδυνος αφυδάτωσης και θερμικού στρες, η έλλειψη επαρκούς χώρου για να μπορούν να σταθούν/ξαπλώσουν και η μεγάλη πιθανότητα εξάπλωσης μολυσματικών ασθενειών μεταξύ των μεταφερόμενων ζώων, για να αναφέρουμε μόνο μερικές. Θα μπορούσε επίσης να σημειωθεί, σε σχέση με τις πρακτικές αναπαραγωγής, ότι οι αισθητικές χειρουργικές επεμβάσεις που πραγματοποιούνται σε μεγάλο βαθμό εκτός Ε.Ε. έχουν ως αποτέλεσμα έντονο πόνο και εξασθένιση της κοινωνικότητας των ζώων (μέσω αγκίστρωσης της ουράς, κοπής των αυτιών, αποφλοίωσης κ.α.), έλλειψη κοινωνικοποίησης που οδηγεί σε υπερβολικό φόβο και ανησυχία, αλλά και έλλειψη γενετικής διαφοροποίησης, ως συνέπεια της ενδογαμίας. Επιπλέον, ελλοχεύει υψηλός κίνδυνος για την υγεία των ευρωπαίων καταναλωτών, λόγω της πιθανής εισαγωγής παρασίτων και ασθενειών, όπως η λύσσα.Αναγνωρίζοντας αυτή την κατάσταση, οι αιτιολογικές σκέψεις της πράξης για τις ψηφιακές υπηρεσίες αναφέρονται στα ζώα δύο (2) φορές. Η παράνομη πώληση ζώων επισημαίνεται ρητά στη λίστα παράνομου περιεχομένου (αιτιολογική σκέψη 12), ενώ οι πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες (VLOPs) οφείλουν να αξιολογούν τους κινδύνους που σχετίζονται με τη διάδοση παράνομου περιεχομένου, συμπεριλαμβανομένων των ζώων που διακινούνται παράνομα (αιτιολογική σκέψη 80). Μολονότι οι αιτιολογικές σκέψεις δεν είναι νομικά δεσμευτικές και αποσκοπούν ιδίως στην καλύτερη κατανόηση και ερμηνεία της νομοθεσίας αποτελούν ισχυρές ενδείξεις για τους στόχους του κειμένου και διευκρινίζουν ότι, το εμπόριο ζώων εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής της νομοθεσίας.
Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες ταξινομεί τις πλατφόρμες ή τις μηχανές αναζήτησης που έχουν περισσότερους από σαράντα πέντε (45) εκατομμύρια χρήστες το μήνα στην Ε.Ε. σε δύο (2) κατηγορίες: σε πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες (VLOPs) ή πολύ μεγάλες διαδικτυακές μηχανές αναζήτησης (VLOSEs). Η Επιτροπή έχει αρχίσει να τις ορίζει ως VLOP ή VLOSE με βάση τους αριθμούς χρηστών που παρέχονται από την πλατφόρμα ή τις μηχανές αναζήτησης, τους οποίους, ανεξάρτητα από το μέγεθος, έπρεπε να δημοσιεύσουν έως τις 17 Φεβρουαρίου 2023. Οι πλατφόρμες και οι μηχανές αναζήτησης θα πρέπει να ενημερώνουν αυτά τα στοιχεία τουλάχιστον κάθε έξι (6) μήνες. Μόλις η Επιτροπή ορίσει μια πλατφόρμα ως VLOP ή μια μηχανή αναζήτησης ως VLOSE, αυτή έχει τέσσερις (4) μήνες προς συμμόρφωση με την πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες. Η ονομασία ενεργοποιεί συγκεκριμένους κανόνες προς αντιμετώπιση των ιδιαίτερων κινδύνων που ενέχουν τέτοιες μεγάλες υπηρεσίες για τους Ευρωπαίους πολίτες και την κοινωνία όσον αφορά το παράνομο περιεχόμενο και τον αντίκτυπό τους στα θεμελιώδη δικαιώματα, τη δημόσια ασφάλεια και την ευημερία.
