Ζώα συντροφιάς σε πολυκατοικίες και νόμιμη άμυνα μισθωτή

ΣΚΟΠΟΣ
Σκοπός του παρόντος «κειμένου πολιτικής» (“policy paper”) είναι να αναδείξει προβλήματα, είτε από το γράμμα και από την ερμηνεία του νόμου είτε από την εφαρμογή του, ώστε να προετοιμάσει και να υποστηρίξει την πρόταση λύσεων, είτε στο επίπεδο της εφαρμογής του θετού δικαίου είτε στο επίπεδο της παρασκευής και παραγωγής δικαίου.
ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Βέρα Επαγγέλη (ΓΟΣ στη μίσθωση, παραμονή κατοικίδιων σε κοινόχρηστους χώρους)
Στέλλα Λιάκα (προσβολή κυριότητας/νομής από οχλήσεις κατοικίδιων)
Αναστάσιος Παλιούρας (ζώα ως φορείς αξιοπρέπειας – προσβολή προσωπικότητας – τριτενέργεια συνταγματικών δικαιωμάτων)
Ηλιάνα-Μαρία Πολύζου (σύμβαση μίσθωσης – χρήση μισθίου – διαφορές συνιδιοκτητών κατ’ άρθρο 17 ΚΠολΔ, προσβολή προσωπικότητας)
Ευγενία Τσέπη (οροφοκτησία, κανονισμός πολυκατοικίας, κοινόχρηστοι χώροι)
(φοιτητές Νομικής Σχολής ΑΠΘ)
και
Απόστολος Δ. Τασίκας, Νομική Σχολή ΑΠΘ (επιβλέπων-συντονιστής)
ΠΡΟΔΙΑΘΕΣΗ
Με το άρθρο 15 του ν. 4830/2021 φαίνεται ότι θεωρείται από το νομοθέτη δεδομένη η δυνατότητα τήρησης ζώων συντροφιάς σε πολυκατοικίες καθώς προβλέπεται ειδικότερα ότι η τήρηση ζώων σε πολυκατοικίες δεν μπορεί να απαγορευθεί μέσω του Κανονισμού της πολυκατοικίας, εφόσον πληρούνται οι προβλεπόμενες στην παρ. 2 του άρθρου προϋποθέσεις. Στη πράξη όμως:
1ον. Οι ιδιοκτήτες κατοικίδιων απορρίπτονται, ως μισθωτές, λόγω των κατοικίδιων ζώων τους.
2ον. Αν η μισθωτική σύμβαση έχει καταρτιστεί δίχως ο μισθωτής να τηρεί κατοικίδιο και αυτός αποκτήσει κατά τη διάρκεια της μίσθωσης, τότε ο εκμισθωτής που λαμβάνει γνώση αυτού συχνά δεν παρατείνει/ανανεώνει τη μίσθωση ή προχωρά με καταγγελία στη λύση της μίσθωσης.
3ον. Οι εκμισθωτές συχνά επιβάλλουν ρητά κατά την κατάρτιση της μίσθωσης (με τη μορφή συμβατικού όρου στο μισθωτήριο) να μην κατέχουν οι μισθωτές κατοικίδιο, ενώ αν ο μισθωτής ξεκινήσει (διαδραμόντος του χρόνου της μίσθωσης) και κατέχει κατοικίδιο ο εκμισθωτής επικαλείται παράβαση των όρων της μίσθωσης και τη λύει με καταγγελία.
4ον. Παρά την εκ του νόμου ακυρότητα όρων σε Κανονισμό της πολυκατοικίας που απαγορεύουν την τήρηση ζώων, συχνά περιορίζεται στην πράξη κατά τρόπο σημαντικό και νομικά αμφισβητούμενο το δικαίωμα τήρησης κατοικίδιων στην πολυκατοικία, π.χ. με απαγόρευση χρήσης του ανελκυστήρα (ασανσέρ) από πρόσωπα με κατοικίδιο κ.ά.
5ον. Φαίνεται ότι δεν έχουν (ακόμη) αχθεί στα δικαστήρια μισθωτικές διαφορές ή διαφορές μεταξύ συνιδιοκτητών ή διαφορές από προσβολή της νομής ή / και της κυριότητας με βάση τις σχετικές διατάξεις του ν. 4830/2021. Έχουν πάντως εκδοθεί σχετικές με το θέμα δικαστικές αποφάσεις κατά εφαρμογή των αντίστοιχων διατάξεων του προϊσχύσαντος ν. 4039/2012 (άρθρο 8) αλλά και του ακόμη παλαιότερου ν. 3170/2003 (άρθρο 6).
ΥΠΟ ΕΞΕΤΑΣΗ ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ (ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΑ)
1. Ποια είναι τα δικαιώματα του υποψήφιου μισθωτή με κατοικίδιο και ποια η νομική ισχύς των όρων του μισθωτηρίου που απαγορεύουν την τήρηση κατοικίδιου στο μίσθωμα;
2. Ποια είναι τα εμπράγματα ή ενοχικά δικαιώματα που προσβάλλονται όταν ο ιδιοκτήτης / μισθωτής διαμερίσματος σε πολυκατοικία υφίσταται από τους υπόλοιπους ενοίκους και ιδιοκτήτες (ή τον εκμισθωτή) οχλήσεις, απειλές ή περιορισμούς εξαιτίας και μόνο της τήρησης κατοικίδιου ζώου στην οικεία του;
3. Πώς προστατεύονται ένοικοι της πολυκατοικίας από ιδιοκτήτη ζώου που δεν τηρεί τα προβλεπόμενα της παρ. 2 του άρθρου 15 του ν. 4830/2021 ή που παραμελεί το ζώο του και εκείνο αναπτύσσει συμπεριφορά που διαταράσσει εμπράγματα ή ενοχικά δικαιώματα των υπολοίπων (π.χ. από σκύλο που γαβγίζει συνέχεια ή από ιδιοκτήτες ζώου που αφήνουν ακαθαρσίες σε μπαλκόνι ή κοινόχρηστους χώρους);
4. Ποιες οι διακυμάνσεις της νομολογίας επί του θέματος των μισθώσεων με μισθωτές ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων;
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ-ΔΟΜΗ
I. Εισαγωγή - Παρουσίαση Θεματικής (ορθότερα: Θεματικών)
II. Επισκόπηση νομοθεσίας και παρουσίαση τάσεων νομολογίας (ανάδειξη ερμηνευτικών ζητημάτων)
III. Προβλήματα (ή καινοτομίες) από την εφαρμογή, το γράμμα ή την ερμηνεία του νόμου
IV. Συγκριτική μελέτη με άλλες έννομες τάξεις (υπό την επιφύλαξη τυχόν νομοθετικών ή νομολογιακών μεταβολών και υπό την επιφύλαξη της πληρότητας, και από γλωσσικής έποψης, της πρόσβασης στις πηγές)
V. Προτάσεις προς τον νομοθέτη (και προς τον εφαρμοστή του δικαίου)
ΠΛΗΡΕΣ KEIMENO
I. Εισαγωγή - Παρουσίαση Θεματικής (ορθότερα: Θεματικών)
Τα κατοικίδια (δεσποζόμενα) ζώα συντροφιάς και οι συνθήκες υπό τις οποίες αυτά συμβιώνουν με τους ιδιοκτήτες (κατόχους) τους στον αστικό πολεοδομικό ιστό, κυρίως σε πολυκατοικίες, όπως αντίστοιχα και τα (μη δεσποζόμενα) κατοικίδια που διαβιούν στις γειτονιές των πόλεων, αποτελούν συχνά αντικείμενο ένδικων διαφορών μεταξύ εκμισθωτών και μισθωτών, μεταξύ συνιδιοκτητών (ή μεταξύ συνιδιοκτητών και μισθωτών των συνιδιοκτητών τους) αλλά και μεταξύ γειτόνων (κύριων ή νομέων γειτονικών, και όχι απλώς όμορων ακινήτων).
Έτσι, στη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων ο ρόλος των ζώων συντροφιάς έρχεται στο προσκήνιο με υποθέσεις του γειτονικού δικαίου (ΑΚ 1003 επ.) λόγω οχλήσεων επί των όμορων ακινήτων, όπως και υποθέσεων μεταξύ συνιδιοκτητών (ΚΠολΔ 17, ν. 3471/1929), λόγω παραβιάσεων του Κανονισμού πολυκατοικίας ή συμφωνιών μεταξύ των συνιδιοκτητών ή λόγω παραμονής των κατοικίδιων στους κοινόχρηστους χώρους της πολυκατοικίας, αν όχι με υποθέσεις παράβασης μισθωτικών συμφωνιών και κακής χρήσης του μίσθιου, λόγω πλημμελούς φροντίδας του κατοικίδιου και μη τήρησης εκ μέρους του κατόχου τους-μισθωτή των προϋποθέσεων επιμέλειας αυτών (ΑΚ 588, 594).
Κοινό βιοτικό στοιχείο των υποθέσεων αλλά και πραγματικό περιστατικό της ελάσσονος πρότασης σε όλες αυτές τις δικαστικές αποφάσεις είναι ότι από τα ζώα συντροφιάς προκαλούνται οχλήσεις (θόρυβοι ή οσμές ή και τα δύο ταυτόχρονα), σχετιζόμενες με προσβολές κυριότητας (νομής) ή/και προσωπικότητας στο επίπεδο των εννόμων σχέσεων είτε της γειτονίας είτε της οροφοκτησίας είτε της μίσθωσης.
Πέραν της παραμονής των κατοικίδιων εντός των ιδίων διαμερισμάτων, είναι και η παραμονή των κατοικίδιων στους κοινόχρηστους χώρους της πολυκατοικίας, είτε υπάρχει σχετική απόφαση της γενικής συνέλευσης των συνιδιοκτητών είτε όχι, η οποία προκαλεί νομικές επιπλοκές.
Ένα ακόμη ζήτημα που ανακύπτει είναι η νομική τύχη του όρου στη μίσθωση (πολλές φορές δίχως ατομική διαπραγμάτευση κατά το στάδιο της κατάρτισης της μισθωτικής σύμβασης) περί μη τήρησης ζώου συντροφιάς στο μίσθιο. Λόγω της βιοτικής-οικονομικής ανάγκης του μισθωτή αλλά και της τεκμαιρόμενης διαπραγματευτικής του αδυναμίας, είναι εύλογο ότι μόνο με μεγάλη προσπάθεια θα μπορούσε να πετύχει, κι αν ακόμα του δινόταν διαπραγματευτικά η δυνατότητα, να εξαλειφθεί τέτοιος όρος από τη σύμβαση μίσθωσης.
