Κείμενο
1. Εισαγωγή
Η ψήφιση του νόμου 5089/2024 για την ισότητα στον πολιτικό γάμο μετέβαλε το τοπίο του οικογενειακού δικαίου στην χώρα μας, ριζικά μεν, ελλειπτικά δε: μία απλή τροποποίηση του άρθρου 1350 του Αστικού Κώδικα για τα πρόσωπα, που είναι ικανά να συνάψουν γάμο, έχει ως συνέπεια την αναμόρφωση του δικαίου της συγγένειας και ως εκ τούτου μίας σειράς από έννομες σχέσεις, παρότι ο ίδιος ο νόμος τηρεί σχετικά σιγή. Απομένει λοιπόν στον ερμηνευτή και εφαρμοστή του δικαίου να εξετάσει, δεδομένης της σιγής του νομοθέτη, ποιος είναι ο πραγματικός απόηχος της μεταρρύθμισης στο σύνολο των κανόνων δικαίου.
Το παρόν άρθρο εξετάζει την σχέση του νέου νόμου με το λεγόμενο «τεκμήριο γονεϊκότητας» και συγκεκριμένα την δυνατότητα αναλογικής εφαρμογής των άρθρων 1465 επ. ΑΚ στις σχέσεις μεταξύ ομοφύλων προσώπων σύμφωνα και με το πάγιο αίτημα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας. To άρθρο εξετάζει επίσης τον τρόπο ίδρυσης συγγένειας και την δυνατότητα αναλογικής εφαρμογής του τεκμηρίου στην περίπτωση των διεμφυλικών γονέων και ειδικότερα του διεμφυλικού άνδρα, ο οποίος γεννά στο πλαίσιο γάμου ή συμφώνου συμβίωσης (φαινόμενο “seahorse fatherhood” ή όπως θα μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά, «πατρότητα του ιππόκαμπου»). Πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι το παρόν απηχεί μέρος από τους πολύ ενδιαφέροντες προβληματισμούς και την συζήτηση που έλαβε χώρα στην ημερίδα της Εταιρείας Οικογενειακού Δικαίου για την Ισότητα στον Πολιτικό Γάμο στις 11.03.2024.
2. Προς την κατεύθυνση δημιουργίας ενός τεκμηρίου γονεϊκότητας
Σύμφωνα με το άρθρο 1465 του ΑΚ «Το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του γάμου της μητέρας του ή μέσα σε τριακόσιες ημέρες από τη λύση ή την ακύρωσή του τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα τον σύζυγο της μητέρας (τέκνο γεννημένο σε γάμο).Τέκνο γεννημένο σε γάμο θεωρείται και το τέκνο που γεννήθηκε ύστερα από μεταθανάτια τεχνητή γονιμοποίηση, εφόσον υπάρχει η απαιτούμενη κατά το άρθρο 1457 δικαστική άδεια. Αν το τέκνο γεννήθηκε μετά την τριακοσιοστή ημέρα από τη λύση ή την ακύρωση του γάμου, η απόδειξη της πατρότητας του συζύγου βαρύνει εκείνον που την επικαλείται. Το ίδιο ισχύει και όταν η τεχνητή γονιμοποίηση έγινε μετά το θάνατο του συζύγου, παρά την έλλειψη δικαστικής άδειας».
Πέραν της σχετικής πρόβλεψης για την περίπτωση της μεταθανάτιας τεχνητής γονιμοποίησης, τόσο το παρόν άρθρο όσο και τα επόμενα (1466 έως 1472), όπως καθίσταται προφανές ήδη από το γράμμα των διατάξεων τους, απηχούν τις συνήθεις στους εμπνευστές του Αστικού Κώδικα σχέσεις βιολογικής συνάφειας και την, ομολογουμένως μάλλον άγνωστη σε αυτούς έννοια, του «ετεροκανονικού μοντέλου» σχέσεων. Με άλλα λόγια, το άρθρο δίνει απάντηση στο ερώτημα «ποιος είναι ο πατέρας;» του παιδιού που γεννιέται καταρχήν εντός του γάμου, προασπίζοντας μάλιστα την ιδέα της οικογενειακής τάξης που συνδέεται με τον θεσμό αυτό (όπως συνάγε
Σελ. 641 ται και από τις σχετικές ρυθμίσεις για την ανάγκη δικαστικής προσβολής της πατρότητας και της υποχώρησης της βιολογικής αλήθειας έναντι της προστασίας της ήδη θεμελιωμένης οικογένειας). Ήδη η θέσπιση του τεκμηρίου πάντως αναφέρεται σε μία εποχή, όπου η διαπίστωση της βιολογικής αλήθειας δεν ήταν ευχερής (προ τεστ DNA κτλ.) εξ ου και η ανάγκη ύπαρξης τεκμηρίου.
