Κείμενο
1. Αξίωση άρσης της προσβολής της προσωπικότητας
Το γενικό άρθρο 57 παρ. 1 εδ. 2 ΑΚ, εκτός των άλλων, αναφέρεται στις αξιώσεις άρσης της προσβολής προσωπικότητας και παράλειψής της στο μέλλον όπου και προβλέπει ότι, για τη γέννηση των δύο παραπάνω αξιώσεων, αρκεί η προσβολή να είναι παράνομη. Ωστόσο, κρίνεται αναγκαία η οριοθέτηση των εν λόγω αξιώσεων με επίκεντρο την προσβολή της προσωπικότητας.
Ως άρση της προσβολής της προσωπικότητας, με άξονα την νομολογιακή αντιμετώπιση, νοείται «ο άμεσος παραμερισμός της πράξης, που συνθέτει την προσβολή, και συνεπώς κατευθύνεται στην αποκατάσταση των πραγμάτων στην πριν από την ολοκλήρωση της προσβολής κατάσταση». Ειδικότερα, βάσει θεωρίας, πρέπει να έχει δημιουργηθεί «ήδη μια παράνομη κατάσταση, από την οποία πηγάζουν επιβλαβείς συνέπειες, έστω κι αν η συμπεριφορά που δημιούργησε την κατάσταση δεν ήταν καθαυτήν παράνομη». Επομένως, η άρση προϋποθέτει ότι η πράξη της προσβολής εξακολουθεί να επιφέρει έννομο αποτέλεσμα, καθώς μόνο υπό αυτή την προϋπόθεση μπορεί να αρθεί. Επίσης, δεν απαιτείται το στοιχείο της υπαιτιότητας αυτού που προσβάλλει.
Ως εκ τούτου, η αξίωση για άρση της προσβολής αποσκοπεί στην πρόληψη ή τον περιορισμό της ζημίας με την ανατροπή της κατάστασης, από την οποία πηγάζει η συνεχιζόμενη προσβολή και γι’ αυτό δεν πρέπει να συγχέεται ούτε με την αξίωση για παράλειψη που μπορεί να συντρέχει ταυτόχρονα, ούτε με την αξίωση για αποκατάσταση της ζημίας η οποία είναι επακόλουθο των συνεπειών της πράξης. Ο τρόπος με τον οποίο θα πραγματωθεί η άρση της προσβολής ορίζεται από το δικαστήριο, που οφείλει να συνεκτιμήσει τις ειδικές συνθήκες της συγκεκριμένης περιπτώσεως, όπως λ.χ. την προσβαλλόμενη εκδήλωση της προσωπικότητας, το είδος, τη βαρύτητα και τα αποτελέσματα της προσβολής,
καθώς και τις συνέπειες που θα έχει η άρση της προσβολής βάσει του ενός ή του άλλου τρόπου που προσφέρεται να εφαρμο
Σελ. 1040στεί, με την εκτέλεση να γίνεται κατά τις διατάξεις των άρθρων 945-946 ΚΠολΔ.
2. Aξίωση παράλειψης προσβολής της προσωπικότητας στο μέλλον
Η γέννηση της αξίωσης για παράλειψη της προσβολής της προσωπικότητας στο μέλλον, προϋποθέτει την ύπαρξη προσβολής και την επιδίωξη από το πρόσωπο που έχει ήδη προσβληθεί στην προσωπικότητά του, να μην επαναληφθεί αυτή στο μέλλον. Αναλυτικότερα, έχει επέλθει ήδη μία προσβολή και το προσβαλλόμενο πρόσωπο μέσω της άσκησης της εν λόγω αγώγιμης αξίωσης ζητά προστασία για το μέλλον, για τον ενδεχόμενο κίνδυνο επανάληψης της προσβολής ή κινδύνου εμφάνισής της μελλοντικά. Συνεπώς, συνιστά προληπτικό μέτρο κατά της μελλοντικής απειλούμενης προσβολής.
Η εν λόγω αξίωση ικανοποιείται με την έκδοση δικαστικής αποφάσεως, κατόπιν άσκησης σχετικής αγωγής του θιγόμενου για προσβολή της προσωπικότητάς του, με την οποία ο δράστης της προσβολής υποχρεώνεται να μην την επαναλάβει στο μέλλον, καθώς και ν’ απόσχει από κάθε ενέργεια που κατατείνει στο σκοπό αυτό. Αναγκαίος όρος για την αξίωση παραλείψεως προσβολής της προσωπικότητας στο μέλλον είναι η επίκληση, εκ μέρους του προσώπου που υπέστη την προσβολή, στην αγωγή, περιστατικών από τα οποία να είναι εμφανής η ύπαρξη βάσιμης απειλής και πραγματικού κινδύνου επικείμενης προσβολής της προσωπικότητάς του. Να σημειωθεί ότι η αξίωση αναφέρεται σε μελλοντική προσβολή, αφού λόγω της παράνομης συμπεριφοράς, υπάρχει κίνδυνος νέων προσβολών στο μέλλον. Σχετικά με το διατακτικό της εκδιδόμενης δικαστικής απόφασης, είναι αναγκαίο να είναι συγκεκριμένο και να προσδιορίζει με σαφήνεια από τι υποχρεούται να απόσχει ο δράστης της προσβολής για να αποτραπεί ο κίνδυνος από την ικανοποίησή της να περιοριστούν σε μεγάλο βαθμό, οι ελευθερίες τρίτων προσώπων. Για την εκτέλεση της απόφασης, κατ’ άρθρο 947 ΚΠολΔ, είναι αρκετή η απόδειξη της μη συμμόρφωσης.