Οι πολύ μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες (VLOPs) πρέπει να ενισχύσουν τους ελέγχους, για να αποδείξουν ότι οι πληροφορίες που παρέχονται από τους πωλητές είναι αξιόπιστες και ακριβείς. Ειδικότερα, πρέπει να «καταβάλλουν εύλογες προσπάθειες για να ελέγχουν τυχαία και σε οποιαδήποτε επίσημη, ελεύθερα προσβάσιμη και αναγνώσιμη από μηχανή, ηλεκτρονική βάση δεδομένων ή διαδικτυακή διεπαφή, εάν τα προσφερόμενα προϊόντα ή οι υπηρεσίες έχουν αναγνωριστεί ως παράνομα». Σε αυτό το στάδιο είναι αβέβαιο τι συνεπάγονται τέτοιοι έλεγχοι σε σχέση με τα ζώα. Ειδικά όσον αφορά τα ζώα συντροφιάς, οι έλεγχοι θα πρέπει, ιδανικά, να στοχεύουν στην επαλήθευση πως μόνον αυτά που έχουν αριθμό επισήμανσης και που έχουν καταχωρηθεί όπως πρέπει και που προσφέρονται από τον ιδιοκτήτη τους ή τον εγγεγραμμένο εκτροφέα δύνανται να διατεθούν προς πώληση στο διαδίκτυο. Επίσης, οι VLOP οφείλουν να αξιολογούν ετησίως και να σταθμίζουν τους συστημικούς υπαρκτούς κινδύνους, να εφαρμόζουν «αποτελεσματικές ενέργειες μετριασμού», συμπεριλαμβανομένων διαδικασιών ελέγχου και συστημάτων/αλγορίθμων διαφημίσεων και συστάσεων, καθώς και να υπόκεινται σε ανεξάρτητους ελέγχους.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι άνωθεν υποχρεώσεις ισχύουν μόνο για VLOP (πλατφόρμες με περισσότερους από σαράντα πέντε (45) εκατομμύρια ενεργούς χρήστες στην Ε.Ε). Η πράξη για τις ψηφιακές υπηρεσίες πράγματι εξαιρεί τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις από την εφαρμογή της. Αυτό σημαίνει ότι, οι μικρότερες διαδικτυακές πλατφόρμες, στις οποίες διακινείται πληθώρα ζώων, παραμένουν εκτός πεδίου εφαρμογής των σχετικών υποχρεώσεων. Το γεγονός αυτό καθιστά σαφές ότι, οι έμποροι μπορούν, ενδεχομένως, να μετακινηθούν σε μικρότερες πλατφόρμες και να παρακάμψουν τους θεσπισμένους κανόνες και υποχρεώσεις.
Τα κράτη μέλη πρέπει να ορίσουν μια αρχή που θα ενεργεί ως Συντονιστής Ψηφιακών Υπηρεσιών (Digital Service Coordinator) και θα είναι υπεύθυνη για την επίβλεψη της επιβολής της άνωθεν πράξης. Μεταξύ άλλων, ο Συντονιστής Ψηφιακών Υπηρεσιών θα είναι υπεύθυνος για τον ορισμό αξιόπιστων Παρόχων Επιγραμμικών Πλατφορμών (Flaggers), ώστε να εντοπίζεται τυχόν παράνομο περιεχόμενο και να πραγματοποιείται κατάλληλη ενημέρωση των διαδικτυακών πλατφορμών, μέσω μηχανισμών «ειδοποίησης και δράσης». Οι έμπιστοι Πάροχοι Επιγραμμικών Πλατφορμών θα πρέπει να αποδείξουν ότι διαθέτουν κατάλληλη τεχνογνωσία προς διεξαγωγή της αποστολής τους με επιμελή, ακριβή και αντικειμενικό τρόπο, καθώς και ότι είναι ανεξάρτητοι από διαδικτυακές πλατφόρμες. Οι διάφορες ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στον χώρο οφείλουν να συμμορφωθούν με τις σχετικές απαιτήσεις. Επιπροσθέτως, οι Flaggers θα πρέπει να δημοσιεύουν τις διάφορες αναφορές των ειδοποιήσεων τους, ώστε, με τις δοθείσες πληροφορίες, και σε συνδυασμό με άλλες αναφορές από διαδικτυακές πλατφόρμες και ανεξάρτητους ελέγχους, να υπάρχει σφαιρική και πλήρης ενημέρωση της κατάστασης και των συνθηκών του παράνομου εμπορίου ζώων στις VLOPs.