Το ζήτημα που ανακύπτει είναι κατά πόσο το τεκμήριο αυτό μπορεί να εφαρμοστεί στην περίπτωση των σχέσεων των ομοφύλων ζευγαριών και των παιδιών που μπορεί να γεννηθούν εξ αυτών εντός του γάμου πλέον ή του συμφώνου συμβίωσης του N 4356/2015.
Τόσο η απουσία σχετικής πρόβλεψης στο γράμμα του ν. 5089/2024 όσο και οι σχετικές εισηγήσεις των αρμόδιων φορέων κατά την διαβούλευση του νομοσχεδίου σχετικά με την ανάγκη επέκτασης του τεκμηρίου πατρότητας ή αλλιώς «μετατροπής» του σε τεκμήριο γονεϊκότητας, συνηγορούν για το ότι τέτοια δυνατότητα αυτή τη στιγμή δεν υφίσταται. Πέραν όμως της ιστορικής- βουλητικής ερμηνεία, αποκλείεται άραγε η δυνατότητα αυτή με βάση και την τελολογική ερμηνεία και ειδικότερα τον τρόπο, που ενδέχεται εν τέλει η ρύθμιση να ερμηνευθεί στο μέλλον, σύμφωνα και με την εξέλιξη των ηθών και των αναγκών της ελληνικής κοινωνίας;
3. Ειδικότερα σε σχέση με την de lege lata αδυναμία εφαρμογής του τεκμηρίου
Ήδη ο τρόπος με τον οποίο το τεκμήριο πατρότητας έχει επεκταθεί στην περίπτωση του N 4356/2015 για το σύμφωνο συμβίωσης συνηγορεί υπέρ της αδυναμίας εφαρμογής ενός γενικού τεκμηρίου γονεϊκότητας. Ειδικότερα το άρθρο 9 του νόμου προβλέπει σχετικά πως «Το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια του συμφώνου συμβίωσης ή μέσα σε τριακόσιες (300) ημέρες από τη λύση ή την ακύρωση του Συμφώνου, τεκμαίρεται ότι έχει πατέρα τον άνδρα με τον οποίο η μητέρα κατάρτισε το Σύμφωνο. Το τεκμήριο ανατρέπεται με αμετάκλητη δικαστική απόφαση. Τα άρθρα 1466 επ. ΑΚ, καθώς και τα άρθρα 614 επ. ΚΠολΔ, εφαρμόζονται αναλόγως». Η αναφορά γίνεται σαφώς σε άνδρα πατέρα και μητέρα (προφανώς γεννημένη βιολογικά γυναίκα, η οποία γεννά το παιδί), με αποτέλεσμα να αποκλείεται η απόκτηση νομικά κοινού τέκνου από ομόφυλα ζευγάρια λόγω γέννησης αυτών εντός του συμφώνου συμβίωσης.
Ομοίως γίνεται έως τώρα δεκτό ότι και η εκούσια αναγνώριση ως θεσμός αφορά μόνο την θεμελίωση συγγένειας με τον άνδρα σύντροφο της μητέρας, με αποτέλεσμα να υποστηρίζεται ότι αποκλείεται η απόκτηση κοινού νομικά τέκνου από ομόφυλα ζευγάρια μέσω μεθόδων ΙΥΑ και ειδικότερα με δήλωση εκούσιας αναγνώρισης από την σύντροφο της γυναίκας που προβαίνει μόνη στην σύλληψη τέκνου σύμφωνα με το άρθρο 1456 ΑΚ.