Η αντίστοιχη προβληματική, αυτή της διαπραγματευτικής ελλειμματικότητας του μισθωτή σε περίπτωση που τεθεί συμβατικός όρος στη μίσθωση για απαγόρευση ή περιορισμό τήρησης κατοικιδίων ζώων, αλλά ειδικότερα στην περίπτωση της έλλειψης ατομικής διαπραγμάτευσης, αποτέλεσε επίσης αντικείμενο της έρευνας, στο βαθμό που ο μισθωτής μπορεί να αρύεται προστατευτικά επιχειρήματα (με αναλογικά ή τελολογικά επιχειρήματα) από το ειδικότερο νομοθετικό πλαίσιο προστασίας του καταναλωτή από καταχρηστικούς ΓΟΣ στις μισθώσεις με χαρακτήρα σύμβασης προσχώρησης.
Από τα νομολογιακά τεκμήρια των οποίων κατέστη δυνατή η επισκόπηση και με επιφύλαξη για τυχόν δικαστικές αποφάσεις που δεν μπόρεσαν να καταστούν αντικείμενο της έρευνας, προκύπτει η απουσία αναφορών στα ενοχικά δικαιώματα του μισθωτή σε περίπτωση προσβολής του δικαιώματός του για διατήρηση κατοικίδιου (ΑΚ 57 επ., 914 επ., 299, 577,-578, 583-584), όπως και η απουσία αναφορών στις προϋποθέσεις προσβολής της προσωπικότητας του μισθωτή σε περίπτωση απαγόρευσης διατήρησης ζώου συντροφιάς, τη στιγμή που, αντίστροφα, από πλείστες όσες αποφάσεις προκύπτει η προσβολή προσωπικότητας των συνιδιοκτητών, λοιπών ενοίκων και γειτόνων, συνήθως λόγω προσβολής ή περιορισμού της κυριότητας ή διατάραξης της νομής εκ μέρους του κατόχου ζώου (συνιδιοκτήτη, μισθωτή, γείτονα), και μάλιστα όχι απλώς και μόνο όταν αμελεί τις συνθήκες ευζωίας του ζώου (ΑΚ 57, 59, 989, 1000, 1003).
II. Επισκόπηση νομοθεσίας και παρουσίαση τάσεων νομολογίας (ανάδειξη ερμηνευτικών ζητημάτων)
ΙΙ.1. Ειδικό νομοθετικό πλαίσιο
Με τον προϊσχύσαντα ν. 4039/2012 «Για τα δεσποζόμενα και τα αδέσποτα ζώα συντροφιάς και την προστασία των ζώων από την εκμετάλλευση ή τη χρησιμοποίηση με κερδοσκοπικό σκοπό» (ΦΕΚ Α΄ 15/02.02.2012) ρυθμίζονταν θέματα που αφορούσαν τα ζώα συντροφιάς. Με το άρθρο 24 του ν. 4039/2012 είχαν καταργηθεί οι διατάξεις των άρθρων 1-13 του ακόμη παλαιότερου ν. 3170/2003 που αφορούσαν τα ζώα συντροφιάς. Το θέμα ρυθμίζεται πλέον στις διατάξεις του ν. 4830/2021.
Όσον αφορά την διαχρονική νομοθετική κάλυψη του θέματος [άρθρο 15 του ν. 4830/2021, άρθρο 8 ν. 4039/2012, άρθρο 6 ν. 3170/2003], επισημαίνονται τα ακόλουθα: Με το άρθρο 6 του ν. 3170/2003 οριζόταν ότι επιτρεπόταν η διατήρηση σε κάθε κατοικία ή διαμέρισμα πολυκατοικίας μόνον ενός (1) σκύλου και μιας (1) γάτας ή δύο (2) σκύλων ή δύο (2) γατών, με την προϋπόθεση ότι τα ζώα αυτά διατηρούνται στο ίδιο διαμέρισμα όπου διαμένει ο ιδιοκτήτης και δεν παραμένουν μόνιμα στις βεράντες του διαμερίσματος. Επίσης ο ν. 3170/2003 απαγόρευε την διατήρηση ζώων συντροφιάς σε κοινόχρηστους χώρους της πολυκατοικίας (πυλωτή, ταράτσα, ακάλυπτους χώρους κλπ.). Με τη διάταξη του άρθρου 8 του ν. 4039/2012, η οποία ίσχυε ως την θέσπιση του ν. 4830/2021 η παραμονή των κατοικίδιων στα διαμερίσματα έπρεπε να τελεί υπό την επιφύλαξη της τήρησης των κανόνων ευζωίας, των υγειονομικών διατάξεων και των αστυνομικών διατάξεων περί κοινής ησυχίας και να έχουν αυτά πρώτα ελεγχθεί ηλεκτρονικά, να έχουν σημανθεί, να έχουν καταγραφεί και να φέρουν βιβλιάριο υγείας), αλλά και με το άρθρο 15 του ν. 4830/2021, δεν τίθεται πλέον τέτοιος (ποσοτικός) περιορισμός. Βλ. παρακάτω υποσημ. 18, 28.
Πλέον, με το ισχύον καθεστώς ορίζεται ότι τέτοιος (ποσοτικός) περιορισμός μπορεί να τεθεί με τον Κανονισμό της πολυκατοικίας αλλά όχι κάτω από ένα αριθμητικό όριο, τριών (3) ζώων ανά διαμέρισμα. Έτσι, με βάση την τελευταία ως άνω διάταξη, ορίζεται ότι τέτοιος ποσοτικός περιορισμός μπορεί να τεθεί αποκλειστικά για σκύλους και γάτες με τον Κανονισμό της πολυκατοικίας αλλά όχι κάτω από ένα αριθμητικό όριο, τριών (3) ζώων ανά διαμέρισμα. Περαιτέρω, η διατήρηση ζώων συντροφιάς ακόμη και σε κοινόχρηστους χώρους είναι επιτρεπτή δυνάμει ομόφωνης απόφασης της Γενικής Συνέλευσης των ιδιοκτητών. Επιπλέον, εάν πρόκειται για σκύλους ή γάτες πρέπει να έχουν σημανθεί, καταγραφεί και να διατηρούνται επικαιροποιημένα τα στοιχεία τους στο ΕΜΣΖ, συμπεριλαμβανομένου και του ηλεκτρονικού βιβλιάριου υγείας του ζώου (βλ. για το ΕΜΣΖ, παραπάνω, υποσημ. 1).
Χαρακτηριστικό είναι ότι το κρίσιμο άρθρο 15 του ν. 4830/2021 σχετικά με τη διατήρηση και την παραμονή των ζώων συντροφιάς στους κοινόχρηστους χώρους της πολυκατοικίας – το αντίστοιχο άρθρο 8 του προϊσχύσαντος ν. 4039/2012 ρύθμιζε το ζήτημα με το ίδιο ακριβώς περιεχόμενο – συνιστά καινοτομία σε σχέση με το πρότερο, ως το 2012, ισχύον άρθρο 6 του ν. 3170/2003, σύμφωνα με το οποίο απαγορευόταν η διατήρηση ζώων συντροφιάς σε κοινόχρηστους χώρους της πολυκατοικίας, χωρίς καμία περαιτέρω ειδικότερη πρόβλεψη ειδικότερων προϋποθέσεων (θετικών ή αρνητικών).
Προβληματισμό θα μπορούσε να εγείρει το ακόλουθο ερώτημα. Είναι άραγε νοητή η εφαρμογή των διατάξεων του ν. 4830/2021 και στην περίπτωση των “αδέσποτων ζώων συντροφιάς”; Καθίσταται βέβαια εκ προοιμίου σαφές ότι η απάντηση στο ερώτημα αυτό θα αφορά αποκλειστικά τη δυνατότητα εφαρμογής των διατάξεων που σχετίζονται με την παραμονή των αδέσποτων στους κοινόχρηστους χώρους πολυκατοικιών. Δεν είναι άλλωστε ούτε και λογικώς δυνατή η διαμονή ενός αδέσποτου ζώου εντός του διαμερίσματος κάποιου συνιδιοκτήτη (!). Στο πλαίσιο αυτό, ο προβληματισμός θα πρέπει μάλλον να αφίσταται από το ζήτημα αν είναι δυνατή η κατ’ αρ. 15 παρ. 3 επιβολή αριθμητικών περιορισμών μέσω του Κανονισμού Πολυκατοικίας, αφού η ως άνω διάταξη αφορά τα διαμένοντα εντός διαμερίσματος ζώα συντροφιάς - κατ’ ανάγκη δηλαδή, τα “δεσποζόμενα”.
Το ενδιαφέρον θα πρέπει λοιπόν να εστιασθεί στην -όχι σπάνια στην πράξη- περίπτωση όπου κάποιος (ή κάποιοι) από τους ενοίκους της πολυκατοικίας φροντίζουν αδέσποτα ζώα (κυρίως σκύλους ή γάτες), παρέχοντάς τους τροφή στους κοινόχρηστους χώρους της οικοδομής. Η περίπτωση αυτή φαίνεται να μην εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του αρ. 15 παρ. 2 περ. α’ ν. 4830/2021, διάταξη που επιτρέπει -δυνάμει ομόφωνης απόφασης της Γενικής Συνέλευσης- τη διαμονή των ζώων στους κοινόχρηστους χώρους. Πράγματι, η παρ. 2 του αρ. 15 αναφέρεται, σύμφωνα με το γράμμα της, μόνο στα “δεσποζόμενα ζώα συντροφιάς”.
Υπό το πρίσμα αυτό, εύκολα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ένα εξ αντιδιαστολής επιχείρημα, ώστε η εν λόγω διάταξη να μην τυγχάνει εφαρμογής στην πιο πάνω περιγραφόμενη περίπτωση. Άλλωστε, η έννοια του “αδέσποτου ζώου συντροφιάς” είναι αναμφίβολα γνωστή στον νομοθέτη, ο οποίος έχοντας ορίσει αυτή στο αρ. 2 παρ. 5, θα μπορούσε να τη συμπεριλάβει και στο εδώ εξεταζόμενο αρ. 15 ν. 4830/2021.