Αν και παραμένει αβέβαιο εάν οι φιλοζωικές οργανώσεις μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστες υπό την έννοια που αναφέρθηκε ανωτέρω, υπάρχουν διάφορες ενέργειες που δύνανται να αναληφθούν. Αρχικά, μπορούν να ερευνούν και να εντοπίζουν παράνομες διαφημίσεις πώλησης ζώων, καθώς και να προβαίνουν σε δέουσες ενέργειες, όπως η αναφορά του περιεχομένου της εκάστοτε πλατφόρμας και η μεταφορά των πληροφοριών τους στις αρμόδιες αρχές, συμπεριλαμβανομένου του εθνικού Συντονιστή Ψηφιακών Υπηρεσιών. Εκ του αποτελέσματος και με βάση τις άνωθεν αναφορές, ο πάροχος υπηρεσιών θα πρέπει να αφαιρεί το περιεχόμενο ή/και οι αρχές θα εκδίδουν σχετικές εντολές σε τέτοιους παρόχους, ώστε να αφαιρείται το παράνομο περιεχόμενο.
3. Προτάσεις προς τον Έλληνα νομοθέτη
Η εφαρμογή της πράξεως για τις ψηφιακές υπηρεσίες (Digital Services Act – DSA) δεν αφήνει περιθώρια στον Έλληνα νομοθέτη να αποκλίνει από τις διατάξεις του. Οι διαδικτυακές πωλήσεις οφείλουν να πραγματοποιούνται σύμφωνα με τις ρυθμίσεις της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Η απαρχή του προβλήματος της παράνομης εκτροφής και πώλησης των ζώων συντροφιάς εντοπίζεται στο ελλιπές νομοθετικά Εθνικό Μητρώο Ζώων Συντροφιάς (ΕΜΖΣ), καθώς και στη συνεχή αναβολή εφαρμογής του. Λύση στην προβληματική αυτή κατάσταση μπορεί να δώσει η καταγραφή των μη καταγεγραμμένων ζώων συντροφιάς στο ΕΜΖΣ και η επιβολή των επαπειλούμενων προστίμων που θέτει ο νόμος, μέσω της άμεσης, διαρκούς και ως εκ τούτου αποτελεσματικότερης συνεργασίας μεταξύ των αρμόδιων φορέων, όπως των Οργανισμών Επιβολής του Νόμου, των Συνοριακών Αρχών και των ΟΤΑ, καθώς και των κτηνοτρόφων που διαχειρίζονται πληθώρα ζώων συντροφιάς.