Ήδη όμως μετά την ψήφιση του N 4491/2017 για την Νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου, οι έννοιες του πατέρα και της μητέρας δεν είναι το ίδιο «αυτονόητες» ούτε νομικά ούτε κοινωνικά. Παράδειγμα αποτελεί το ως άνω αναφερθέν φαινόμενο της «πατρότητας του ιππόκαμπου», το οποίο αναλύεται εκτενώς σε επόμενο κεφάλαιο.
Έτι περαιτέρω, και χωρίς να χρειάζεται να αμφισβητήσουμε νομικά την «βιολογία», μετά την ψήφιση του νόμου για την ισότητα στον γάμο, τα ομόφυλα ζευγάρια δεν αποκλείονται στην πραγματικότητα εντελώς από την προσφυγή στην ΙΥΑ, όπως συνέβαινε υπό το προηγούμενο νομοθετικό καθεστώς. Η δυνατότητα χρήσης του θεσμού της υιοθεσίας από τα ομόφυλα ζευγάρια έχει ως αποτέλεσμα, μόνη ομοφυλόφιλη γυναίκα, η οποία εμφανίζει ταυτόχρονα αδυναμία τεκνοποιίας μέσω της φυσικής οδού, και συνεπώς μπορεί να αποκτήσει παιδί με μεθόδους ΙΥΑ, να μπορεί στην περίπτωση επιγενόμενου γάμου, να συναινέσει στην υιοθεσία του παιδιού αυτού και από την σύζυγο της, ούτως ώστε να αντιμετωπίζεται αυτό ως κοινό τους παιδί. Στην ουσία ο νόμος αφήνει την δυνατότητα για τις ομόφυλες γυναίκες να καταφύγουν σε ένα μόρφωμα, το οποίο μπορεί να οδηγεί στην απόκτηση κοινού τέκνου, που θα συνδέεται βιολογικά με την μία εξ αυτών.
Υπό το φως της δυνατότητας αυτής υποστηρίζεται ήδη στην θεωρία, ότι, η προϋπόθεση η ιατρικώς υποβοηθούμενη γυναίκα να είναι άγαμη, πρέπει να εγκαταλειφθεί, καθώς η πρακτική στην οποία είχε οδηγήσει στο παρελθόν η ρύθμιση, ήτοι ζευγάρι γυναικών που έχουν συνάψει σύμφωνο συμβίωσης, να λύνουν το σύμφωνο, να προβαίνουν στην απόκτηση τέκνου δυνάμει της ανωτέρω διάταξης, και στην συνέχεια να συνάπτουν εκ νέου σύμφωνο συμβίωσης, είναι ασύμβατη πρακτικά και νομικά με τον θεσμό του γάμου (ας φανταστούμε το παράδοξο: ομόφυλες σύζυγοι να επιθυμούν να αποκτήσουν κοινό τέκνο, να αναγκάζονται να διαζευχθούν, ώστε η μία εξ αυτών να προχωρήσει σε ΙΥΑ με γεννητικό υλικό άγνωστου δότη και στην συνέχεια να παντρεύονται εκ νέου, ώστε η σύζυγος της βιολογικής μητέρας να μπορεί να υιοθετήσει το τέκνο της πρώτης).