Ωστόσο, η λύση του αποκλεισμού των αδέσποτων ζώων από το πεδίο εφαρμογής του αρ. 15 (παρ. 2 περ. α’) ίσως δεν θα έπρεπε να υιοθετηθεί αβίαστα. Η λήψη ομόφωνης απόφασης της ΓΣ, βάσει της οποίας θα επιτρέπεται η παραμονή και σίτιση των αδέσποτων στους κοινόχρηστους χώρους της οικοδομής, πρέπει να θεωρείται επιτρεπτή. Το μεθοδολογικό έρεισμα αυτής της θέσης μπορεί να αναζητηθεί στην αναλογική εφαρμογή της υπό κρίση διάταξης (αρ. 15 παρ. 2 περ. α’) σε συνδυασμό με το αρ. 10 παρ. 5 περ. γ’ εδ. β’, ενώ επιχείρημα θα μπορούσε να αντληθεί και από τη θεμελιούμενη στην ΑΚ 361 γενική αρχή.
ΙΙ.2. Η προσβολή κυριότητας, νομής κ.λπ. – Διαφορές από την οροφοκτησία
Καταρχήν σε ζητήματα προσβολής νομής και κυριότητας, και δη στο ευρύτερο πλαίσιο των εννόμων σχέσεων της συνιδιοκτησίας, γίνεται δεκτό ότι κάθε συνιδιοκτήτης είναι ελεύθερος να εκμεταλλεύεται κατά το δοκούν την ιδιοκτησία του, υπό την αυστηρή προϋπόθεση να μην βλάπτονται δικαιώματα των λοιπών συνιδιοκτητών, όπως προκύπτει από τα άρθρα 2, 3 του ν. 3741/1929 (περί οροφοκτησίας) σε συνδυασμό με τις ΑΚ 1000, 1117. Επιπλέον, η βλάβη που τυχόν προκύπτει κρίνεται ad hoc, δεδομένου ότι απαιτείται να είναι ουσιώδης κατά την ΑΚ 1003. Πιο συγκεκριμένα, όπως προκύπτει από τη νομολογία ο ουσιώδης χαρακτήρας της βλάβης δεν είναι έννοια υποκειμενική, κατά την οποία θα έπρεπε να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαιτερότητες του εκάστοτε ιδιοκτήτη (π.χ. είναι υπερευαίσθητος ή συνηθίζει να αφήνει τα παράθυρα ανοιχτά κ.ά.), αλλά είναι έννοια αντικειμενική και προκύπτει από το είδος και προορισμό του ακινήτου που προξενεί τη βλάβη (π.χ. κατοικία, εργαστήριο, κλινική), με κριτήριο τον μέσο-κανονικό ιδιοκτήτη. Αξιοσημείωτο κρίνεται και το γεγονός, ότι τυχόν άδεια της Διοίκησης δεν συνεπάγεται αυτόματα και αποκλεισμό του ουσιώδους χαρακτήρα της βλάβης, ώστε να συνεπάγεται και υποχρέωση ανοχής εκ μέρους του ιδιοκτήτη του βλαπτόμενου ακινήτου.
Εν προκειμένω, μάλιστα, οι επενέργειες που καθιστούν τη βλάβη ουσιώδη κατά την ΑΚ 1003, και είναι ικανές να οδηγήσουν σε προσβολή του όμορου ακινήτου, δεν προέρχονται μόνο από πρόσωπα αλλά δύνανται να προέρχονται και από ζώα (π.χ. γαύγισμα σκύλου), ενώ ως εκπομπή με την έννοια του νόμου, θεωρείται και η δυσοσμία που προέρχεται από άλλο ακίνητο και εισέρχεται στο ακίνητο του ενοχλούμενου κυρίου. Πάντως, στις λοιπές περιπτώσεις που η βλάβη από την επενέργεια δεν κρίνεται ουσιώδης ή, κι αν ακόμη κρίνεται ουσιώδης, πάντως, για τη συγκεκριμένη περίπτωση κρίνεται επιπρόσθετα ότι η επενέργεια είναι συνήθης για την περιοχή, τότε ο βλαπτόμενος έχει υποχρέωση ανοχής, υπό την προϋπόθεση να μην υπάρχουν άλλοι τρόποι μετριασμού της ενόχλησης που προκαλείται (π.χ. χρήση φίμωτρου κ.ά.).
Επιπρόσθετα, επί επενεργειών ή εκπομπών άνω των ορίων που θέτει η ΑΚ 1003, προκαλείται διατάραξη της νομής του ιδιοκτήτη του βλαπτόμενου ακινήτου, ο οποίος δικαιούται να εγείρει αγωγή διατάραξης της νομής (ΑΚ 989, 1108) ή αίτηση ασφαλιστικών μέτρων, για ταχύτερη προστασία, κατά την ΑΚ 989 (σε συνδυασμό με την ΑΚ 997), όπως προκύπτει από τις ΚΠολΔ 733-734.
ΙΙ.3. Ειδικότερα διαφορές από τη μισθωτική σχέση
Κρίσιμο είναι το ερώτημα αν είναι έγκυρος συμβατικός όρος στη μίσθωση που απαγορεύει τη διατήρηση ζώων συντροφιάς στο μίσθιο και δη ανεξαρτήτως απαγορευτικών διατάξεων του Κανονισμού της πολυκατοικίας. Καταρχάς, η νομιμότητα του όρου της μισθωτικής σύμβασης, με τον οποίο απαγορεύεται η διατήρηση ζώων συντροφιάς στο μίσθιο από το μισθωτή, κρίνεται κατά τις γενικές διατάξεις (ΑΚ 174, 178, 179, 288, 281). Εντούτοις, πρέπει να ληφθούν υπόψη τα ακόλουθα δεδομένα. Κατά το άρθρο 15 του ν. 4830/2021, είναι επιτρεπτή η διατήρηση δεσποζόμενων ζώων συντροφιάς σε κάθε κατοικία, εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις της παρ. 2 του ίδιου άρθρου. Εξάλλου, στην παρ. 3 του ως άνω άρθρου ορίζεται ότι δεν δύναται να απαγορευθεί η διατήρηση ζώων συντροφιάς με τον Κανονισμό της πολυκατοικίας. Υπό το πρίσμα αυτό, πρέπει να υφίσταται εξειδικευμένος λόγος που να δικαιολογεί κάποιον απαγορευτικό όρο στη μισθωτική σύμβαση.
Σε περίπτωση κακής χρήσης του μίσθιου, ήτοι στην περίπτωση που ο μισθωτής δεν μεταχειρίζεται με επιμέλεια το μίσθιο, παρά τις διαμαρτυρίες του εκμισθωτή, o εκμισθωτής έχει δικαίωμα λύσης της σύμβασης με καταγγελία (ΑΚ 594). Αυτό το δικαίωμα ασκεί ο εκμισθωτής στην περίπτωση που ο μισθωτής παραβίασε συμβατικό όρο (συγκεκριμένα, την απαγόρευση διατήρησης ζώου) και μάλιστα χωρίς ανάγκη πρότερης διαμαρτυρίας (ΑΚ 361). Στην πλειονότητα των αποφάσεων ο μισθωτής παραβαίνει προϋποθέσεις επιμελούς τήρησης κατοικίδιου, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εστίες μόλυνσης, να δημιουργείται ηχορύπανση σε ώρες κοινής ησυχίας, και τούτο κατά παράβαση και τυχόν μισθωτικών όρων, όσο και του Κανονισμού της πολυκατοικίας. Παρά τις συνεχείς διαμαρτυρίες του εκμισθωτή και ενάγοντος, ο μισθωτής εμμένει στην πλημμελή χρήση του μίσθιου με αποτέλεσμα ο εκμισθωτής να επιδιώκει τη λύση της σύμβασης με καταγγελία και παράλληλα την απόδοση του μίσθιου (διαμερίσματος), όπως και την καταβολή αποζημίωσης (ΑΚ 594, 361).
Περαιτέρω, στο πλαίσιο της μισθωτικής έννομης σχέσης, προβληματική είναι η νομική τύχη όρων του μισθωτηρίου περί μη παραμονής και διατήρησης ζώων συντροφιάς στο ακίνητο, υπό την προϋπόθεση ότι δεν παρέχεται δυνατότητα διαπραγμάτευσης, ήτοι τελικώς ως προϋπόθεση σύναψης του μισθωτηρίου συμβολαίου. Η χρήση, εν προκειμένω, όρων στο μισθωτήριο χωρίς προηγούμενη διαπραγμάτευση μεταξύ των μερών και λόγω της ανισομέρειας που χαρακτηρίζει τη σχέση εκμισθωτή-μισθωτή καθιστούν πρόσφορη τη σκέψη ότι η σχέση αυτή προσομοιάζει με τη σχέση προμηθευτή-καταναλωτή στο πλαίσιο προστασίας του άρθρου 2 του ν. 2251/1994.
Και τούτο γιατί: (i) εκ πρώτης όψεως μπορεί να θεωρηθεί προμηθευτής και ο εκμισθωτής ακινήτου, καθώς αποτελεί φυσικό πρόσωπο, του οποίου η κρίσιμη έννομη σχέση διέπεται από κανόνες κυρίως ιδιωτικού δικαίου, ενεργεί για ίδιο λογαριασμό (τις περισσότερες φορές) και για σκοπούς που εμπίπτουν στην επαγγελματική του δραστηριότητα· (ii) καταναλωτής μπορεί να θεωρηθεί και ο μισθωτής κατοικίας, ως το φυσικό πρόσωπο, το οποίο θα πρέπει να δρα για σκοπούς που δεν σχετίζονται με την επιχειρηματική, επαγγελματική δραστηριότητα του· (iii) τέλος, συχνά πρόκειται για χρήση έντυπων μισθωτηρίων που έχουν συνταχθεί από τον ίδιο τον εκμισθωτή, αν ο τελευταίος δρα σαν επαγγελματίας (δηλαδή, κατ’ επάγγελμα, με κέρδος, ειδική τεχνογνωσία, για χρήση τους περισσότερες φορές κ.λπ.) και εφόσον οι όροι είναι ΓΟΣ (προδιατυπωμένοι, για μελλοντική χρήση πάνω από 2-3 φορές, και με έλλειψη ατομικής διαπραγμάτευσης).