Όσον αφορά στον έλεγχο των εμπορικών συναλλαγών ζώων συντροφιάς στο διαδίκτυο, καθίσταται απαραίτητη η καταχώρηση στις μεγάλες ελληνικές επιγραμμικές πλατφόρμες των στοιχείων ταυτοποίησης των συμβαλλομένων πριν τη διεκπεραίωση εμπορικής συναλλαγής. Τα στοιχεία αυτα είναι: ονοματεπώνυμο του εκτροφέα/πωλητή και του αγοραστή, ΑΦΜ, αριθμός επισήμανσης του ζώου (microchip) και ο τρόπος εκτέλεσης της συναλλαγής. Σύναψη οικονομικής συναλλαγής χωρίς τα απαραίτητα στοιχεία πρέπει να εμποδίζεται. Κίνητρο για την κίνηση εντός των νομίμων πλαισίων δύναται να αποτελέσει η καταγραφή των νόμιμων εκτροφέων και πωλητών από τις επιγραμμικές πλατφόρμες με ορισμένη ένδειξη πιστοποίησης. Μέσω των προαναφερθέντων, η ανωνυμία και η ασάφεια που χαρακτηρίζει τις ψηφιακές συναλλαγές θα περιοριστεί, η φοροδιαφυγή θα μειωθεί και η παράνομη πώληση θα καταστεί δυσχερέστερη.
Στον Κανονισμό για τις ψηφιακές αγορές και υπηρεσίες καθορίζεται και αποσαφηνίζεται λεπτομερώς ο ρόλος του Συντονιστή Ψηφιακών Υπηρεσιών (Digital Service Coordinator). Πρόκειται για μια ανεξάρτητη αρχή με αμερόληπτη και διαφανή δράση, καθώς και εξουσία εποπτείας και επιβολής κυρώσεων σε περίπτωση παρέκκλισης από τις επιταγές της DSA. Δυσχερής, όμως, διαφαίνεται η επίτευξη αποτελεσματικού ελέγχου των διαδικτυακών πωλήσεων χωρίς υποστήριξη. Γι’ αυτό εξάλλου με την DSA τυποποιείται ο Πάροχος Επιγραμμικών Πλατφορμών (Flagger), με ρόλο τον εντοπισμό και την αναφορά παράνομης εμπορικής δραστηριότητας στον Συντονιστή Ψηφιακών Υπηρεσιών. Το ρόλο του Παρόχου προτείνουμε να αναλάβουν υπεύθυνες και εξειδικευμένες στο πεδίο της εκτροφής και πώλησης ζώων συντροφιάς μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Βιβλιογραφία
● N. 4830/2021.
● Ν. 2017/1992.
● Συνθήκη για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
● Β. Σκουρής (επιμ.), Συνθήκη της Λισαβόνας: Ερμηνεία κατ’ άρθρο, Εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα - Θεσσαλονίκη, 2020.
● Α.-Ν. Κουκούλης, Νομική θέση και προστασία των ζώων σε αστικό κώδικα και ειδικούς νόμους, 2023.
● Άρθρα 513 έως 573 του Αστικoύ Κώδικα.
● Κατ’εξουσιοδότηση Κανονισμός (ΕΕ) 2019/2035 της Επιτροπής, της 28ης Ιουνίου 2019, για τη συμπλήρωση του κανονισμού (ΕΕ) 2016/429 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με τους κανόνες που διέπουν τις εγκαταστάσεις στις οποίες διατηρούνται χερσαία ζώα και τα εκκολαπτήρια, καθώς και την ιχνηλασιμότητα ορισμένων δεσποζόμενων χερσαίων ζώων και αυγών για επώαση.
● Οδηγία (ΕΕ) 2019/771 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 20ής Μαΐου 2019.
● Χ. Παπανδρέου, Το νομικό καθεστώς των ζώων: Ελληνικό Δίκαιο, Δικαιοσυγκριτική Θεώρηση, Νομολογία, Προτάσεις, διπλωματική εργασία στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ, 2018.
● Ιστότοπος “FOUR PAWS International”.
● Ν. 4039/2012.
● Επίσημος ιστότοπος της Πανελλήνιας Φιλοζωικής Ομοσπονδίας.
● Επίσημος ιστότοπος του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος.
● Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 12ης Φεβρουαρίου 2020 σχετικά με την προστασία της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ και των δικαιωμάτων των καταναλωτών από τις αρνητικές συνέπειες του παράνομου εμπορίου ζώων συντροφιάς.
● Επίσημος ιστότοπος του Κυνολογικού Ομίλου Ελλάδος.