Πώς θα μπορούσε στο πλαίσιο αυτό να κριθεί ότι είναι αντίθετη στην βούληση του νομοθέτη η δυνατότητα της μίας εκ των δύο ομοφύλων γυναικών- συζύγων να προσφύγει στην βοήθεια της ΙΥΑ, με την παρεχόμενη με ιδιωτικό συμφωνητικό από την σύζυγο της συναίνεση, και το τέκνο που θα γεννηθεί να θεωρείται και τέκνο της τελευταίας δυνάμει ενός τεκμηρίου γονεϊκότητας, όπως συμβαίνει στα ετερόφυλα ζευγάρια, χω
Σελ. 642ρίς την ανάγκη περαιτέρω προσφυγής σε μία δίκη για την διαδοχική υιοθεσία του τέκνου;
4. Τρόπος θεμελίωσης της συγγένειας στην περίπτωση των διεμφυλικών (τρανς) γονέων και το φαινόμενο του «πατέρα- ιππόκαμπου» (“Seahorse Fatherhood”)
Διαφορετική είναι η περίπτωση διεμφυλικών γονέων, οι οποίοι αποκτούν τέκνα στο πλαίσιο γάμου ή συμφώνου συμβίωσης. Γίνεται σχετικα δεκτό ότι η διεμφυλική γυναίκα έχει δικαίωμα στην προσφυγή στην ΙΥΑ. Κατά την χαρακτηριστική διατύπωση του Κ. Πανάγου «η ελληνική νομοθεσία φαίνεται ότι δεν θέτει κανένα εμπόδιο για την προσφυγή διεμφυλικών γυναικών (τρανσέξουαλ) στην ιατρική υποβοήθηση. Η ιατρική αδυναμία δεν αποκλείεται (με βάση το γράμμα του νόμου) να είναι επιγενόμενη, ενώ το συμφέρον του τέκνου εκτιμάται ότι δεν τίθεται εν προκειμένω υπό αμφισβήτηση (δεδομένου ότι το πρόσωπο αποκτά τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του καινούργιου φύλου)». Πρέπει βέβαια να σημειωθεί ότι οι διεμφυλικοί άνθρωποι δεν αποκλείονται με βάση το γράμμα του νόμου και από την υιοθεσία είτε ως μόνοι γονείς είτε ως σύζυγοι, η πράξη όμως μας δίνει μάλλον απογοητευτικά παραδείγματα, όπως η πρόσφατη υπόθεση της καθηγήτριας Κάθριν Ράιλι, η οποία μίλησε για την εμπειρία της ως διεμφυλική γυναίκα με τον θεσμό της υιοθεσίας στην Ελλάδα και τις διακρίσεις που αντιμετώπισε.
H συζήτηση, ωστόσο, τουλάχιστον στην θεωρία, παραμένει ανοιχτή και ο νόμος σαφής: σε συνέχεια της ανωτέρω μείζονoς σκέψης τίποτα δεν θα εμπόδιζε την εφαρμογή του τεκμηρίου πατρότητας στην περίπτωση συζύγου, ο οποίος συμφωνεί για την προσφυγή της διεμφυλικής συζύγου του στην ΙΥΑ και ειδικότερα στην διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, όπως συμβαίνει και στα cis ετερόφυλα ζευγάρια. Μέχρι στιγμής δεν έχει υποπέσει στην αντίληψη του γράφοντα περίπτωση τέτοιου ζεύγους που να έχει κινήσει την διαδικασία για την έκδοση δικαστικής άδειας για την απόκτηση παιδιού μέσω παρένθετης μητέρας.
Αντίστοιχα, η περίπτωση ενός τρανς άνδρα, του οποίου η σύντροφος/σύζυγος προσφεύγει σε μεθόδους ΙΥΑ και αποκτά τέκνο, δεν θα πρέπει να προβληματίζει νομικά, καθώς θα πρέπει να καλύπτεται κανονικά από το τεκμήριο πατρότητας. Στην περίπτωση αυτή, ο διεμφυλικός άνδρας γονέας θα πρέπει να μπορεί, στη βάση των υφιστάμενων διατάξεων, να αναγνωρίζεται ως πατέρας του τέκνου είτε προβαίνοντας με την περιβαλλόμενη συμβολαιογραφικό τύπο συναίνεση του σε αναγνώριση του παιδιού που θα γεννηθεί με σπέρμα τρίτου δότη εκτός γάμου ή συμφώνου συμβίωσης κατά τον συνδυασμό των άρθρων 1456 και 1475 παρ. 2 ΑΚ είτε επειδή το παιδί γεννήθηκε με αυτόν τον τρόπο εντός συμφώνου συμβίωσης ή γάμου αυτού με την σύντροφο/σύζυγο του.
Ακόμη πιο χαρακτηριστική της εξέλιξης των οικογενειακών σχέσεων πέραν των προβλέψεων του Αστικού Κώδικα είναι το παράδειγμα των διεμφυλικών ανδρών, οι οποίοι προβαίνουν σε απόκτηση τέκνου κυοφορώντας και γεννώντας αυτό, αναγνωριζόμενοι ως «πατέρες-ιππόκαμποι» (“seahorse fatherhood”).