Μπορεί λοιπόν να υποστηριχθεί ότι είναι δυνατό να εξεταστούν ως καταχρηστικοί και, άρα, άκυροι οι ΓΟΣ του μισθωτηρίου κατά την έννοια του άρθρου 2 του ν. 2251/1994 (εφόσον δηλ. πληρούνται οι έννοιες επαγγελματίας-καταναλωτής για το ζεύγος εκμισθωτή-μισθωτή και η έννοια των ΓΟΣ) με τους οποίους απαγορεύεται η τήρηση κατοικίδιων ζώων, και μάλιστα να κριθούν και ως τέτοιοι, αν επιβάλλουν δυσανάλογο περιορισμό της συμβατικής ελευθερίας του μισθωτή· όπως αντίστοιχα σε μη καταναλωτικές συμβάσεις, μισθώσεις μεταξύ δύο ιδιωτών/καταναλωτών (ΑΚ 574 επ.), αυτό το αποτέλεσμα δύναται να θεμελιωθεί βάσει της ΑΚ 281. Ταυτόχρονα, μπορεί μια τέτοια συμβατική ρήτρα (όπως και σε ατομική διαπραγμάτευση) να κρίνεται ενάντια στην προσωπικότητα (ΑΚ 57), ενάντια στο νόμο και στα χρηστά ήθη (ΑΚ 174, 178) κ.λπ., οπότε, εννοείται ότι, εκκινεί κανείς από τις ειδικότερες διατάξεις για να καταλήξει στις γενικότερες, προς εφαρμογή τους.
ΙΙ.4. Νομολογία (και για τα άνευ επιτήρησης ζώα συντροφιάς σε κοινόχρηστους χώρους πολυκατοικίας)
Χαρακτηριστική, υπό το καθεστώς του παλαιότερου ν. 3170/2003, είναι η απόφαση ΠΠρΑθ 4468/2010 για διατάραξη της νομής της ενάγουσας επί της οριζόντιας ιδιοκτησίας της κατά παραβίαση του Κανονισμού της πολυκατοικίας. Η ενάγουσα ήρθε αντιμέτωπη με προβλήματα υγείας και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την κατοικία της καθώς η εναγόμενη διατηρούσε στο διαμέρισμα της κατοικίδιο ζώο, το οποίο κυκλοφορούσε και παρέμενε στη βεράντα με αποτέλεσμα να δημιουργεί ενοχλήσεις υγειονομικού χαρακτήρα στην ενάγουσα. Επομένως η αίτηση της αιτούσας έγινε δεκτή και η καθού κλήθηκε να παύσει την διατάραξη νομής, να αποζημιώσει την αιτούσα και να αναλάβει όλα τα δικαστικά έξοδα.
Υπό το καθεστώς του προϊσχύσαντος ν. 4039/2012, χαρακτηριστική είναι η απόφαση του ΕιρΑθ 135/2018 σύμφωνα με την οποία από την εκπομπή συνεχών και υπερβολικών θορύβων, γαυγισμάτων, κλαμάτων ζώου ακόμα και σε ώρες κοινής ησυχίας, καθώς και έντονης δυσοσμίας, λόγω περιττωμάτων και σκουπιδιών, διαταράσσεται η άσκηση της νομής επί του διαμερίσματός του. Τα παραπάνω δέχθηκε η απόφαση με την αιτιολογία ότι πιθανολογείται επείγουσα περίπτωση (η διατάραξη επιδρά αρνητικά στην ψυχική υγεία ολόκληρης της οικογένειας αλλά κυρίως δυσχεραίνει τη συγκέντρωση της κόρης που προετοιμάζεται για πανελλήνιες εξετάσεις) αλλά και για να αποφευχθούν διαπληκτισμοί.
Αντίστοιχα, και κατά την διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων νομής, της οποίας το κατεπείγον και ο επικείμενος κίνδυνος διαπληκτισμών μεταξύ των διαδίκων αποτελούν προϋποθέσεις της δίκης που συμβάλλουν την αποδοχή της αίτησης, έγινε δεκτή η διατάραξη νομής από γαύγισμα σκύλου γειτονικής κατοικίας, καθώς πιθανολογήθηκε ότι από τις εκπομπές θορύβου προκαλείται σοβαρή ενόχληση στην αιτούσα.
Όσον αφορά το πεδίο των κατ’ αρ. 17 ΚΠολΔ διαφορών από την οροφοκτησία λεκτέα τα ακόλουθα. Οι συνιδιοκτήτες νομιμοποιούνται να στραφούν μόνο κατά του συνιδιοκτήτη τους στο διαμέρισμα ιδιοκτησίας του οποίου τηρείται το κατοικίδιο και που εξ αιτίας αυτής της τήρησης ανακύπτει διαφορά οροφοκτησίας (π.χ. παραβίαση του Κανονισμού της πολυκατοικίας ή άλλων συμφωνιών), και όχι κατά του μισθωτή του συνιδιοκτήτη, ο οποίος είναι αυτός που παραβιάζει τον εκάστοτε Κανονισμό της πολυκατοικίας, εκτός αν ο μισθωτής έχει συμφωνήσει με όρο συμφωνητικού τη μη παραβίαση του Κανονισμού, οπότε και πάλι θα ευθύνεται μόνο έναντι του εκμισθωτή.
Ειδικά για τα άνευ επιτήρησης ζώα συντροφιάς σε κοινόχρηστους χώρους πολυκατοικίας κρίσιμη είναι η απόφαση ΕφΑθ 3428/2022, η οποία αφορά την υπαίτια παραμέληση του κατοικίδιου από τον έχοντα την ευθύνη του, στους κοινόχρηστους χώρους της πολυκατοικίας με αποτέλεσμα την πρόκληση ζημίας και ειδικότερα την προσβολή προσωπικότητας του ενάγοντος.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι (εναγόμενοι) ιδιοκτήτες, παρά τις διαμαρτυρίες των υπόλοιπων ενοίκων, επιτρέπουν στα κατοικίδιά τους να παραμένουν μόνιμα ή προσωρινά στους κοινόχρηστους χώρους, δίχως να υπάρχει συμφωνία της Γενικής Συνέλευσης των συνιδιοκτητών και κατά παράβαση του τυχόν ισχύοντος Κανονισμού της πολυκατοικίας. Συνέπεια αυτής της συμπεριφοράς ήταν η πρόκληση ρύπανσης στους κοινόχρηστους χώρους και η παρακώλυση των λοιπών συνιδιοκτητών στη χρήση αυτών. Τα αγωγικά αιτήματα των συνιδιοκτητών, περιλάμβαναν συνήθως την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον καθώς και την επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης.
Εντούτοις, η επιλογή του κανόνα δικαίου στον οποίο θα πρέπει να υπαχθούν τα ανωτέρω πραγματικά περιστατικά εμφανίζει διακυμάνσεις στη νομολογία. Έτσι, έχουν τύχει εφαρμογής τόσο οι διατάξεις για την προστασία της προσωπικότητας (ΑΚ 57 επ.), όσο και εκείνες περί αδικοπραξιών, ενώ άλλοτε κρίθηκαν ως εφαρμοστέες οι διατάξεις οι σχετικές με την οροφοκτησία (του ν. 3741/1929, των ΑΚ 1002, 1117), όπως και οι σχετικές με την κυριότητα (ΑΚ 1000 επ., 1108) και με τη νομή διατάξεις (ΑΚ 984 επ., 987, 989), πλέον των διατάξεων της διαδικασίας των ασφαλιστικών μέτρων.
Μολονότι ο Άρειος Πάγος, με σχετική απόφασή του (ΑΠ 1103/2012), τονίζοντας ότι «η αθέτηση του Κανονισμού δεν συνιστά από μόνη της αδικοπραξία αλλά αθέτηση συμβατικής υποχρέωσης», επικύρωσε την απόφαση του δικαστηρίου ουσίας το οποίο είχε απορρίψει το αίτημα για επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης, δεχόμενο πως δεν στοιχειοθετείται αδικοπραξία, όμως σημαντική κρίνεται η τάση που παρατηρείται στην πρόσφατη νομολογία των δικαστηρίων ουσίας: να γίνεται δεκτό το αίτημα για επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης, στηριζόμενο σε παρόμοια πραγματικά περιστατικά με αυτά της αρεοπαγητικής απόφασης και επίσης, να θεμελιώνεται η προσβολή της προσωπικότητας κυρίως στην ίδια την παρακώλυση της χρήσης των κοινόχρηστων χώρων.
Άξια αναφοράς κρίνεται στο σημείο αυτό και η ακόλουθη παρατήρηση: Τα αποδειχθέντα ενώπιον των δικαστηρίων ουσίας πραγματικά περιστατικά με βάση τα οποία επιδικάστηκαν – όχι ασήμαντα – ποσά ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης παρουσίαζαν διαφοροποίηση ως προς τα ποιοτικά χαρακτηριστικά τους σε σχέση με εκείνα που ήχθησαν ενώπιον του Αρείου Πάγου (βλ. απόφαση ΑΠ 1103/2012). Ειδικότερα, στην τελευταία επρόκειτο για ένα «μικρόσωμο σκύλο που προκαλούσε ρύπανση στους κοινόχρηστους χώρους», ενώ (ενδεικτικά) στην απόφαση ΤρΕφΑθ 708/2021 αποδείχθηκε πως δύο μεγαλόσωμα σκυλιά ράτσας pitbull όχι μόνο κυκλοφορούσαν χωρίς επίβλεψη στους κοινόχρηστους χώρους, αλλά και εμφάνιζαν επιθετική διάθεση προς τις ενάγουσες, προκαλώντας τους καθημερινά έντονη ψυχική φόρτιση και φθορά.
ΙΙ.5. Ειδικότερα προσβολή του δικαιώματος επί της προσωπικότητας
Σύμφωνα με δικαστική απόφαση, προσβολή της προσωπικότητας έχουμε και στην πλευρά του κατόχου ζώου (μισθωτή ή συνιδιοκτήτη-κυρίου) σε περίπτωση που του απαγορευθεί η διατήρηση κατοικίδιου, δηλ. όχι μόνο στην πλευρά των υπολοίπων ενοίκων ή συνιδιοκτητών-των κυρίων των βλαπτόμενων ακινήτων σε περίπτωση παράβασης των όρων της οροφοκτησίας ή του Κανονισμού πολυκατοικίας ή σε περίπτωση διατάραξης της κυριότητας ή της νομής, ιδίως με ταυτόχρονη αμελή συμπεριφορά του κατόχου ζώου όταν αυτό τηρείται σε συνθήκες αντίθετες από αυτές που απαιτεί η ευζωία του.
Ιδιαίτερη αξία έχει η παλαιότερη απόφαση ΜΠρΑθ 4985/1988, καθώς το δικαστήριο έκρινε ότι η απαγόρευση διατήρησης κατοικίδιου ζώου βάσει του Κανονισμού της πολυκατοικίας συνιστά υπέρμετρη δέσμευση του δικαιώματος της προσωπικότητας και είναι κατά συνέπεια άκυρη.