● Επίσημος ιστότοπος “Société Centrale Canine”.
● Κανονισμός (EE) 2016/429 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2016, σχετικά με τις μεταδοτικές νόσους των ζώων και για την τροποποίηση και την κατάργηση ορισμένων πράξεων στον τομέα της υγείας των ζώων.
● Επίσημος ιστότοπος “Fédération Internationale Féline”.
● Εκτελεστικός Κανονισμός (ΕΕ) 2022/1345 της Επιτροπής της 1ης Αυγούστου 2022 για τη θέσπιση κανόνων εφαρμογής του κανονισμού (ΕΕ) 2016/429 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου όσον αφορά την καταχώριση και την έγκριση εγκαταστάσεων στις οποίες διατηρούνται χερσαία ζώα και συλλέγεται, παράγεται, υποβάλλεται σε επεξεργασία ή αποθηκεύεται ζωικό αναπαραγωγικό υλικό.
● Ιστότοπος “European Parliament News”.
● Ιστότοπος «Συνήγοροι για τα Ζώα της Ελλάδας».
● Ν. 4235/2014.
● Ν. 4711/2020.
● Ενιαία ψηφιακή πύλη της ελληνικής δημόσιας διοίκησης “gov.gr”.
● Επίσημος ιστότοπος του Υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης.
● Επίσημος ιστότοπος «Κοινωνία της Πληροφορίας Μ.Α.Ε.».
● Επίσημος ιστότοπος «Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας – Ελλάδα 2.0».
● Επίσημος ιστότοπος “1. Deutsche Edelkatzenzüchter-Verband e. V.”.
● Επίσημος ιστότοπος “Verband für das Deutsche Hundewesen”.
● Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 576/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 12ης Ιουνίου 2013 σχετικά με τις μη εμπορικού χαρακτήρα μετακινήσεις ζώων συντροφιάς και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 998/2003.
● Επίσημος ιστότοπος “The International Cat Association”.
● Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1/2005 του Συμβουλίου της 22 ∆εκεµβρίου 2004 για την προστασία των ζώων κατά τη µεταφορά και συναφείς δραστηριότητες και για την τροποποίηση των οδηγιών 64/432/ΕΟΚ και 93/119/ΕΚ και του κανονισµού (ΕΚ) αριθ. 1255/97.
● Επίσημος ιστότοπος της Διεθνούς Κυνολογικής Ομοσπονδίας (Federation Cynologique Internationale)
● Ιστότοπος “Animal Welfare Victoria”.
● Εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) 2023/372 της Επιτροπής, της 17ης Φεβρουαρίου 2023, για τη θέσπιση κανόνων σχετικά με την καταχώριση, την αποθήκευση και την ανταλλαγή των γραπτών αρχείων των επίσημων ελέγχων που διενεργούνται σε πλοία μεταφοράς ζώων, τα σχέδια έκτακτης ανάγκης για τα πλοία μεταφοράς ζώων σε περίπτωση έκτακτων περιστατικών, την έγκριση των πλοίων μεταφοράς ζώων και τις ελάχιστες απαιτήσεις που ισχύουν για τα σημεία εξόδου.
● Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
● Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης “Your Europe”.
● Οδηγία 2000/31/ΕΚ, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 8ης Ιουνίου 2000, για ορισμένες νοµικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλεκτρονικού εµπορίου, στην εσωτερική αγορά.
● Επίσημος ιστότοπος “Giving Cats Care Forever”
● Turillazzi Α., Taddeo Μ., Floridi L., Casolari F., The digital services act: an analysis of its ethical, legal, and social implications, Law, Innovation and Technology, 2023.
● Επίσημος ιστότοπος του Πανελλήνιου Κτηνιατρικού Συλλόγου.
● Ιστότοπος “Eurogroup for Animals”.
● Diamantopoulou G., How can DSA help in targeting illegal animal trade?, Animal Welfare Wordlwide, 21 Απριλίου 2021.