Τα ερωτήματα που ανακύπτουν είναι τα εξής: μπορεί να εφαρμοστεί στην περίπτωση αυτή το αξίωμα “mater semper certa est”; Η συγγένεια των προσώπων αυτών με το παιδί θα θεμελιώνεται βάση του αξιώματος αυτού, όπως στις νομικά αναγνωριζόμενες ως γυναίκες, οι οποίες γεννούν; Σε περίπτωση που έχουν συνάψει γάμο ή σύμφωνο συμβίωσης με άλλο πρόσωπο, μπορεί να γίνει λόγος για τεκμήριο πατρότητας αυτού;
Αξίζει να σκεφτούμε πρακτικά τις εξής περιπτώσεις:
1. Τρανς άνδρας πριν την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου του προσφεύγει ως μόνη γυναίκα στις μεθόδους της ΙΥΑ, μένει έγκυος και κατά την διάρκεια της κυοφορίας συνάπτει σύμφωνο συμβίωσης ή γάμο με άλλον άνδρα, ενώ συγχρόνως πριν τον τοκετό ολοκληρώνει την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου του.
2. Τρανς άνδρας πριν την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου του προσφεύγει ως μόνη γυναίκα στις μεθόδους της ΙΥΑ, μένει έγκυος, και κατά την διάρκεια της κυοφορίας συνάπτει σύμφωνο συμβίωσης ή γάμο με γυναίκα, ενώ συγχρόνως πριν τον τοκετό ολοκληρώνει την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου του. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε ένα παιδί γεννημένο από ετερόφυλο νομικά και κοινωνικά ζευγάρι αλλά γεννημένο από το πρόσωπο που προσδιορίζεται ως άνδρας.
Στις υπό εξέταση περιπτώσεις (όπου σημειωτέον ο τρανς άνδρας θα μπορούσε να μείνει έγκυος και χωρίς την προσφυγή σε μεθόδους ΙΥΑ) το ζητούμενο δεν είναι καταρχήν εάν μπορεί να εφαρμοστεί το τεκμήριο πατρότητας για την θεμελίωση της συγγένειας του συντρόφου/συζύγου του άνδρα, ο οποίος γεννά, αλλά ο τρόπος θεμελίωσης της συγγένειας με τέκνου με τον ίδιο τον άνδρα, ο οποίος γεννά.
Προτού περάσουμε σε μία προσπάθεια απάντησης στο ερώτημα, αξίζει να γίνει αναφορά στις έννομες τάξεις που έχουν έρθει νομικά αντιμέτωπες με το ζήτημα. Διακρίνονται εν προκειμένω δύο είδη προσέγγισης:
1. Η πρώτη προκρίνει ότι στην περίπτωση αυτή ο τρανς άνδρας πρέπει να αναγνωρίζεται νομικά ως μητέρα, κατά τρόπο αντίστοιχο με την πρόβλεψη της ελληνικής νομοθεσίας, η οποία ειδικά για τις σχέσεις με τα παιδιά τους αντιμετωπίζει τους τρανς γονείς με το «νεκρό» φύλο τους σύμφωνα με το άρθρο 5 του ν. 4491/2017. Tην στάση αυτή έχει υιοθετήσει ειδικότερα η Αγγλική νομολογία, όπου το Ανώτατο Δικαστήριο με την αιτιολογία ότι η διατήρηση του status της μητέρας συνάδει με την ανάγκη για σταθερότητα στο οικογενειακό δίκαιο και το δικαίωμα του ίδιου του παιδιού να γνωρίζει την προέλευση του (επιχείρημα μάλλον μη πειστικό αφού το συγκεκριμένο παιδί θα προέρχεται πράγματι από έναν τρανς άνδρα).
Συγκεκριμένα, το Ανώτατο Δικαστήριο στην Αγγλία απέρριψε την αίτηση πατέρα να αναγνωρισθεί στην ληξιαρχική πράξη γέννησης και τα λοιπά έγγραφα του παιδιού ως τέτοιος, κρίνοντας αφενός πως μητέρα «είναι η ιδιότητα που αποδίδεται
Σελ. 643στο πρόσωπο που υπόκειται στην σωματική και βιολογική διαδικασία της εγκυμοσύνης και του τοκετού» (επιχείρημα ομοίως όχι και τόσο ακλόνητο δεδομένης της αναγνώρισης της κοινωνικοσυναισθηματικής συγγένειας) και αφετέρου λαμβάνοντας υπόψη την ανάγκη ύπαρξης ενός συγκροτημένου και βέβαιου διοικητικού συστήματος για την καταχώριση των γεννήσεων.