Στον αντίποδα βρίσκεται η απόφαση ΑΠ 997/1990: ο Άρειος Πάγος έκρινε ότι η απαγόρευση σε Κανονισμό της πολυκατοικίας θα πρέπει να υπερισχύσει του άρθρου 17 της (τότε ισχύουσας) υγειονομικής διάταξης Αιβ/8181/86/1987, η οποία όριζε ότι επιτρεπόταν η διατήρηση σε κάθε διαμέρισμα πολυκατοικίας ενός σκύλου και μιας γάτας ή δύο σκύλων ή δύο γατών υπό τις αναφερόμενες σ` αυτό προϋποθέσεις, ακόμα και εκεί όπου ο Κανονισμός της πολυκατοικίας απαγορεύει τη διατήρηση τέτοιων ζώων. Μία από τις σκέψεις του ανώτατου δικαστηρίου ήταν ότι η κατοχή κατοικίδιου ζώου δεν εμπίπτει στην έννοια της ανάπτυξης της προσωπικότητας του ατόμου υπό την μορφή της συμμετοχής στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας.
Από την άλλη πλευρά, με τη μη τήρηση των προβλεπόμενων προϋποθέσεων επιμέλειας, ο κάτοχος ζώου και μισθωτής του διαμερίσματος (ή συνιδιοκτήτης ή κύριος του όμορου ακινήτου εκ του οποίου προέρχονται οι οχλήσεις) μπορεί με την συμπεριφορά του να προσβάλλει παρανόμως την προσωπικότητα των υπολοίπων ενοίκων, συνιδιοκτητών, γειτόνων. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων, οι ενάγοντες στράφηκαν κατά του εναγομένου (κατόχου ζώου), καθώς είτε δεν φρόντιζε να τηρούνται οι κανόνες υγιεινής (περιττώματα, οσμές κ.ά.) είτε εκ του αποτελέσματος διαταρασσόταν η ψυχική τους ηρεμία (διαρκή γαυγίσματα, θόρυβοι κ.ά.). Τα αγωγικά αίτημα περιλάμβαναν συνήθως την άρση της προσβολής, την μη επανάληψη στο μέλλον, την καταβολή αποζημίωσης λόγω ηθικής βλάβης και την απομάκρυνση του ζώου.

III. Προβλήματα (ή καινοτομίες) από την εφαρμογή, το γράμμα ή την ερμηνεία του νόμου
Μέσα από τη διαχρονική θέσπιση προϋποθέσεων για την επιτρεπτή τήρηση κατοικίδιων στις πολυκατοικίες, όπως για πρώτη φορά τέθηκαν με τον ν. 3170/2003 και διατηρήθηκαν με τους ν. 4039/2012 και 4830/2021, θα μπορούσε να συναχθεί το ακόλουθο συμπέρασμα. Ο νομοθέτης αφενός μεν υπολαμβάνει την τήρηση των κατοικιδίων ως στοιχείο της -κατοχυρωμένης στο άρθρο 5 Σ- προσωπικότητας των κατόχων των ζώων, αφετέρου δε “απαιτεί” τη λήψη των απαραίτητων μέτρων για την υγιή διαβίωσή τους. Η τελευταία μάλιστα επιταγή κατευθύνεται προς τη διασφάλιση της ευζωίας τους, κατά τρόπον ώστε, εάν τα κατοικίδια ζώα τηρούνται παρά τις προϋποθέσεις του νόμου ή και σε συνθήκες παραμέλησης, να προκρίνεται η απομάκρυνσή τους.
Τούτων δοθέντων, ευλόγως προκύπτει το συμπέρασμα ότι από τη στιγμή που ο ν. 4830/2021 επιτρέπει ρητά τη διαμονή ζώων συντροφιάς σε πολυκατοικίες στον πυκνοκατοικημένο αστικό ιστό μιας σύγχρονης πόλης, θα πρέπει να θεωρείται κατ’ αρχάς ως συνήθης οποιαδήποτε ενόχληση προέρχεται από αυτά, δεδομένου ότι ο δικαστής κατά τη στάθμιση συμφερόντων θα πρέπει να λάβει υπόψη του συνολικά τη νομοθεσία, συνεπώς και το ειδικότερο νομοθετικό πλαίσιο προστασίας των ζώων. Εξάλλου, και από το προϊσχύσαν νομικό καθεστώς, υπό την ισχύ του ν. 4039/2012 και του ν. 3170/ 2003, διαφαίνεται ότι αυτή είναι διαχρονικά η βούληση του νομοθέτη, δηλ. να θεωρείται συνήθης για την οικιστική χρήση η όχληση από τα ζώα συντροφιάς.
Η νομολογία από τη μεριά της, ακολουθεί ενιαία στάση όσον αφορά τα ζώα συντροφιάς ως πηγές οχλήσεων και προσβολής κυριότητας των γειτονικών ακινήτων, κατά την έννοια του γειτονικού δικαίου, μιας και δεν κατέστη δυνατό να βρεθούν αντίθετες αποφάσεις, που να προκρίνουν δηλαδή ότι οι οχλήσεις από ζώα συντροφιάς δεν αποτελούν προσβολή κυριότητας με την έννοια του γειτονικού δικαίου. Ειδικότερα, παγίως γίνονται δεκτές αγωγές διατάραξης νομής κατά ΑΚ 989, που βασίζονται κατά κύριο λόγο στην ΑΚ 1003, με αίτημα την άρση της προσβολής και την παράλειψή της στο μέλλον.
Επιπλέον, ενώ η απόφαση που εκδίδεται επί της αγωγής αποβολής από τη νομή εκτελείται άμεσα κατά τις ΚΠολΔ 941, 943 παρ. 3, στην αγωγή διατάραξης η εκτέλεση της απόφασης γίνεται έμμεσα κατά την ΚΠολΔ 947 παρ. 1, δηλαδή με απειλή χρηματικής ποινής υπέρ του ενάγοντος και προσωπική κράτηση μέχρι 1 έτος.
Βέβαια, στη μεγάλη της πλειοψηφία τη νομολογία φαίνεται να απασχολούν αιτήσεις για λήψη ασφαλιστικών μέτρων νομής, δεδομένου ότι η αγωγή κρίνεται ιδιαίτερα χρονοβόρα. Έτσι, συχνότερη επιλογή αποτελεί η εν λόγω ταχύτερη διαδικασία (ΚΠολΔ 733-734). Επιπλέον, με τον τρόπο αυτό αποφεύγονται έριδες ενώ παράλληλα, διασφαλίζεται η κοινωνική ειρήνη καθώς και η εύρυθμη λειτουργία της έννομης τάξης.
Συνεπώς, οι αιτήσεις περί ασφαλιστικών μέτρων γίνονται δεκτές, δεδομένου ότι ο ιδιοκτήτης του ζώου συντροφιάς φαίνεται να ξεπερνά τα επιτρεπόμενα όρια της συνήθους χρήσης, επεμβαίνοντας στην σφαίρα του γειτονικού ακινήτου, προσβάλλοντας τη νομή και δευτερευόντως επηρεάζοντας την ψυχική υγεία, ήτοι την προσωπικότητα του ενάγοντος/αιτούντος της αγωγής ή των ασφαλιστικών μέτρων, αντίστοιχα.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός, ότι δικαστικές αποφάσεις αναφέρονται και σε αστυνομικές διατάξεις, όσον αφορά την εν λόγω θεματική. Με άλλα λόγια, γίνεται δεκτό ότι τόσο η εποχή, όσο και η ώρα της ημέρα, σε συνδυασμό με διάρκεια της όχλησης δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για όχληση πέρα των συνήθων ορίων. Επομένως, οι αστυνομικές διατάξεις συμπληρώνουν τις διατάξεις εμπράγματου δικαίου περί νομής του ΑΚ καθώς και του ν. 4830/2021, προσδιορίζοντας περαιτέρω τον ουσιώδη χαρακτήρα της όχλησης από τις επιβλαβείς επενέργειες προερχόμενες από το γειτονικό ακίνητο.
Δεδομένων των ανωτέρω νομολογιακών θέσεων και χωρίς να αμφισβητείται η δίχως άλλο αξιόλογη πρόοδος που έχει σημειωθεί σε νομοθετικό επίπεδο (με τους ν. 3170/2003, ν. 4039/2012 και πλέον με το ν. 4830/2021), κρίσιμος αναδεικνύεται ο καθορισμός κατά αντικειμενικά όρια της μη συνήθους οχλητικής επενέργειας που προέρχεται ειδικά από κατοικίδια ζώα (ΑΚ 1003), η οποία να φτάνει να αποτελεί της διατάραξης της νομής (ΑΚ 987) ή/και της κυριότητας των αιτούντων ή εναγόντων (ΑΚ 1000, ΚΠολΔ 733 επ.).
Επιπροσθέτως, άξιο για περαιτέρω έρευνα κρίνεται το ότι, σύμφωνα με την ανωτέρω νομολογία (σχεδόν στο σύνολό της), χαρακτηρίζεται πάντα μια βλάβη «ουσιώδης» με την αιτιολογία, μεταξύ άλλων, ότι προσβάλλεται και η προσωπικότητα του ενάγοντος/αιτούντος κατά 5 Σ, δίχως όμως να επιχειρείται από το δικαστήριο να θεμελιώνεται κάποια αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της ουσιώδους βλαπτικής επενέργειας και της προσβολής της προσωπικότητας, ενώ δεν καθίσταται σαφές αν για τη θεμελίωση της πρώτης γίνεται επίκληση της δεύτερης ή αντίστροφα.
Ζήτημα επίσης αποτελεί η διάκριση μόνιμης ή προσωρινής παραμονής του ζώου συντροφιάς σε κοινόχρηστους χώρους, συνήθως χωρίς επίβλεψη του ιδιοκτήτη, καθώς και η φύση και η ουσία των δικαιωμάτων των συνοίκων (συνιδιοκτητών) που τυχόν προσβάλλονται. Κατά τη νομολογία πρόκειται κυρίως για προσβολή των δικαιωμάτων σύγχρησης των κοινόχρηστων χώρων (ΑΚ 1002, 1117) καθώς και προσβολή της προσωπικότητας (ΑΚ 57 επ.) και αδικοπραξία (ΑΚ 914 επ.). Όμως ζητήματα καθημερινής, έστω παροδικής χρήσης κοινόχρηστων χώρων, π.χ. η περιστασιακή χρήση του ανελκυστήρα προκειμένου το κατοικίδιο να εξέλθει ή να προσέλθει στην πολυκατοικία, μπορεί να αποτελούν σημείο δυσερμήνευτο και πηγή τριβών, ιδίως σε απουσία Κανονισμού της πολυκατοικίας ή ακόμη και σε ύπαρξη διατάξεων του Κανονισμού της πολυκατοικίας, πλην όμως ρητά απαγορευτικών.