Δεν πρέπει να παραληφθεί το γεγονός ότι είναι δυνατή και η προσωρινή δικαστική προστασία, με τη λήψη αναγκαίων και κατάλληλων ασφαλιστικών μέτρων, εφόσον «υπάρχει επείγουσα περίπτωση και επικείμενος κίνδυνος, στοιχεία τα οποία θεωρούνται ότι υφίστανται διαρκώς σε περίπτωση προσβολής του δικαιώματος της προσωπικότητας του ατόμου, υπό οιαδήποτε έκφανσή του». Ειδικότερα, ο δικαστής δύναται να διατάξει στο πλαίσιο της διαδικασίας των ασφαλιστικών μέτρων, την προσωρινή παράλειψη εκείνων των πράξεων, οι οποίες συνιστούν προσβολή του δικαιώματος της προσωπικότητας του θιγόμενου προσώπου χωρίς να θίγεται το άρθρο 692 παρ. 4 ΚΠολΔ, το οποίο κάνει μνεία στην απαγόρευση της ικανοποίησης του δικαιώματος.
Σύμφωνα με τη νομολογία «η αξίωση προς παράλειψη μελλοντικών προσβολών του κρίσιμου απόλυτου δικαιώματος, όπως αυτό της προσωπικότητας, έχει από τη φύση της τόση διάρκεια, όση είναι η διάρκεια ισχύος του δικαιώματος από το οποίο απορρέει». Επομένως, εφόσον η αξίωση περί προστασίας της προσωπικότητας «έχει το χαρακτήρα διαρκούς έννομης σχέσης, όταν είναι αναγκαίο, δύναται να τεθεί προσωρινά σε λειτουργία, χωρίς με αυτό να κινδυνεύει να ματαιωθεί ο σκοπός της δίκης, καθώς η υποχρέωση σεβασμού του εν λόγω δικαιώματος ενός προσώπου ισχύει στο διηνεκές» και ο εναγόμενος, εάν δικαιωθεί στην κύρια δίκη, έχει δικαίωμα να επαναλάβει τις πράξεις που κρίθηκαν προσωρινά αθέμιτες. Εξάλλου, «η συνδρομή της κατεπείγουσας περίπτωσης και του επικείμενου κινδύνου προσβολής υφίσταται διαρκώς στην περίπτωση της παρεμπόδισης χρήσης του δικαιώματος της προσωπικότητας καθώς η αντίστοιχη ανάγκη χρήσης του είναι διαρκής».
Για την εν λόγω αξίωση καθιερώνεται από το νόμο, ήτοι από το άρθρο 57 παρ. 1 εδ. 2 ΑΚ, αντικειμενική ευθύνη του προσβάλλοντος.
3. Ο κίνδυνος προσβολής της προσωπικότητας ως θεμέλιο αξίωσης
Σύμφωνα με τη θεωρία και τη νομολογία, είναι δυνατή η επίκληση της αξίωσης για παράλειψη της προσβολής στο μέλλον, ακόμα και αν απλά συντρέχουν πραγματικά περιστατικά, από τα οποία υπάρχει κίνδυνος ότι επίκειται μια πρώτη προσβολή ή υπάρχουν βάσιμες απειλές για την επέλευσή της και αυτή δεν έχει ακόμα επέλθει.
Αναλυτικότερα, βάσει της θεωρίας, το δικαίωμα στην προσωπικότητα υφίσταται με θετικό περιεχόμενο και ο απόλυτος χαρακτήρας του, ήτοι η ισχύς του erga omnes προϋπάρχει της προσβολής του, δηλαδή είναι μια αξίωση που είναι πάντα
ενεργή «ως επιβαλλόμενος σεβασμός από τους τρίτους». Ο
Σελ. 1041οφειλόμενος σεβασμός δεν αποδίδεται, όταν ο εναγόμενος με τις ενέργειές του προετοιμάζει προσβολή του εν λόγω δικαιώματος. Με άλλα λόγια, όταν υφίσταται κίνδυνος προσβολής, τότε θεμελιώνεται αυτοτελής αξίωση για αίτηση παροχής δικαστικής προστασίας λόγω επικίνδυνης συμπεριφοράς, η οποία ωστόσο δεν έχει προκαλέσει ακόμη ζημιογόνο αποτέλεσμα, στον προσβαλλόμενο. Ειδικότερα, με την αυτοτελή αξίωση παράλειψης της προσβολής στο μέλλον, η οποία ισχύει ανεξάρτητα από προηγούμενη προσβολή, επιδιώκεται η αποτροπή της μετατροπής του ίδιου του κινδύνου της προσβολής σε ζημιογόνο γεγονός προσβολής. Καταλήγοντας, ο κίνδυνος προσβολής της προσωπικότητας αποτελεί πηγή αξίωσης.