Αντίστοιχη προσέγγιση είχαν και τα γερμανικά δικαστήρια σε υπόθεση η οποία έφτασε μέχρι και το ΕΔΔΑ, κατά την οποία κρίθηκε ότι η καταχώριση του τρανς πατέρα, ο οποίος είχε ολοκληρώσει την νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου του ως μητέρας πριν την γέννηση του παιδιού, δεν παραβιάζει το δικαίωμα σεβασμού στην ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του προσφεύγοντας σύμφωνα με το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ.
2. Η δεύτερη προσέγγιση διέπεται από σεβασμό στην ταυτότητα του τρανς γονέα και έχει υιοθετηθεί καταρχήν από την Σουηδία, η οποία έχει μάλιστα προσαρμόσει σχετικά την νομοθεσία της προβλέποντας ότι ο τρανς πατέρας που γεννά θα καταχωρείται νομικά ως πατέρας. Η νομοθετική μεταβολή αντανακλά προηγούμενη δικαστική απόφαση σουηδικού δικαστηρίου, η οποία αναγνώρισε πως η καταχώριση του γονέα αυτού ως πατέρα δεν εμπόδιζε πραγματικά την ανάγκη σύνταξης ληξιαρχικών πράξεων και αντίθετα ήταν συμβατή με τις απορρέουσες από την Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων κρατών, ώστε να μην τίθεται σε αμφισβήτηση η ταυτότητα του παιδιού. Ωστόσο, ακόμη και στην περίπτωση της Σουηδίας, ο/η σύντροφος/σύζυγος του πατέρα δεν θεωρείται αυτόματα κι αυτός ως γονέας του παιδιού, όπως θα γινόταν εάν εφαρμοζόταν αναλογικά το τεκμήριο πατρότητας/γονεϊκότητας, αλλά απαιτείται προς τούτο ειδική δικαστική ή διοικητική απόφαση. Αντίστοιχες προσεγγίσεις σχετικά με την αναγνώριση του διεμφυλικού πατέρα που γεννά έχουν πλέον η Ισλανδία και η Δανία.
Επιστρέφοντας στο παραπάνω σενάριο εργασίας πρέπει υπό το φως των ανωτέρω να γίνουν δεκτά τα εξής: Και στις δύο περιπτώσεις το πιθανότερο είναι ότι η ελληνική νομοθεσία θα αντιμετώπιζε τον άνδρα που γεννά ως μητέρα του παιδιού εφαρμόζοντας αναλογικά το άρθρο 5 του ν. 4491/2017. Στην δεύτερη λοιπόν περίπτωση, που μιλάμε για απόκτηση ενός παιδιού από ετερόφυλο ζευγάρι (ωστόσο κυοφορεί και γεννά ο άνδρας της σχέσης), δεν θα μπορεί με βάση τις ισχύουσες διατάξεις να γίνει λόγος για εφαρμογή του τεκμηρίου πατρότητας, καθώς το τεκμήριο δεν εφαρμόζεται, κατά τα ανωτέρω, στην περίπτωση των γυναικών συζύγων/συντρόφων. Ομοίως στην πρώτη περίπτωση, που αποκτάται εν τέλει παιδί από ένα ομόφυλο ζευγάρι, το τεκμήριο πατρότητας δεν θα μπορεί να εφαρμοστεί, αφού όπως εκτέθηκε, de lege lata to τελευταίο καλύπτει τις περιπτώσεις ετερόφυλων ζευγαριών.
Γεννιέται όμως ως απότοκο των ανωτέρω ο προβληματισμός ποια είναι στις εκτεθείσες περιπτώσεις η ειδοποιός διαφορά και κατά πόσο το συμφέρον του παιδιού δικαιολογεί την διαφορετική μεταχείριση της κάθε περίπτωσης, όταν κοινός παρονομαστής δεν είναι άλλος από την ανάγκη να αναγνωριστούν νομικά οι γονείς αυτού χωρίς περαιτέρω νομικές διαδικασίες, σκοπός που εξυπηρετείται μέσα από την εφαρμογή του τεκμηρίου πατρότητας.