IV. Συγκριτική μελέτη με άλλες έννομες τάξεις (υπό την επιφύλαξη νομοθετικών ή νομολογιακών μεταβολών και πληρότητας πρόσβασης, και από γλωσσικής έποψης, στις πηγές)
IV.1. Ρυθμίσεις για τα ζώα στις γενικές διατάξεις του δικαίου των προσώπων και των πραγμάτων
Μεγάλης σημασίας ήταν η τροποποίηση που επήλθε στον γαλλικό Αστικό Κώδικα (γαλλΑΚ) στις 18 Φεβρουαρίου του 2015, όπου στο πρώτο κατά σειρά άρθρο του δεύτερου βιβλίου του code civil (article 515-14) αναγράφεται πως τα ζώα είναι «έμβια και έχοντα αισθήσεις όντα». Αν και στο ίδιο άρθρο αναφέρεται πως υπάγονται (με την επιφύλαξη προστατευτικών αυτών νόμων) στο καθεστώς αντιμετώπισης των «biens» (έννοια συναφής με την έννοια του πράγματος στον Αστικό Κώδικα), η διάταξη αυτή τονίζει την τάση απομάκρυνσης από τη summa divisio των δικαιικών τάξεων σε «υποκείμενα δικαίου» (φυσικά και νομικά πρόσωπα) και «αντικείμενα του δικαίου» (πράγματα) και την τάση δημιουργίας μιας τρίτης κατηγορίας, αυτή των έμβιων όντων.
Πέραν της γαλλικής έννομης τάξης, ενδιαφέρον παρουσιάζει και η § 90a γερμανικού Αστικού Κώδικα (γερμΑΚ), καθώς και το άρθρο 641a του ελβετικού Αστικού Κώδικα (ελβΑΚ). Και στις δύο αυτές χώρες παρατηρείται η θεμελίωση τριμερούς διάκρισης σε «υποκείμενα δικαίου», «πράγματα» και «λοιπά (πλην του ανθρώπου) έμψυχα όντα». Έτσι, ούτε τα ζώα ανάγονται σε υποκείμενα δικαίου (με τα όσα πρακτικά προβλήματα αυτό θα επέφερε), αλλά ούτε νοούνται ως πράγματα.
Αν και η λύση που δίνεται στις τρεις προαναφερόμενες έννομες τάξεις είναι, με την επιφύλαξη ειδικότερων διατάξεων, η αναλογική εφαρμογή για τα ζώα των διατάξεων για τα πράγματα (βλ. § 90a εδ. 3 γερμΑΚ και άρθρο 641a παρ. 2 ελβΑΚ), το κανονιστικό περιβάλλον στο οποίο ενυπάρχουν οι εξής ρυθμίσεις αλλάζει αισθητά. Αυτό συμβαίνει διότι ο νομοθέτης με αυτόν τον τρόπο καθοδηγεί τον ερμηνευτή (ιδίως τον εφαρμοστή του δικαίου) τονίζοντας πως τα ζώα αποτελούν μια διακριτή από τα πράγματα κατηγορία. Η διάκριση αυτή έχει ιδιαίτερα βαρύνουσα σημασία καθώς μπορεί μεν τα «έμβια όντα» σε ποικίλες περιπτώσεις να υπάγονται σε συναφές νομικό καθεστώς με τα πράγματα, αλλά η ειδοποιός διαφορά των δύο είναι πως τα πρώτα είναι φορείς μιας εγγενούς – μη ανθρώπινης φυσικά – αξιοπρέπειας και ως εκ τούτου δεν προσήκει σε καμία περίπτωση να αντιμετωπιστούν απλώς ως ένα εργαλείο προς επιτέλεση ενός σκοπού. Το πιο σημαντικό είναι ότι η τήρηση αυτών των ζώων θα μπορούσε ευχερώς να θεωρηθεί στοιχείο της προσωπικότητας του κατόχου τους, ως συγκεκριμένος ψυχικο-συναισθηματικός δεσμός του ανθρώπου με αυτά.
IV.2. Ρυθμίσεις για τα ζώα στις ειδικότερες διατάξεις του δικαίου της οροφοκτησίας
Όσον αφορά την αντιμετώπιση του ζητήματος της χρήσης των κοινόχρηστων χώρων των πολυκατοικιών παραμονή των κατοικιδίων σε αυτούς, σε ευρωπαϊκό επίπεδο, παρατηρείται πως ο ν. 4830/2021 φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικός στις νομοθετικές επιλογές, καθώς ρυθμίζει ειδικότερα την χρήση των κοινόχρηστων χώρων από τα κατοικίδια ζώα. Υπό την επιφύλαξη της πλήρους πρόσβασης στα νομοθετικά κείμενα άλλων εννόμων τάξεων, στις σχετικές βιβλιογραφικές πηγές και στην αλλοδαπή νομολογία, φαίνεται ότι άλλες έννομες τάξεις ρυθμίζουν το ανωτέρω ζήτημα μέσω των ήδη τεθειμένων κανόνων δικαίου, χωρίς ξεχωριστή αναφορά σε χρήση κοινόχρηστων χώρων από ζώα συντροφιάς.
IV.2.1. Γαλλικό και Ιταλικό δίκαιο
Συγκεκριμένα, στο γαλλικό δίκαιο ανάλογες υποθέσεις λύνονται με τις γενικές διατάξεις του εμπράγματου δικαίου και ειδικότερες της οροφοκτησίας, καθώς και με τις ρυθμίσεις της γενικής συνέλευσης της πολυκατοικίας («assemblée générale des copropriétaires») για ζητήματα χρήσης των κοινόχρηστων χώρων από τα κατοικίδια ζώα, που περιέχονται στον Κανονισμό της πολυκατοικίας («règlement de copropriété»), άλλως με ρυθμίσεις που ενδέχεται να έχει θέσει ο σύνδεσμος συνιδιοκτητών («syndicat des copropriétaires»).
Αντίστοιχες ρυθμίσεις υπάρχουν και στο ιταλικό δίκαιο: οι κοινόχρηστοι χώροι των διαμερισμάτων διέπονται από Κανονισμούς πολυκατοικίας (‘regolamento di condominio’). Οι Κανονισμοί αυτοί θεσπίζονται από την ένωση συνιδιοκτητών (‘assemblea dei condomini’) και μπορεί να περιλαμβάνουν ειδικούς κανόνες σχετικά με τα ζώα στους κοινόχρηστους χώρους.
Βάσει της αρχής της καλής γειτονίας του Γαλλικού δικαίου, έτσι και στο Ιταλικό δίκαιο αναμένεται από τους ενοίκους να λαμβάνουν εύλογη μέριμνα ώστε τα κατοικίδιά τους να μην προκαλούν βλάβη ή ενόχληση σε άλλους εντός των κοινόχρηστων χώρων των διαμερισμάτων. Οι γείτονες έχουν το δικαίωμα να ζητούν την κατάλληλη συμπεριφορά και τον έλεγχο των ζώων, ώστε να μην παρεμποδίζουν την απόλαυση του ακινήτου ή να μην προκαλούν βλάβη. Εφαρμογής θα μπορούσαν να τυγχάνουν εν προκειμένω το άρθρο 1243 του γαλλΑΚ και ο άρθρο 2052 του Ιταλικού Αστικού Κώδικα (ιταλΑΚ-Codice Civile) που ρυθμίζουν την αδικοπρακτική ευθύνη για ζημίες από τα κατοικίδια ζώα: αν ένα κατοικίδιο ζώο κυκλοφορεί ελεύθερα σε κοινόχρηστους χώρους και προκαλέσει ζημιά σε άτομο ή ιδιοκτησία, ο ιδιοκτήτης ή ο κάτοχος μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνος.
IV.2.2. Γερμανικό δίκαιο
Στην γερμανική έννομη τάξη το ζήτημα των κατοικίδιων ζώων στο μίσθιο και σε κοινόχρηστους χώρους αντιμετωπίζεται με τις κοινές διατάξεις του δικαίου της μίσθωσης (“Mietrecht”). Οι σχετικές συμφωνίες μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με τη συγκεκριμένη σύμβαση μίσθωσης και τις πολιτικές του συλλόγου εκμισθωτών που ακολουθούνται. Εξάλλου, πολλές οικιστικές κοινότητες ή συγκροτήματα διαμερισμάτων υφίσταται ίδιο σύνολο κανόνων οικίας (“Hausordnung”), στους οποίους προσχωρούν οι ένοικοι. Οι κανόνες αυτοί συχνά περιλαμβάνουν οδηγίες για τους ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων, όπως η διατήρηση των ζώων με λουρί στους κοινόχρηστους χώρους και ο καθαρισμός αυτών και των περιττωμάτων τους.
Εν προκειμένω, διατυπώνεται στη βιβλιογραφία η άποψη ότι η διατήρηση μικρών ζώων αποτελεί μέρος της συμβατικής χρήσης του μίσθιου και πως ο μισθωτής μπορεί να τηρεί τέτοια ζώα χωρίς την άδεια του εκμισθωτή-ιδιοκτήτη, ώστε να υποστηρίζεται το δικαίωμα του μισθωτή να διατηρεί μικρά ζώα ανεξαρτήτως συμβατικών όρων απαγόρευσης της διατήρησης ζώων στο μισθωτήριο συμβόλαιο.
Επιπρόσθετα, ο νόμος για την προστασία των ζώων (Tierschutzgesetz) τονίζει τη σημασία της παροχής κατάλληλης φροντίδας και προστασίας για τα ζώα. Στις διατάξεις του ευρίσκονται διατάξεις που εξασφαλίζουν ότι τα κατοικίδια ζώα δεν περιφέρονται ελεύθερα σε κοινόχρηστους χώρους και ότι διατηρούνται υπό έλεγχο, προς αποφυγή ατυχημάτων ή διαταραχών.
Τέλος, o Γερμανικός Αστικός Κώδικας (γερμΑΚ - Bürgerliches Gesetzbuch, BGB) περιλαμβάνει ρυθμίσεις σχετικά με τις ευθύνες των ιδιοκτητών κατοικίδιων ζώων σε κοινόχρηστους χώρους: Σύμφωνα με τις διατάξεις των §§ 903 και 906, οι ιδιοκτήτες κατοικίδιων ζώων οφείλουν να εμποδίζουν τα ζώα τους να προκαλούν ενόχληση σε άλλους.