Αναγκαία προϋπόθεση για την θεμελίωση αξίωσης παράλειψης στο μέλλον είναι η ύπαρξη έννομου συμφέροντος. Έννομο συμφέρον θεωρείται η ανάγκη παροχής έννομης προστασίας και συντρέχει όταν η ζητούμενη προστασία με την μορφή της αξίωσης παραλείψεως, είναι ικανή να συμβάλλει «στην προστασία των ιδιωτικών δικαιωμάτων του προσφεύγοντος» τα οποία είναι αναγνωρισμένα από τον νόμο, με την διασφάλισή τους από την πραγμάτωση του άμεσου επαπειλούμενου κινδύνου που προέρχεται από παράνομη συμπεριφορά.
Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η νομολογία η οποία τονίζει ότι για την αξίωση της παράλειψης της προσβολής στο μέλλον είναι απαραίτητο να υπάρχει «βάσιμη απειλή επικείμενης προσβολής και δεν αρκεί η επίκληση μιας υποθετικής απειλής, αλλά θα πρέπει να υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις που να πείθουν τον δικαστή ότι ο εναγόμενος θα συμπεριφερθεί κατά ορισμένο τρόπο» και οι οποίες θα ασκήσουν ουσιώδη επιρροή στην έκβαση της επικείμενης δίκης. Η απλή και αφηρημένη επίκληση υποθετικής απειλής έχει ως αποτέλεσμα την απόρριψη του δικογράφου λόγω αοριστίας. Πιο συγκεκριμένα, στο δικόγραφο είναι αναγκαία η σαφής επίκληση των γεγονότων από τα οποία δύναται να προκύπτει ύπαρξη βάσιμης απειλής και συνακόλουθα πραγματικός κίνδυνος επικειμένης προσβολής της προσωπικότητας του ενάγοντος. Το δικαστήριο πρέπει να σχηματίσει πλήρη δικανική πεποίθηση ως προς τη βασιμότητα ή μη των προτεινόμενων από τον ενάγοντα πραγματικών ισχυρισμών περί κινδύνου επικείμενης μελλοντικής προσβολής και εφόσον διαπιστωθεί από τα προβαλλόμενα περιστατικά ο κίνδυνος επέλευσής της, να σχηματίσει την κρίση του και να καταλήξει σε θετικό αποδεικτικό πόρισμα σχετικά με την προβαλλόμενη αξίωση για παράλειψη της προσβολής στο μέλλον.
Και σε αυτήν την περίπτωση η παροχή δικαστικής προστασίας είναι δυνατή και προσωρινά, με τη διαδικασία των ασφαλιστικών μέτρων (682 ΚΠολΔ επ.), καθώς το αρμόδιο δικαστήριο μπορεί να διατάξει, κατόπιν αίτησης του θιγόμενου και σύμφωνα με την κρίση του, κάθε πρόσφορο ασφαλιστικό μέτρο για την παράλειψη ορισμένης πράξης από την οποία επίκειται να επέλθει η πρώτη προσβολή. Εν συνεχεία, η εκτέλεση της απόφασης θα γίνει με «έμμεσο (ψυχολογικό) καταγκασμό» δυνάμει της εφαρμογής των άρθρων 700 και 947 ΚΠολΔ όπου σε συνδυασμό με το άρθρο 916 ΚΠολΔ, το αντικείμενό της είναι αναγκαίο να είναι απόλυτα εξατομικευμένο, δηλαδή να αναφέρονται ειδικά οι πράξεις, τις οποίες ο εναγόμενος υποχρεούται να παραλείπει, διαφορετικά η εκτέλεση δεν είναι εφικτή.
Συμπερασματικά, η ορθή θεωρητική και νομολογιακή ερμηνεία των αξιώσεων της άρσης της προσβολής της προσωπικότητας και της παράλειψής της στο μέλλον οδηγεί στην σωστή υπαγωγή των πραγματικών περιστατικών μιας δικαστικής υπόθεσης στις προϋποθέσεις του άρθρου 57 παρ.1 περ. α΄ ΑΚ.
Basic References List
1. Kornilakis P., Special law of obligations, 3th ed., 2023 in Greek, Sakkoulas Publication.
2. Filios P. , General principles of civil law, 4th ed., 2011 in Greek, Sakkoulas Publication.
3. Papasteriou D., General principles of civil law, 2th ed., 2009, in Greek, Sakkoulas Publication.
4. Pipsou L.M., Compulsory execution for omission or toleration of an act, 1992, in Greek, Sakkoulas Publication.