Είναι νομικά εύλογο ο ίδιος γονέας, διεμφυλικός άνδρας, να μπορεί να αναγνωρισθεί ως πατέρας του παιδιού στην περίπτωση που γεννά αυτό η σύντροφος/σύζυγος του, όχι όμως στην περίπτωση που το γεννά ο ίδιος; Είναι νομικά εύλογο το πρόσωπο που έχει γεννηθεί βιολογικά ως γυναίκα να μπορεί να αναγνωρισθεί δυνάμει του τεκμηρίου ως γονέας των παιδιών της συντρόφου/συζύγου του μόνο εάν μεταβάλει νομικά το φύλο του; Εάν δεχθούμε ότι είναι εύλογο, δεν παραδεχόμαστε εν τέλει ότι το ουσιώδες για την θεμελίωση της συγγένειας είναι απλώς η προσομοίωση των οικογενειακών σχέσεων με το ετεροκανονικό μοντέλο; Ακόμα κι αν αυτό λοιπόν φαίνεται σήμερα επαρκές ως λόγος για την διαφορετική νομική μεταχείριση των περιπτώσεων, εκτιμώ πως μπορούμε με βεβαιότητα να πιθανολογήσουμε ότι η εξέλιξη των ηθών και, καθόσον η καθημερινή πρακτική θα οδηγεί σε μεγαλύτερη ορατότητα και αποδοχή από το σύνολο της κοινωνίας των οικογενειών των ομοφύλων ζευγαριών, η αναλογική εφαρμογή του τεκμηρίου πατρότητας ώστε να καλύπτει και τις ποικίλες περιπτώσεις των οικογενειών αυτών, δεν θα φαντάζει τόσο «εξωνομική».
5. Eν είδει επιλόγου
Ο τρόπος με τον οποίο προβλέπεται το τεκμήριο πατρότητας στον Αστικό Κώδικα απηχεί ένα μέρος μόνο των σύγχρονων οικογενειακών σχέσεων. Για το συμπέρασμα αυτό συνηγορούν τόσο το διαφορετικό πλαίσιο εντός του οποίου δύναται να γεννηθεί πλέον ένα παιδί (γάμος ή σύμφωνο συμβίωσης ομοφύλων προσώπων) όσο και η πολλαπλότητα των ερμηνειών και των ρόλων που επιδέχεται νομικά και κοινωνιολογικά η έννοια του γονέα, όπως καταδεικνύει το παράδειγμα των διεμφυλικών γονέων.
Απομένει στον εθνικό νομοθέτη να κρίνει κατά πόσον το συμφέρον των παιδιών, το οποίο επιβάλλει την νομική σύνδεση με τους γονείς τους, μπορεί να εξυπηρετηθεί με την αναθεώρηση του τεκμηρίου πατρότητας ή την πρόβλεψη ενός εναλλακτικού μηχανισμού για την ίδρυση της συγγένειας στην περίπτωση σχέσεων γονέων και τέκνων που διαφοροποιούνται από την έννοια της οικογένειας, που είχαν κατά νου οι εμπνευστές του Αστικού Κώδικα.
Basic References List
1) Foudedaki K., Medically assisted reproduction in same-sex unions under Greek law in Assisted reproduction in Europe, Kaiafa-Gbadi and others (ed), Sakkoulas Publications, 2015, pg. 353-362 (in Greek).
2) kostopoulou Μ.-Α., ECHR and establishment of filiation, Nomiki Bibliothiki, 2021 (in Greek).
3) Kotzampasi A., Family Law Handbook, 2η ed, 2022, pg. 226 (in Greek).
4) Margaria A., Trans(forming) Fatherhood? European Legal Approaches to “Seahorse Fatherhood” σε K. Duden, D. Wiedemann, Changing Families, Changing Family Law in Europe, Intersentia, 2024, pg. 177-191.
5) Nikolopoulos P., Canonical marriage tradition and modern forms of cohabitation, Nomokanonika 2/2018, pg. 73-103 (in Greek).
6) Panagos K., Surrogacy, Greek legal status and criminological implications Sakkoulas Publications, 2023, pg. 63 (in Greek).
7) Zervogianni E., Access of married male couples to medically assisted marriage Reproduction, TPCL & CPL, 3/2024, p. 223 – 230 (in Greek).