IV.2.2. Το δίκαιο του Ηνωμένου Βασιλείου
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η νομοθεσία σχετικά με τη χρήση των κοινόχρηστων χώρων από τα κατοικίδια ζώα, ρυθμίζεται από τους όρους της σύμβασης μίσθωσης. Η πλειονότητα των μισθώσεων σε κτίρια, όπως διαμερίσματα ή συγκροτήματα διαμερισμάτων, περιέχουν ειδικές ρήτρες σχετικά με τη διατήρηση κατοικίδιων ζώων και την πρόσβασή τους σε κοινόχρηστους χώρους, κυρίως για λόγους υγιεινής, ασφάλειας και πιθανής ενόχλησης των άλλων ενοίκων. Έτσι η σύμβαση μίσθωσης μπορεί να παρέχει άδεια πρόσβασης των κατοικίδιων ζώων σε κοινόχρηστους χώρους, αλλά υπό ορισμένες προϋποθέσεις (για παράδειγμα, τα κατοικίδια μπορεί να χρειάζεται να είναι δεμένα με λουρί, να επιβλέπονται ή να μεταφέρονται όταν χρησιμοποιούν κοινόχρηστους χώρους). Επιπλέον, σύμφωνα με τη νομοθεσία του Ηνωμένου Βασιλείου, εάν ένα κατοικίδιο προκαλεί ενόχληση, ο ιδιοκτήτης του παραβιάζει συγκεκριμένους νόμους, όπως τον νόμο περί αντικοινωνικής συμπεριφοράς, εγκληματικότητας και αστυνόμευσης του 2014 (Anti-Social Behaviour, Crime and Policing Act 2014), όπου περιλαμβάνονται και διατάξεις σχετικά με τους σκύλους που προκαλούν ενόχληση, και συγκεκριμένα το μέρος 7, το οποίο τροποποιεί τον νόμο περί επικίνδυνων σκύλων του 1991 (Dangerous Dogs Act 1991).
V. Προτάσεις προς τον νομοθέτη (και προς τον εφαρμοστή του δικαίου)
V.1. Επί της διατάραξης / προσβολής της κυριότητας, νομής κ.λπ. - Επί της κακής χρήσης του μισθίου λόγω τήρησης ζώων
Προτείνεται:
(1) η υιοθέτηση αντικειμενικών κριτηρίων από τους εφαρμοστές του δικαίου, βάσει των οποίων θα κρίνεται ο ουσιώδης και συνήθης για την περιοχή χαρακτήρας της βλάβης από την όχληση λόγω θορύβων, οσμών κ.λπ. που προέρχεται από κατοικίδια ζώα, ενόψει της διατάραξης της νομής,
(2) η διερεύνηση της βάσεως της προσβολής της προσωπικότητας μόνο μετά τη στοιχειοθέτηση μιας ουσιώδους ή μη συνήθους για την περιοχή όχλησης για την οποία δεν μπορεί να επιβάλλεται ανοχή, ώστε να περιοριστεί η πρακτική των δικαστηρίων να αιτιολογούν τον ανωτέρω ουσιώδη ή συνήθη χαρακτήρα με αιτιολογία που παραπέμπει στην προσβολή της προσωπικότητας του αιτούντος/ενάγοντος, χωρίς περαιτέρω θεμελίωση,
(3) τα δικαστήρια όταν εξετάζουν τυχόν προσβολή της προσωπικότητας των αιτούντων/εναγόντων, ιδίως δε όταν εξετάζουν συμβατικούς (στη σύμβαση μίσθωσης) περιορισμούς για την τήρηση κατοικίδιων ζώων, να συνεξετάζουν όπως αρμόζει σε σύγκρουση δύο συνταγματικών δικαιωμάτων και το δικαίωμα της προσωπικότητας του κατόχου του ζώου, η οποία θίγεται όταν συνεχώς περιορίζεται το δικαίωμα του στην ελεύθερη ανάπτυξή της και ιδίως το δικαίωμα να φιλοξενεί ανενόχλητος ζώα συντροφιάς στο διαμέρισμά του, τηρώντας πάντα τις επιταγές του νόμου και κατά πλήρωση των προϋποθέσεων του νόμου.
Σκοπός, εννοείται δεν είναι, η νομολογία να ευνοεί μόνο τον οχλούμενο από την τήρηση κατοικίδιων ζώων ούτε μόνο τον κάτοχο αυτών. Επιτακτική δικαιικά κρίνεται η ανάγκη να εξασφαλιστεί ότι τα δικαστήρια πράττουν αμερόληπτα και στον τομέα της προστασίας των ζώων συντροφιάς, ιδίως λαμβανομένης υπόψη της προϊούσας δικαιο-θεωρητικής αντίληψης ότι τα ζώα δεν είναι απλώς και μόνο «πράγματα», αλλά αντιμετωπίζονται πλέον ως ιδιαίτερο («έμψυχο») αντικείμενο του δικαίου.
V.2. Επί του δικαιώματος προσωπικότητας του κατόχου ζώου
Η αξίωση του ατόμου για μια αποχή (καταρχήν) του κράτους από δράσεις που θα μπορούσαν να περιορίσουν την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητάς του (άρθρο 5 Σ), εν προκειμένω την ελεύθερη ανάπτυξη σχέσεων με τα ζώα, ως ειδικότερη έκφανση του δικαιώματος στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας (λαμβάνοντας υπόψη και τους περιορισμούς του ατομικού αυτού δικαιώματος) είναι βέβαιο ότι διά της θεωρίας της έμμεσης τριτενέργειας των ατομικών δικαιωμάτων (άρθρο 25 παρ. 1 Σ), θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι αυτό το δικαίωμα μπορεί να αντιταχθεί και έναντι των ιδιωτών στις μεταξύ τους σχέσεις, μέσω βεβαίως των γενικών ρητρών και αορίστων νομικών εννοιών του ιδιωτικού δικαίου, ερμηνευομένων «υπό το φως» των συνταγματικών επιταγών.
Εν προκειμένω, σε περίπτωση που συμφωνηθεί στη μίσθωση όρος απαγορευτικός της τήρησης ζώου συντροφιάς στο μίσθιο, θα μπορούσε να υποστηριχθεί η ακυρότητά του λόγω αντίθεσης στα χρηστά ήθη (ΑΚ 178, 179 περ. α΄), λόγω του ότι δεσμεύει υπέρμετρα την ελευθερία του μισθωτή να αναπτύξει με τρόπο ελεύθερο την προσωπικότητά του. Μάλιστα, αν αυτός ο όρος νοηθεί ως άκυρος βάσει των ως άνω, το ισχυρότερο διαπραγματευτικά μέρος (εδώ, τεκμαίρεται πως είναι ο εκμισθωτής), δεν θα πρέπει να μπορεί να κάνει χρήση της ΑΚ 181 (που θα συνεπαγόταν πως ο όρος αυτός δύναται να συμπαρασύρει σε ακυρότητα την όλη σύμβαση μίσθωσης), καθώς δρώντας τοιουτοτρόπως θα προέβαινε σε καταχρηστική άσκηση δικαιώματος (ΑΚ 281).
Επιπροσθέτως, επιχείρημα υπέρ της ακυρότητας τέτοιου όρου θα μπορούσε να αντληθεί και από την ΑΚ 174, με απαγορευτική διάταξη νόμου εν προκειμένω άρθρο 15 παρ. 3 του ν. 4830/2021 που απαγορεύει την ίδια την απαγόρευση διατήρησης ζώων συντροφιάς με τον Κανονισμό της πολυκατοικίας. Με επιχείρημα a fortiori θα μπορούσε να συναχθεί πως, αφού ο νομοθέτης θεσπίζει την απαγόρευση αυτή στο πλαίσιο του Κανονισμού της πολυκατοικίας που νοείται ως μείζονος σημασίας σε σχέση με την ατομική διαπραγμάτευση, η βούληση του νομοθέτη ήταν να ισχύει και για τη κάθε σύμβαση μίσθωσης, άλλως θα καταστρατηγούταν εύκολα το αποτέλεσμα στο οποίο αποσκοπεί η εν λόγω διάταξη. Παρόλα αυτά, και αντίστοιχα βάσιμα, θα μπορούσε να υποστηριχθεί και η άποψη πως η ατομική διαπραγμάτευση μεταξύ εκμισθωτή και μισθωτή αποτελεί ένα διαφορετικό νομικό πλαίσιο από το Κανονισμό της πολυκατοικίας που ρυθμίζει τις σχέσεις μεταξύ συνιδιοκτητών και ως εκ τούτου, ο νομοθέτης ήθελε να παραμείνει το ευρύτερο πλαίσιο συμβατικής ελευθερίας (ΑΚ 361), δηλ. στην κατάρτιση της σύμβασης και στον καθορισμό του περιεχομένου της με την επιφύλαξη του νόμου και των γενικών ρητρών.
Με το άρθρο 15 παρ. 3 του ν. 4830/2021 θεσπίζεται ένα κανονιστικό πλέγμα προστασίας υπέρ του εκάστοτε μισθωτή. Στο σημαντικό όμως (αμέσως μετά το ζήτημα απαγορευτικών ή περιοριστικών διατάξεων στον Κανονισμό της πολυκατοικίας) ζήτημα της ατομικής διαπραγμάτευσης της σύμβασης μίσθωσης δεν μπορεί να συναχθεί ερμηνευτικά κάποια λύση από το ειδικό νομοθέτημα και ο εφαρμοστής του δικαίου απομένει με τις γενικές διατάξεις ως μόνη βοήθεια. Πέραν της σχετικής ανωτέρω πρότασης με βάσει συγκεκριμένο ερμηνευτικό επιχείρημα, επαφίεται στην κρίση του δικαιοδοτικού οργάνου να επιλυθεί το ζήτημα, κάτι που ενδέχεται ανάλογα με τις διαφορετικές δικαστικές αποφάσεις που μέλλονται να εκδοθούν να προκαλέσει και αβεβαιότητα κάτι που δεν καλλιεργεί την ασφάλεια του δικαίου.
Επηρεασμένος από υπερεθνικής/υπερσυνταγματικής πηγής και προέλευσης επιταγές του δικαίου ο κοινός εθνικός νομοθέτης θέσπισε σημαντικό όσον αφορά το status των ζώων στην ελληνική έννομη τάξη νόμο, στο πλαίσιο του ιδιωτικού δικαίου (ν. 4830/2021), στο άρθρο 2 αρ. 1 του οποίου δίδεται ο ορισμός του ζώου, ενώ από τη νομολογία χαρακτηριστικός είναι ο ορισμός στην απόφαση ΕφΑθ 3428/2022. Κατ’ αυτόν τον τρόπο αναγνωρίζεται η ιδιαιτερότητα του ζώου ως έμψυχου οργανισμού που συναισθάνεται και που δύναται να έχει ψυχικό δεσμό με τον άνθρωπο.
Σε αυτό το σημείο προτείνεται η νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων να εξετάζει εμπεριστατωμένα την αξία της τήρησης κατοικίδιων για την προσωπικότητα του κατόχου τους, έτσι ώστε στο δικαίωμα της προσωπικότητας του βλαπτόμενου στην (συγ)κυριότητα ή (συν)νομή και σύγχρηση ενάγοντα/αιτούντα (συνιδιοκτήτη, γείτονα, εκμισθωτή) να αντιπαραβάλλεται δίκαια και ισόρροπα, υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες της ατομικής ένδικης περίπτωσης το δικαίωμα προσωπικότητας του εναγομένου που τηρεί κατοικίδιο (συνιδιοκτήτη, γείτονα, μισθωτή).
Προς αυτή την κατεύθυνση, δηλ. για τη εδραίωση της τήρησης κατοικίδιων (που αποτελούν έμψυχους οργανισμούς με συναισθηματικούς δεσμούς προς τον άνθρωπο) ως στοιχείο για την προσωπικότητα του κατόχου τους (και πέραν όποιων ειδικών νομοθετικών διατάξεων που επιβάλλουν την επιμέλεια για τις συνθήκες ευζωίας των ζώων εν γένει, αλλά και ειδικότερα των κατοικίδιων ζώων συντροφιάς, ακόμη και της κοινόχρηστους χώρους της πολυκατοικίας), μεγάλη συνδρομή θα πρόσφερε η ρύθμιση γενικής διάταξης στο αστικό δίκαιο των προσώπων, με την οποία να θεμελιώνεται «ενδιάμεση βαθμίδα» για τα ζώα, πέρα από τη διάκριση με βάση την summa division σε «πρόσωπα» και «πράγματα», αντίστοιχα προς τις διατάξεις του γερμΑΚ, ελβΑΚ και γαλλΑΚ. Με τη ψήφιση τέτοιας διάταξης στον Αστικό Κώδικα, ως εμβληματικό και σημαντικότερο κωδικοποιημένο νομοθέτημα του δικαίου των προσώπων και των πραγμάτων, θα καταστεί περισσότερο εμφανής (λόγω της αναβάθμισης του νομικού status των ζώων) και ο κοινωνικός-ψυχικός δεσμός τους με τον άνθρωπο, ως στοιχείο της προσωπικότητας του κατόχου τους, ιδίως στη σύγχρονη εποχή.
V.3. Επί της παραμονής των κατοικίδιων ζώων στους κοινόχρηστους χώρους της πολυκατοικίας
Όσον αφορά τις αγωγές που ασκούνται από τους συνιδιοκτήτες των κοινόχρηστων χώρων και αφορούν αξιώσεις για άρση και παράλειψη της προσβολής από την παραμονή κατοικίδιων σε αυτούς τους χώρους, η νομολογία παρίσταται ενιαία, καθώς δέχεται παγίως ότι οι εναγόμενοι ιδιοκτήτες των κατοικίδιων οφείλουν να παραλείπουν την προσβολή που προκαλείται από την προσωρινή ή μόνιμη παραμονή των ζώων σε κοινόχρηστους χώρους, υποχρεώνοντάς τους να τα διατηρούν εντός της ανήκουσας στην αποκλειστική κυριότητά τους οριζόντιας ιδιοκτησίας.

Στο νομοθέτημα και συγκεκριμένα στην παρ. 2 περ. α) του άρθρου 15 του Ν.4830/2021, αναφέρεται ο όρος διαμονή χωρίς όμως να διευκρινίζεται αν πρόκειται για προσωρινή ή μόνιμη. Δεν γίνεται καμία διευκρίνιση για το είδος ή τη διάρκεια ή το σκοπό χρήσης των κοινόχρηστων χώρων για τα κατοικίδια, η οποία σε ορισμένες περιπτώσεις είναι αναγκαία. Έτσι, σε αρκετούς Κανονισμούς της πολυκατοικίας είναι δυνατό να έχει προστεθεί πλέγμα περιορισμών και απαγορεύσεων για το δικαίωμα τήρησης κατοικίδιων, όπως π.χ. η απαγόρευση χρήσης του ανελκυστήρα από αυτό, παρότι οι όροι που απαγορεύουν την τήρηση ζώων γενικά είναι άκυροι βάσει νόμου.
Ο νομοθέτης δεν ρυθμίζει εκτενώς το ζήτημα της παραμονής των κατοικίδιων στους κοινόχρηστους χώρους, παρά μόνο ορίζει ότι απαγορεύεται γενικώς, εκτός αν υπάρχει σύμφωνη γνώμη της Γενικής Συνέλευσης της πολυκατοικίας, ενώ δεν γίνεται καμία νύξη για την χρήση τους από τα κατοικίδια. Η χρήση όμως των κοινόχρηστων χώρων είναι σημαντική για τη διαβίωση των κατοικίδιων: πρόκειται για τη διέλευση των κατοικιδίων μέσα από τους χώρους της πολυκατοικίας, την παραμονή σε αυτούς, όπως και την άσκηση-ψυχαγωγία τους μέσω της δυνατότητας να χρησιμοποιούν για σύντομο χρονικό διάστημα ορισμένους κοινόχρηστους χώρους (κι εφόσον οι ιδιοκτήτες τους τα εποπτεύουν και τηρούν όλες τις υγειονομικές και νομικές υποχρεώσεις τους, επιπλέον και χάριν της ευζωίας τους).
Προκειμένου λοιπόν να εξασφαλιστεί η βέλτιστη προστασία των δικαιωμάτων των ιδιοκτητών κατοικίδιων ζώων, όπως και των υπολοίπων ενοίκων της εκάστοτε πολυκατοικίας, θα μπορούσε να προστεθεί διάταξη στο άρθρο 15 του ν. 4830/2021, διευκρινιστική των ζητημάτων της χρήσης των κοινόχρηστων χώρων και της παραμονής σε αυτούς, των κατοικιδίων, καθώς κι ρύθμιση για υπερίσχυση τέτοιας διάταξης έναντι όποιας αντίθετης απόφασης της Γενικής Συνέλευσης των ιδιοκτητών.
Προτείνεται λοιπόν η θέσπιση κάποιας διευκρίνισης (ερμηνευτικής διάταξης) για το τι θεωρείται μόνιμη και προσωρινή παραμονή, ποιου είδους διαμονή θεωρείται επιτρεπτή με απόφαση της γενικής συνέλευσης, πότε θεωρείται παράνομη η παραμονή και η χρήση των χώρων, τι θεωρείται χρήση και πότε αυτή είναι αναγκαία για την εξυπηρέτηση των αναγκών του ζώου με την σκέψη πάντα να μην παραβλάπτονται τα δικαιώματα σύγχρησης των υπόλοιπων συνοίκων (συνιδιοκτητών και των μισθωτών τους).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αλεξανδρίδου Ελίζα (επιμ.), Δίκαιο Προστασίας του Καταναλωτή, Εθνικό και Ενωσιακό (4η έκδ., 2023)
Αρμενόπουλος 2010, 1281 επ.
Γεωργιάδης Σ. Απόστολος /Σταθόπουλος Π. Μιχάλης, Αστικός Κώδιξ, Κατ’ άρθρο ερμηνεία, Τόμοι 5ος-6ος, Εμπράγματο Δίκαιο (άρθρα 947-1345) (1985)
Γεωργιάδης Σ. Απόστολος, Γενικές Αρχές Αστικού Δικαίου, Π. Ν. Σάκκουλας, 2012
Γεωργιάδης Σ. Απόστολος /Σταθόπουλος Π. Μιχάλης (επιμ.), Ερμηνεία Αστικού Κώδικα, Γενικές Αρχές, τόμος Ια (2016)
Δέλλιος Ι. Γεώργιος , Γενικοί Όροι Συναλλαγών - Ατομική και συλλογική προστασία των καταναλωτών από την έλλειψη ουσιαστικής διαπραγμάτευσης των όρων της σύμβασης (2η εκδ., 2013)
Δελούκα-Ιγγλέση Κορνηλία, Δίκαιο του καταναλωτή- Ενωσιακό και Ελληνικό (2014)
Δικαιώματα του Ανθρώπου,Επιθεώρηση Ατομικών και Κοινωνικών Δικαιώματων, 2014
Δίκη 2005, 843
Ελληνική Δικαιοσύνη 1988, 589
Ελληνική Δικαιοσύνη 2006, 432
Κανελλοπούλου-Μαλούχου Νέδα, Συνταγματική Θεωρία των θεμελιωδών δικαιωμάτων (2021),
Κασιμάτης Γεώργιος, Οι βάσεις ερμηνείας του δικαίου και του συντάγματος (2022)
Κατράς Ιωάννης, Δίκαιο οροφοκτησίας (2020)
Κατράς Ιωάννης, Αστικές και Νέες εμπορικές μισθώσεις (4η έκδ., 2023)
Κουκούλης Ν Ανδρέας, Η Νομική Θέση των Ζώων Συντροφιάς σε ΑΚ και Ειδικούς Νόμους (2023)
Μεντής Γεώργιος, Γενικοί Όροι Συναλλαγών σε καταναλωτικές και εμπορικές συμβάσεις (2η έκδ., 2020)
Παπαδόπουλος Κωνσταντίνος, Αγωγές εμπραγμάτου δικαίου, τόμος Β` (1992)
Σπυριδάκης Ι. Μιχαήλ, Ένδικη προστασία της νομής (2η εκδ., 2019)
Σταμάτης Κωνσταντίνος, Φιλοσοφία και οικολογική ηθική (2013)
Σταμάτης Κωνσταντίνος, Εισαγωγή στην επιστήμη του δικαίου (2018)
Συλλογικό Έργο, Οι αρχές του ίσου και του δικαίου, 2023
Τσετσέκος Π. Φίλιππος, Γειτονικό Δίκαιο (2000)
Τσούμας Ι. Βασίλειος, Αστικές και Εμπορικές Μισθώσεις – Οροφοκτησία (2012)
Χρυσόγονος Κωνσταντίνος /Βλαχόπουλος Σπυρίδων, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα (2017)